Strona:Maksymilian Jackowski - Ułomności nasze narodowe i społeczne oraz środki ku sprostowaniu tychże.pdf/223

rąk, ani się téż nie mógł tak licznie rozradzać, jak inne narody, które, używając niepodległego bytu, miały jeszcze w asekuracyi pieczołowitą opiekę własnych rządów. Naród wolny, ściśnięty naraz niewoli okowami, nie umiał, ani téż mógł z nowym a ciężkim pogodzić się losem, próbował on kilkakrotnie zerwać pęta i do téj myśli całą swą działalność odnosił. Gdy się tak pasował, moralne i materyalne, ostatnie wyczerpywał siły, wtedy inne narody, używające wszelkich dobrodziejstw błogiego pokoju, pracowały spokojnie i podnosiły sztuki, przemysł, handel, rolnictwo, narody te mogły go przeto ubiedz i znacznie wyprzedzić.
 Jak moralna strona cywilizacyi jest duszą, tak materyalna strona jest jéj szatą, któréj bogactwo lub ubóstwo jest miarą rozwiniętéj cywilizacyi wewnętrznéj pod względem rozbudzenia ducha pracowitości, przysposobienia umysłów do postępu w rolnictwie, przemyśle i handlu, oraz rozszerzenia pojęć piękna, a w ogóle przedstawia ona nam naocznie stan materyalny kraju. Lubo cywilizacya materyalna wszystkich ucywilizowanych krajów tensam ma cel, to jest podniesienie bogactwa krajowego, to jednakże ma ona pewne odmienne cechy pod względem rolnictwa, handlu, przemysłu, budownictwa, sztuk itd., które to mniéj lub więcéj wybitne odrębności, od położenia geograficznego kraju, klimatu, przyrodzonego jego bogactwa, wykształcenia i pracowitości ludności zależne, stanowią odrębne cechy narodowe. Może cywilizacya materyalna wszelkie konieczne do swego rozwoju posiadać warunki, może być otoczoną jak najwięcéj sprzyjającemi okolicznościami, może obudzać zdumienie i podziw, a pomimo te wszelkie powodzenia i postępu oznaki nie będzie trwałą, jeżeli druga jéj część, to jest cywilizacya moralna, nie ma religijnych podstaw, jeżeli jéj nie namaszcza objawiona prawda, albowiem bez tych