W Śremie przed 30 laty było wielu przemysłowców niemieckich, sklepy w rynku były przeważnie w ręku żydowsko-niemieckim, dziś tylko jeden zegarmistrz i aptekarz mają swe firmy w rynku, z innych przemysłowców tylko 1 kowal jest Niemcem. Od roku 1865 ludność niemiecka w Śremie stale się pomniejsza, czego dowodem księgi metryczne. Wedle nich:
| urodziło się r. 1865 Niemców protestantów 102, umarło 82. |
| „ „ „ 1875 „ „ 71, 40. |
| „ „ „ 1885 „ „ 59, 40. |
| „ „ „ 1895 „ „ 47, 35. |
Podobny ubytek wśród stale osiadłych Niemców da się skonstatować także w Gostyniu i innych miastach naszych. W Krotoszynie przed 20 laty było zaledwie 5 firm polskich w rynku. Dziś jest ich piętnaście. Leszno, należące do miast bardzo zniemczałych, liczy wedle książki adresowej handlu i przem. pol. 4 handle towarów kolonialnych, wogóle 27 firm przemysłowych; okrzyczany za wyłącznie niemieckie miasto Wolsztyn, w którem na 3236 mieszkańców ma być rzekomo zaledwie 100 Polaków[1] posiadał firm przemysłowych polskich przed 2 laty 60. Nawet taki Rawicz, gdzie przed 20 laty była jedna lub dwie firmy polskie, liczy dziś ogółem 21 przemysłowców polskich. Z drugiej strony nie możemy zaprzeczyć, że niektóre miasteczka przybierają charakter więcej niemiecki, do takich należy np. Opalenica i Jarocin. W pierwszem mieście cukrownia niemiecka jest tego przyczyną. W Jarocinie powiększenie stacyi kolejowej i wyniesienie miasta do godności miasta powiatowego przed kilkunastu laty wzmocniło personal urzędniczy i żywioł niemiecki. Firm handlowych i przemysłowych niemieckich i tu nie przybyło wiele, natomiast stwierdzić musimy, że wszystkie bardzo korzystne dla dzierżawców restauracye kolejowe są monopolem niemieckim.
W polskim ręku są przeważnie nowo powstałe drogerye; aż nadto mamy handlów towarami kolonialnymi, tak iż wytwo-
- ↑ Fink, Der Kampf um die Ostmark. Str. 262,
