krom szerokiego wyobrażenia o czci zewnętrznéj, która dodawała im odwagi do sięgania po nią wśród gradu kul, nie było czci wewnętrznéj, albowiem nie poczuwali się oni aż do końca do obowiązku bronienia czci własnéj ojczyzny, które to uczucie jest jednym z głównych warunków czci wewnętrznéj. Przewrotne o czci wyobrażenia jak wszędzie, tak i u nas mają swych zwolenników, którzy nie widzą i nie pojmują różnicy między czcią wewnętrzną a zewnętrzną i częstokroć stawiają wyżéj drugą, niż pierwszą, którzy dla pozyskania tytułu lub jakiéj dekoracyi nie przebierają w środkach, choćby one cześć wewnętrzną zabijać i do odstępstwa narodowego prowadzić, a czyste imię plamić miały. Tak przewrotne wyobrażenia, które są skutkiem oddalenia się od prawdy, prowadzą do zupełnego upadku moralnego. Są to wszelako tylko wyjątki, które stoją w nader małym stosunku do czci ogólnéj narodowéj, które są wszędzie i które w sercu chrześciańskiém litość obudzają. Zaród czci wewnętrznéj w narodzie naszym nie jest wynikiem głębokich studyów moralnych, ale jest weń wszczepiony przez samego Boga. W przebiegu rozmaitych kolei dziejowych był czas, że cześć wewnętrzną narodową zaczął egoizm tłumić i plamić, ale szybko ocknął się naród, rzucił się, nie mogąc znieść hańby, z rozpaczą w świat szeroki, przebiegał pola bitew i ciężko pokutował tak długo, dopóki krwią własną nie zmył plam i nie przywrócił dawnego blasku czci narodowéj. Złość nieprzyjaciół i przeciwników naszych wysilała się i wysila dotąd, aby tę cześć w narodzie złamać, ofiarowała mu za cześć wewnętrzną narodową cześć zewnętrzną, materyalną, obcą, bogatą w złoto i imponującą dostojeństwy, ale naród nie dał się skusić syczeniu zdradzieckiego węża, nie dał sobie wydrzeć czci ni podstępem, ni siłą, cierpiał i cierpi dotąd katusze, prześladowaniu stawia mężnie czoło, a rozrzu-
