przybywa żywioł obcy, świeży, który wzmacnia moralnie i materyalnie żywioł stary, dawniéj już u nas osiadły, a który niejednę cechę przez stykanie się z narodowością polską tracić zaczynał; kolejami przybywają wyroby fabryczne tanie, z któremi wyroby naszych rzemieślników konkurencyi wytrzymać nie zdołają, ztąd rzemiosła w miastach mniejszych upaść muszą; przez coraz większe ułatwienie komunikacyi i zaludnienie podniosą się wartości posiadłości wiejskich i miejskich, co dla niejednego będzie do sprzedaży i wywłaszczenia się ponętą. A my, mając prywatne nasze dobro tylko na celu, sami ułatwiamy pochód cywilizacyi zachodniéj, zapraszamy ją, ofiarujemy jéj darmo ziemię i dla przeprowadzenia kolei niejedno z praw naszych tracimy na sejmikach powiatowych, n. p. nie dopominamy się tłomaczenia polskiego, aby nie irytować p. radzcy ziemiańskiego, unikamy wszystkiego, coby pozór narodowych dążności nosić mogło, aby nie narazić się wyższym władzom .......... aby je zjednać sobie dla poprowadzenia kolei; prywata była i prywata jest u nas większą, niż poświęcenie. Jesteśmy zdolni do wielkich w chwilach ważnych poświęceń, gdzie życie na los szczęścia stawiamy, ale nie mamy danego sobie tego cichego zaparcia się samych siebie pod względem ograniczenia potrzeb a spotęgowania pracy, którém Niemcy o wiele hojniéj są uposażeni i którém nas zwolna wypierają. Za to wszystko, co oni nam zabrali, przywłaszczmy sobie ten ich przymiot, a staniemy jeszcze nad nimi górą, bez tego ustąpić im na każdym kroku musimy, i te koleje żelazne, jeżeli będą miały tylko ułatwiać zaspokojenie wszelkich naszych zechceń, przyspieszą nasze wywłaszczenie i dokończą zgermanizowania Księstwa,
i nas samych czyni szkodliwém dla własnéj narodowości narzędziem. Oto są skutki szkólnego systemu i zobojętniajmy wpływy jego postawieniem naprzeciw niemu równie silnych narodowych zasad, bo inaczéj germanizm nas strawi.
