i zachętą arcypasterzy. Przez krzykackie pisma polskie obwołany jako pomocnik prezesa naczelnego Gosslera w germanizowaniu ś. p. ks. biskup Redner n. p. obsadzał probostwa w polskich powiatach wyłącznie polskimi księżmi, podczas gdy dawniej w dekanatach toruńskim, chełmżyńskim, chełmińskim, wąbrzeskim, brodnickim, była wielka liczba duchownych narodowości niemieckiej. Że w dziedzinie szkolnej nauka religii w Prusiech Zach. wygląda smutnie, to już nie wina biskupa, ale systemu szkolnego, przeciw któremu ks. biskup Redner kilkakrotnie u władz kompetentnych, aczkolwiek bezskutecznie występował[1]. Gorliwe duchowieństwo katolickie dalej bez względu na narodowość, jeżeli w pieczy okoła dobra swych owieczek nie tylko się ogranicza do kościoła, lecz dobro moralne i materyalne tychże popiera w życiu publicznem czy prywatnem, nie czyni nic innego, jak tylko wykonywa przepis i rozkaz papieża Leona XIII, który katolickie zasady nie tylko w kościele, ale we wszystkich dziedzinach życia zaszczepiać, pielęgnować i wykonywać zalecił. W ten sposób tylko duchowieństwo katolickie zdołało propagandę socyalistyczną uczynić nieszkodliwą zwłaszcza w Poznańskiem, gdzie setki Towarzystw czy przemysłowych, czy czeladzi, czy terminatorów, setki Spółek zarobkowych zakładane i kierowane przez duchownych stanowią silny wał ochronny przed ideami przewrotu.
Rząd zarzuca średnim warstwom polskiej narodowości, że „się odosobniają od ludności niemieckiej”, że „używają swego języka na to, aby z niego uczynić przegrodę między obydwoma żywiołami tamtejszej ludności”[2]. Że mieszczaństwo polskie atoli od Niemców się odosobnia, to ma swoje uzasadnienie w pretensyach wygórowanych niemieckich. Gdziekolwiek powstało jakie stowarzyszenie prywatne o charakterze mieszanym, tam z zasady i język polski był wykluczony, a członkowie polscy w zarządzie upośledzeni. Jest to w myśl
