nie wzdraga się przed uchwałami zagrażającemi i wolności Niemców i nie waha się domagać przywilei wyjątkowych i na ziemi niemieckiej. Zaciekłość stronnictw w parlamencie niemieckim i sejmie pruskim i brutalność w postępowaniu wobec stronnictw nierządowych bodaj czy nie urodziła się na kresach polskich. Takie mniej więcej są rezultaty walki ekonomicznej na kresach wschodnich państwa niemieckiego dla zaczepiającej strony. Świetne są one dla pieszczochów rządu pruskiego, junkrów i karyerowiczów; jakie są dla biednych pasierbów rządu pruskiego, pomówimy w następnym artykule.
Rzadko kiedy dostało się społeczeństwo mniej przygotowane pod władzę jakiegoś zdobywcy, niż społeczeństwo wielkopolskie, przechodząc w kleszcze rządu pruskiego. Oczywiście trudno wierzyć tendencyjnym elukubracyom w rodzaju p. Maksa Beheima-Schwarzbacha Der Netzedistrict zur Zeit der ersten Theilung Polens i t. p., opisującym w najczarniejszych barwach barbarzyńskie społeczeństwo polskie li tylko, by udowodnić tezę, że dzięki wyłącznie pruskim rządom blüht neues Leben auf den Ruinen; niemniej przeto stan faktyczny ludności wielkopolskiej z końcem zeszłego wieku nie w różowych przedstawia się barwach. Szlachta zepsuta dwuwiekową anarchią polityczną, pod względem ekonomicznym znarowiona łaską królewską w postaci starostw lub księżym chlebem, tj. zasiłkami spokrewnionych bogatych dostojników duchownych, a w końcu nawet zaprzedająca się w części obcym dworom, przedstawia się jako czynnik ekonomiczny na pozór potężny, bo władający całą ziemią, lecz w gruncie rzeczy mało odporny. Mieszczaństwo zawisłe od szlachty, przeważnie niezasobne, zajmuje się wprawdzie rękodzielnictwem, lecz bardzo prymitywnem i dlatego szuka zarobku pobocznego w rolnictwie. Lepszy przemysł, jak sukiennictwo, handel większy
