Strona:Janusz Dmochowski - O kółkach i spółkach rolniczych.pdf/25

 Rozwój kooperatywy rolnej w Niemczech przedstawia zjawisko postępu socyalnego nader rzadkie w historyi; nadzieje, pokładane na wielkiej reformie, spełniły się i, pomimo stawianych przeszkód, zrealizowały się niewypaczone. Jest to drugie wyzwolenie chłopa, w skutkach może pożyteczniejsze od politycznego, które nie dało tak wielkich korzyści, jak były spodziewane. Tak połączone gospodarstwa włościańskie zmieniają stanowisko handlowe, przedstawiają wielką własność, dostatecznie zaopatrzoną w kapitał obiegowy, nie zawisłą od pośredników i nie mogącą cierpieć na złym albo niedostatecznym robotniku. Nadto kooperatywa jest szkołą socyalnego wychowania i ekonomicznego rozwoju. Uczestnicy rachują tylko na własne siły i rozwijają własne pomysły.
 Poddaństwo w Niemczech zniesione zostało w roku 1807; w 1811 nakazano uregulowanie stosunków między szlachtą a włościanami, to jest, zniesienie pańszczyzny i danin, pod warunkiem ustąpienia szlachcie połowy lub jednej trzeciej posiadanej ziemi i t. p. Szlachta uznała to za wielką niesprawiedliwość i po trochu prawie w zupełności postanowienia te usunęła. Dopiero 2 Marca 1850 roku wyszedł edykt, znoszący pańszczyznę. Indemnizacya najdrożej obliczona została w Prusach, gdzie wartość odrabianej pańszczyzny pomnożono przez 25, w innych państwach przez 18 i nawet 12. Obliczają, że chłopi zostali pokrzyw-