ciażby i dla sprawy publicznéj, pozorowo korzystnéj, — nie służy nam do tego prawo, albowiem język ojczysty jest duchowym, danym nam przez Boga skarbem, który nienaruszony Bogu samemu z ostatniém tchnieniem naszém zwrócić jesteśmy zobowiązani. Rachunek z zarządu tym skarbem zdamy potomności, która tak nieubłaganie czyny nasze sądzić będzie, jak ściśle my sprawy przodków naszych roztrząsamy i surowo sądzimy.
Na osłabienie przywiązania do rodzinnego języka w szczególe, a na zacieranie piętna narodowości w ogóle wpływa niewątpliwie fałszywie pojęta i na obcych zasadach szerzona cywilizacya. Lubo dążność ku cywilizacyi samą w sobie należy uznać jako usiłowanie zmierzające do przeprowadzenia głównego zadania wszystkich ludów, pragnących jak pod moralnym, tak i pod materyalnym względem podniesienia swego bytu, to jednakże nierozważnéj skwapliwości, ani też lekceważenia środków pochwalać nie można, jeżeli bowiem gdzie, to tutaj środki uwzględnić należy, a tém więcéj, że one bywają różnorodne i od wielu warunków i okoliczności zależne, jako to: od dojrzałości narodu pod względem spółecznym i politycznym, od przymiotów jego szczepowych, od obyczajów i zwyczajów miejscowych, od stósunku rządu do narodu i wpływu jego na cywilizacyą, od klimatu i innych jeszcze pomniejszych okoliczności. Główną podstawą stałego i trwałego postępu cywilizacyi jest wychowanie, którego zadaniem być ma wykształcenie w narodzie obywatelskiego ducha i wpojenie w jego pierwiastek pracowitości, bez którychto warunków dopełnienia rzeczywista cywilizacya istnieć, a tém mniéj ro-
