dziewcząt polskich, Tow. przyjaciół nauk, Tow. rolnicze, przemysłowe (stare i młode), gimnastyczne, Tow. czytelni, śpiewackie, dobroczynne św. Wincentego á Paulo męski i żeńskie, żłóbkowe, kolonii feryjnych, pszczelnicze, ogrodnicze, gorzelnicze, urzędników gospodarczych, różne resursy towarzyskie, kółka włościańskie, nie licząc już różnych spółek, zabezpieczeń i t. d. i t. d. Wobec tego nie dziw, że podatki u nas na cele solidarności narodowej są bardzo ciężkie, że trudno wszystkiemu sprostać i że wiele u nas instytucyi najważniejszych kuleje lub nie rozwija się zadowalniająco[1]. Jak wysokie są zaś ofiary na cele publiczne naszego społeczeństwa tego próbkę nam dostarczy choć jedno, wśród ważnych najważniejsze, Towarzystwo pomocy naukowej imienia Karola Marcinkowskiego. W ciągu 50 lat swojego istnienia od r. 1844 wydało przeszło 2 miliony mrk. na wykształcenie 4.335 młodzieńców w różnych zawodach naukowych czy przemysłowych. W r. 1885 wydało 50.000 coś mrk. na stypendya, w r. 1896 53.700 mrk., fundusz żelazny jego wynosił w tym roku 761.301 mrk. To wszystko dobrowolne ofiary społeczeństwa stworzyły, temi ofiarami stanął dzisiejszy teatr polski w r. 1871, bogate zbiory muzealne i znaczna biblioteka Tow. przyjaciół nauk.
A jednak Księstwu Poznańskiemu zarzucają, iż jest Beocyą polską[2], która tylko o materyalne korzyści się troska, dla duchowych spraw jest obojętna. Czy zarzut ten jest zasłużony? Był czas, kiedy poznańskie było ogniskiem życia umysłowego w Polsce, wtedy kiedy to życie tłumione w Austryi, podcięte pod zaborem rosyjskim tu nad Wartą znalazło bezpieczne schronienie. Między r. 1834—48 w Poznańskiem żyją i tworzą poeci, jak Garczyński, Morawski, tu wychodzi: „Król zamczyska”, „Pieśni o ziemi naszej”, tu brzmi lutnia także Siemieńskiego i Wasilewskiego. Poznańskie staje się kolebką filozofii rodzimej, wydając Trentowskiego, Libelta i Cieszkowskiego. Tu wychodzi kodeks dyplomatyczny Raczyńskiego, publikacye bi-
