kazują z pokolenia na pokolenie pracowitość, rząd dobry, ład i łączność familijną; one przyzwyczajają człowieka do miejsca i przywiązują go do kraju; one zgoła otaczają pewnym urokiem wszystko, co nam pozostało po przodkach. Jak zwyczaje są znamieniem zewnętrznéj strony narodu, tak obyczaje są na wewnątrz skalą podniesienia religijnego i moralnego; one wiodą do poświęcenia ludzi, którzy bez ich wskazówek nigdyby nie podnieśli się do wysokości ofiary; one utrzymują prostaczka, odmawiającego bezmyślnie modlitwy, na drodze cnoty; one stoją na straży przyzwoitości; one, słowem, rozwijając pod ożywczemi promieniami religii i moralności prawe uczucia i dobre skłonności, podnoszą wewnętrzną wartość człowieka. Połączonych razem zwyczajów i obyczajów wpływy przeistaczają naturę i charakter człowieka, ich potędze nikt oprzeć się nie potrafi. Zwyczaje i obyczaje zmieniają się i zmieniać muszą z postępem cywilizacyi; jeżeli atoli zmiany te wyjść mają na lepsze, to powinny wypływać z potrzeb swojskich i do okoliczności miejscowych być zastosowane, a nie być nigdy ślepém naśladowaniem mód i manier obcych, albowiem to, co gdzieindziéj jest niezbyt złém, u nas może być najszkodliwszém. Jak trucizna zjadliwa nie zabija życia od razu, lecz, zwolna działając, leczy niekiedy w ostatecznych razach rozmaite słabości; gdy się chorobliwy organizm do niéj przyzwyczai, a skutkuje przeciwnie, rozsadza i przyprawia o śmierć ciało zdrowe, którego czyste soki trującego jéj jadu znieść nie mogą, — tak zwyczaje i obyczaje narodu podupadającego religijnie i nikczemniejącego moralnie, acz zepsute, mało mu szkodzą, jako niemi nasiąkłemu, gdy narodowi zdrowemu i czerstwemu, świeżo niemi zarażonemu, niechybny przyczyniają upadek. Historya dosyć podaje nam przykładów upadku narodów z powodu zarzucenia obyczajów i zwyczajów
