jak Rawiczu, Paradyżu, Kcyni, obecnie nowe w Pile i t. d. Ostatnimi czasy widzimy szczególniejszą gorliwość w zakładaniu szkół protestanckich. Na 300 nowych szkół ludowych, założonych w ostatnich 10 latach, przeważna część jest protestanckich[1].
Podobny duch panuje w szkołach średnich. Wprawdzie jest ich tyle w Poznańskiem, że w wyższych klasach często tylko 12—20 uczniów się znajduje tak, że i mniej uzdolnieni mogą łatwiej z nauki skorzystać, niż to w innych prowincyach ma miejsce[2], z tem wszystkiem wszystkie korzyści odnoszą się w pierwszej linii do Niemców protestantów. Chodzi bowiem głównie o to, by tym poddanym pierwszego rzędu pobyt w Poznańskiem jak najbardziej uprzyjemnić i ich przywiązać do tej marchii wschodniej. Z tych względów dla poparcia niemczyzny służy rocznie do budżetu stawiana pozycya 100.000 mrk., w tym roku nawet 400.000 mrk., dla uczniów niemieckiej narodowości, aby ich po skończonych studyach użyć do służby państwowej w Poznańskiem, Prusach zach. i Górnym Ślązku. Prezes naczelny w Poznaniu posiadał dotąd 35.000 mrk. rocznie na ten cel do dyspozycyi. Około 70—80 niemieckich akademików otrzymywało stypendya od 300—600 mrk. z obowiązkiem, że po skończeniu egzaminów przynajmniej 5 lat w rzeczonych pozostaną prowincyach. Podobnych stypendyów rządowych jest wiele i dla niemieckich uczniów szkół średnich, którzy otrzymują także uwolnienie od opłaty bardzo wysokiego, bo 100—150 mrk. wynoszącego czesnego na rok. Polscy uczniowie są obecnie odsunięci tak od stypendyów rządowych, jak od uwolnienia od opłaty czesnego, chociażby byli ubodzy i celowali postępami nad Niemcami. Znam wypadek, gdzie dyrektor Niemiec wystarał się dla ucznia polskiego wyjątkowo uzdolnionego o prywatne stypendyum, nie mógł go atoli uwolnić od opłaty czesnego. Od polskich uczniów wymaga się z rozmysłu daleko więcej niż od niemieckich, zwłaszcza w języku niemieckim; nadto coraz to więcej, w miarę jak hakatyzm wśród młodszej generacyi profe-
