i technicznych zwłaszcza warszawskich podręczników tego rodzaju. Katalogiem bowiem Towarzystwa są zarówno objęte wydawnictwa warszawskie, lwowskie (Macierzy), krakowskie, jak i poznańskie. Zarządy niejednokrotnie postanawiały nie kupować inaczej, jak za gotówkę, ale wobec natarczywych nalegań o założenie nowych lub zasilanie dawnych czytelni trudno się oprzeć pokusie korzystania z chętnie dawanego kredytu, tak iż obecnie długi Towarzystwa po różnych księgarniach wynoszą 10.000 mrk. W razie nagłego zamknięcia Towarzystwa, jak już raz było, sumy te by oczywiście wierzycielom przepadły. Na razie jednak władze dość względnie się zachowują wobec Towarzystwa. W pierwszych latach doznawało ono wiele szykan ze strony rządu, gdy się atoli władze przekonały, że Towarzystwu nie o politykę, lecz o oświecenie i umoralnienie ludu chodzi, że na jego czele stają ludzie umiarkowani, zaczepki i procesy ustały. Wytaczano je głównie z powodu podatku procederowego, jaki czytelnie publiczne, jeżeli wypożyczają za pieniądze, opłacać muszą. Nie chciano bowiem wierzyć, żeby nasze czytelnie mogły być bezpłatnemi, żeby istniało 1.400 ofiarnych ludzi, którzy bez wynagrodzenia administrują czytelniami. Po wielu procesach, przysięgach, gdy się przekonano, że tak jest rzeczywiście, jak w statutach napisano, ta ofiarność nasza nie tylko uspokoiła, ale zaimponowała władzom[1]. Dziś krzewiciele niemieccy pragną również czytelnie ludowe niemieckie zakładać, oczywiście jednak na koszt rządu.
Spółeczeństwo polskie pod zaborem pruskiem w ostatniej ćwierci wieku wystawione na tak ciężkie doświadczenie pracuje wytężonemi siłami, by byt narodowy ratować, możemy nawet powiedzieć, że pracuje po nad siły, że zaangażowało się na zbyt wiele stron, do zbyt wielu przedsięwzięć, by to, co stworzono lub podjęto, stało na silnych nogach. Oto n. p. szereg towarzystw, na które obywatele polscy, po większej części jedni i ci sami płacą składki: Towarzystwo pomocy nauk. im. Marcinkowskiego dla młodzieży męskiej, takież Towarzystwo dla
- ↑ Korespondencya w Kraju 1897, n. 48, str. 16, 17.
