skim o ob. 741 km². 9899 hekt., średzkim o ob. 1014 km². 8189 hekt. Drugim powodem wstrzemięźliwości komisyi jest także brak osadników niemieckich. Do końca r. 1896 osadziła komisya kolonizacyjna tylko 1975 kolonistów, z tych 436 było z Poznańskiego, 372 z Prus Zachodnich, 16 z Prus Wschodnich, 144 ze Ślązka. Z czysto niemieckich prowincyi tylko bardzo mało przybyło, bo z Westfalii tylko 242, z Hesyi 23, z Hanoweru 11, z prowincyi nadreńskiej 51, z prow. saskiej 58, z Wirtembergii 56, z Badenii 8, z Bawaryi 2, z Rosyi 81 Niemców i t. p.; właściwie więc o 1167 rodzin powiększyła komisya kolonizacyjna żywioł niemiecki i protestancki (na 1975 kolonistów zaledwie 131 katolików) na kresach wschodnich i to kosztem 75 milionów marek. Należy tu zaznaczyć, że wielu kolonistów, osadzonych przez komisyę, czuje się niezadowolonymi ze swego losu. Mimo że od kolonisty żąda się tylko 2000 mk. kapitału, mimo że uwolniony jest na 3 lata od podatków, mimo że komisya przez obniżanie spłat rentowych, dostarczanie inwentarza taniego i bezpłatnych drzew owocowych, budowanie kościołów stara się osadnikom ułatwić zadanie i przywiązać do nowych siedzib, mimo tych ulg, mimo wszelkich melioracyi, wykonanych kosztem funduszu stumilionowego, znaczna liczba kolonistów ulotniła się, inni zbankrutowali, niektórych sama komisya musiała odesłać, skąd przyszli, bo nie byli zdolni do gospodarowania w roli; w r. 1896 np. 3 kolonistów musiano subhastować, a 39 pozbyło się dobrowolnie swych gospodarstw na rzecz innych osadników niemieckich. Przybysze ci z zachodu dostają się w odmienne warunki, w okolicę, gdzie ceny zbożowe są znacznie niższe niż na zachodzie, nie podoba się im biurokratyczna opieka komisyi, a przedewszystkiem dostają się oni między dwa młyńskie kamienie, między wszechwładne latyfundye i wytrwałego a w wymaganiach skromnego chłopa polskiego. Kolonista niemiecki jest, przeciętnie biorąc, wygodny, lubi wypić i zjeść dobrze i nie jest tak ochoczy do pracy; nadto kosztowne budynki gospodarcze, 6.000 mk na kolonię, zbytnio obciążają grunta, tak iż w tych warunkach zapewne rząd to samo uczyni, co ongi Fryderyk II. tj. ziemię po prostu kolonistom daruje. Kolonizacya niemiecka
