sorskiej z małymi wyjątkami wyłącznie niemieckiej się krzewi, polscy uczniowie stają się przedmiotem rozmaitych szykan i upośledzeń. Są nauczyciele, których jedyny dowcip bakalarski polega na przedrzeźnianiu polskiego języka, lub na wykoszlawieniu faktów dziejowych polskiemu sercu drogich. Profesorowie, jak Hengstenberg w Rawiczu, piszą tendencyjne broszury[1], mające na celu zohydzenie wszystkiego, co polskie, w przeciwieństwie do niemieckości, „ziemię i lud zbawiającej”. W parytetycznych gimnazyach, jak np. gnieźnieńskiem, narzuca się uczniom katolickim i polskim książki zredagowane w duchu antykatolickim. Jeżeli uczeń katolik czyta w książce, wypożyczonej z biblioteki gimnazyalnej, że to, co papież naucza, uważają katolicy za coś, co od Boga samego pochodzi, że Jezuici postawili jako pierwszą zasadę: „Cel uświęca środki”, że uczyli mordowania kacerzy, królobójstwa, że byli sprawcami mordu Henryka III. i IV. i t. d.[2], i w swój sposób dziecinny przez uwagi na marginesie podobnych dzieł protestuje przeciw obrażaniu uczuć religijnych i narodowych przez szkołę, to oczywiście wyrzuca się go bez litości z gimnazyum, a pisma, jak Geselliger, radzą, by takiego ucznia nie przyjmowano do żadnego pruskiego gimnazyum, lecz by go wysłano do Lwowa. Wprawdzie wśród nauczycieli gimnazyalnych znajduje się spora liczba jeszcze ludzi, którzy będąc Niemcami, potrafią być sprawiedliwymi dla każdego i strzedz się szowinizmu narodowego przy wychowaniu, z tem wszystkiem, jeżeli rząd np. wyższego nauczyciela Fricke za karę przesiedla z Tczewa do Paderbornu za to, że jako wyborca przez wstrzymanie się od głosowania przeszkodził wyborowi konserwatysty w miejsce Polaka, a urzędowe dzienniki, jak Nordd. Allg. Zgt., twierdzą, że namacalnym obowiązkiem urzędowym u urzędników państwowych jest krzewienie całemi siłami w interesie bezpieczeństwa państwa niemczyzny na wschodnich kresach, to trudno się powstrzymać obawy, że bezstronność u nauczycielstwa musi coraz więcej ustępować
