członków, pierwotnie zwierzchniczych[1]. Wprawdzie umowa ta zostaje zawartą na skutek przykazania boskiego, pozostaje jednak na zawsze główną prawną podstawą społeczeństwa. Zawartą zostaje na mocy pierwotnego prawa jednostki, a celem jej jest nietylko zapewnienie bezpieczeństwa i dobrobytu, lecz przedewszystkiem przyznanie i ochranianie wrodzonego, nieodłącznego prawa sumienia. Umowę tę zawiera cały naród, wyraźnie każdy oddzielny człowiek, gdyż tylko taka umowa może zobowiązać każdego do szanowania władzy, przez niego samego ustanowionej i prawa przez niego samego wydanego.
Tych idej religijno-politycznych reformacja nie stworzyła, ślady ich napotykamy nadługo wstecz. Nowem i odrębnem było tylko praktyczne ich zastosowanie. Po raz pierwszy w historji podobne umowy
- ↑ Związek między teorją umowy prawnej purytan — independentów, a zasadą purytańską kościelnych covenants — podkreślił Borgeaud s. 9; Weingarten s. 288 trafnie mówi o independentach: „Prawo każdej oddzielnej gminy religijnej do Samodzielnego., swobodnego decydowania i kierowania swemi sprawami stało się podstawą teorji zwierzchnictwa ludu, którą wprowadziły one do politycznej samowiedzy obecnych czasów“. Porówn. o tem samem Gardiner, Constitutional Documents of the Puritan Revolution, Oxford 1889 s. 54 i d.; Walker, A history of the Congregational churches in the United States, New York 1894, s. 25, 66 i d., znakomite dzieło Rieker’a, Grundsätze reformierter Kirchenverfassung 1899 s. 73 id. O związku między ideą oddzielenia kościoła od państwa a teorjami reformatorów w Anglji porówn: także E. Tröltsch, Realencyklopädie für prot. Theologie und Kirche, 3 wyd. s. v. Moralisten, s. 445 i d.
