Strona:Kazimierz Krotoski - Walka ekonomiczno-rasowa w Poznańskiem.pdf/54

sowicie opłacać się wyżej stojącym, ale tylko do czasu płacą t. zw. „frycówkę”, jeżeli mają w sobie siły żywotne. Przykładu dostarczają Grecy wobec Fenicyan, ludy południowo-italskie wobec Greków, chrześcijańskie ludy półwyspu pirenejskiego wobec Arabów, Czesi wobec Niemców. I polski chłop okazał się przystępnym dla wyższej kultury bez zatracenia swej narodowości. Przedewszystkiem oświata szerzona przez rząd zapomocą przymusu szkolnego wiele tu zdziałała, zwłaszcza że przed r. 1872 szkoła pruska miała na oku nie szerzenie niemczyzny lecz oświaty. Niemniej zbawiennem się okazało zwalczanie nałogu narodowego, pijaństwa. Reakcya przeciw niemu rozpoczęła się na Górnym Ślązku, a wyszła od proboszcza w Piekarach, ks. J. Fitzka. Kiedy następnie Pius IX. w r. 1852 wyniósł towarzystwa wstrzemięźliwości do zaszczytu bractw kościelnych, a duchowieństwo zaczęło zwłaszcza młodzież do tych bractw zachęcać i zapisywać, powoli pijaństwo ustawało, a z niem wszelkie smutne jego następstwa moralnej i ekonomicznej natury. Dziś nałogowych pijaków na palcach policzyć można. Ułatwiła walkę z pijaństwem i ta okoliczność, że gościńce tj. karczmy po wsiach rzadko się znajdowały w ręku żydowskiem.
 Niemniej przeto żydowstwo niszczyło tak samo chłopa jak pana lichwą. Niepospolitą zasługę ma rząd pruski nietylko przez wydanie, lecz przez ścisłe wykonanie praw przeciw lichwie. Zabawne było patrzeć około r. 1873 na panikę, jaka ogarniała sfery lichwiarsko-żydowskie, gdy sądy pruskie skazywało lichwiarzy na 6 i 8 lat ciężkiego więzienia. Prawa przeciw lichwie atoli nie byłyby jej wykorzeniły, gdyby równocześnie tani kredyt nie był uczynił lichwiarza zbytecznym. I na tem właśnie polega główna zasługa owych Banków ludowych i Spółek zarobkowo-gospodarczych, które głównie około r. 1873 się rozpowszechniły. Dziś ⅔ udziałów i oszczędności w tych spółkach złożonych, to ciężko zapracowany pieniądz chłopa polskiego.
 Niemniejsze zasługi około podniesienia naszego włościaństwa wielkopolskiego mają tyle wspomniane Kółka rolnicze. Zaczęły one powstawać również około r. 1874, zatem w chwili,