mionych. U pierwszych poprzedzają ją rozmaite choroby, które przez wieki trwać mogą; zatruwają one zwolna wszelkie pierwiastki, rozprzęgają cały organizm, przyprawiają o niemoc, a ostatecznie o utratę niepodległości, z któréj upadkiem charakter narodowy, straciwszy swego naturalnego obrońcę i żywiciela, słabnie, blednieje, próbuje jeszcze niekiedy powstać, ale daremne są już jego wysilenia, porywa się jeszcze a coraz to w większą popada niemoc, traci z kolei wszystkie swe władze, dogorywa z wolna i gaśnie. U drugich o wiele szybciéj proces się ten odbywa i, jeżeli naród nie zbierze resztek swéj wewnętrznéj siły i na każdym kroku nie będzie pilnował wartości swego charakteru, to w rozmaitych utylitarnych kombinacyach, jakie w skrępowaném położeniu jego zwalniającemi pęta zdawać się mogą, takowy niebawem rozpłynąć się i całkiém zaginąć musi.
Trudny zaiste i ciężki do zniesienia jest dla narodu stan, twardy a śliski zarazem stósunek polityczny pod rządem obcym, względem którego jako władzy należy zachować podległość, szanować jego prawa i wykonywać wszystko to, co każdy poddany wypełniać jest obowiązany, a obok tego stać czujnie na straży odrębnych swych praw narodowych, które, lubo przez rząd zagwarantowane, coraz więcéj jednak ścieśniane, cierpiane są tylko przez niegoż jako złe konieczne. Rozmaite okoliczności, jakie zbliżają rządzonych do rządzących, zwłaszcza jeśli pierwsi dopraszają się jakichś względów, lubo chwilowo wiele dobrego zapowiadać mogą, to ostatecznie przyniosą tylko straty. I innych następstw wróżyć téż sobie nie można, bo w systemie rządzących leży nie zro-
