Ojczyzny, któréj byli synami, lecz hołdowali tylko władzy swych panów i tych téż tylko znali. Ztąd otóż martwymi stali się członkami narodu, sprawy kraju o tyle tylko ich obchodziły, o ile podatki na nich ciążyły. Szlachta zaś, uzyskawszy wszystko, co tylko uzyskać się dało, podniosła się w znaczenie, urosła w dostatki, których — zwykłym trybem ludzi powodzeniem zepsutych, — nie zawsze na dobre używając cele, zmateryalizowała się przeważnie i zgnuśniała; miłość i poświęcenie coraz to rzadszemi stawały się objawami; życie obozowe traciło tradycyjny urok, a Rzeczpospolita, rozdawszy wszystko, co rozdać była mogła, nie budziła już tego, co dawniéj, przywiązania i z dniem każdym mniéj liczyła gorliwych obrońców i synów. Tak opłakane usposobienie narodu i roztrój dwóch jego głównych warstw musiały ułatwić czychającym na grabież sąsiadom wykonanie od dawna obmyślanych i przygotowanych zaborczych projektów, które ostatecznie przeprowadzając, korzystając z sposobnéj chwili, zaczęli z wszech stron wdzierać się w granice Polski, pustoszyć ją i łupić. A naród w obec tego spustoszenia, zamiast bić najezdników i wypędzać, w znacznéj większości biernie się zachowywał; włościanie, przywykli do poddańczéj uległości, nawet wrogom nie śmieli stawiać czoła, pierzchali i chronili się w lasach;[1] możniejsza szlachta powynosiła się do stolicy i tam pod tarczą wojsk Rzeczypospolitéj, oddana uciechom życia, nad tém jedynie przemyśliwała, jakby z ciężkiéj téj katastrofy wyjść cało bez osobistego szwanku; — mała tylko garstka ludzi poświęcenia na czele drobnéj szlachty wstrzymywała najezdników zapędy, ale i ta, wyczerpawszy swe
- ↑ Byli wprawdzie w ostatnich czasach istnienia Rzeczypospolitéj włościanie polscy i ruscy, jak Głowacki, Sawa i wielu innych, którzy przez wpływ dobrze myślącéj szlachty poznali swe obowiązki dla Ojczyzny i krwi swéj dla niéj nie szczędzili, ale tych do wyjątków policzyć należy.
