wzrosła[1]. Cyfry te wiele nam tłómaczą, nie są jednak ta pewne, by je można bez zastrzeżeń przyjąć. Najpierw, jeżeli obecnie stosunek wyznaniowy mieszkańców Poznańskiego i w ogóle kresowych prowincyi państwa pruskiego jest niewątpliwie pewny, to stosunek narodowościowy jest trudny do oznaczenia. Liczba 127.000 katolików Niemców rzekomo w Poznańskiem zamieszkałych jest raczej wykombinowaną niż obliczoną dokładnie. Najlepiej o jej wartości świadczy, że Dr. M. Beheim-Schwarzbach podaje ich liczbę za równą liczbie protestantów Polaków, zatem około 14.000, wydawca Historische Zeitschrift na 50.000, pastor X., autor cytowanej broszury Polen und Deutsche in der Pr. Posen[2], wykalkulował liczbę Niemców katolików na 125.000, przyczem n. p. w powiecie wschowskim wszystkich 30.314 katolików przyjmuje za Niemców, chociaż niezawodnie wśród nich jest parę tysięcy Polaków. Jeżeli cyfry dotyczące narodowości obecnie, kiedy tak dokładnie ich ubytek i przybytek się śledzi, są niedokładne, to cóż dopiero mówić o cyfrach narodowościowych, podanych przez spis ludności w r. 1860. Niejednokrotnie można skonstatować, że statystyka dokonana przez biurokracyę pruską miała polityczną tendencyę. Najlepszym dowodem w tej mierze są następujące daty: Jenerał Grolman podaje w memoryale swym z r. 1832, że w r. 1815 było w Poznańskiem 350.000 Niemców a 450.000 Polaków i Żydów (!), Flottwell twierdzi w swym memoryale z r. 1841, że Niemcy stanowią dobrą trzecią część zaludnienia prowincyi[3]. Statystyka z r. 1860 podaje 694.000 Niemców, Polaków zaś 843.000, w podręczniku szkolnym z r. 1891 Tromnau, Heimatkunder der Prov. Posen, czytamy, że Niemcy stanowią połowę ludności w Poznańskiem[4]. Zdaniem mojem najbliżej prawdy był znakomity znawca stosunków Flottwell, który podaje stosunek narodowości odpowiadający dzisiejszemu, inne zaś cyfry są zrobione pour le roi
