Strona:Jan Tarnowski - Projekt nowej ustawy konstytucyjnej.djvu/54

  W przeciwieństwie do Południowej Afryki, stoi Kanada, gdzie nie ma ani jednej linji kolei państwowej. Kanada posiada olbrzymie przestrzenie stepów czarnoziemnych, w prowincjach: Manitoba, Alberta i Saskaczewan, ciągnących się na Zachód ku Pacyfikowi, a przypominających z gleby położenia: Ukrainę, Wołyń, Podole. Dla zachęcenia do budowania tam kolei, rząd brytyjski nadawał Towarzystwom, podejmującym się ich budowy, rozległe, przestrzenie tych ziem bezpłatnie na własność, Pierwsza kanadyjska linja transkontynentalna została wybudowaną przez Kompanję, „Canadian Pacific”, która otrzymała od Rządu na własność kilkanaście miljonów akrów tej ziemi (13 miljonów), z prawem wywojowania jej sobie na Czerwonoskórych. Można powiedzieć, że ta Kompanja zdobyła Anglji całą Kanadę, bo francuska Kanada, o której we Francji tyle się mówi i pisze, jest tylko małym, położonym nad Atlantykiem skrawkiem tego olbrzymiego Dominjonu, którego główne bogactwa leżą na zachodzie, w owych trzech stepowych prowincjach, oraz w czwartej leżącej nad Pacyfikiem, prowincji „British-Columbia” zawierającej nieprzebrane bogactwa kopalniane, w swych Górach Skalistych (Rocky-Mountains).
  Taką samą rolę, co Canadian Pacific w Kanadzie, odegrała w Afryce Południowej kompanja eksploatacyjna, na której czele stał znany Cecil Rhodes, Zdobyła ona Anglji leżącą nad rzeką Zambezi, całą prowincją, zwaną od swego założyciela „Rhodesia”. Widzimy stąd, jak Anglja umie, z korzyścią dla siebie, popierać inicjatywę prywatną, zamiast ją zabijać jak to czynią inni. Ale co prawda nie ma ona, jak dotąd, przeszkadzającego jej w tem, jak to bywa gdzieindziej, Sejmu Suwerennego.
  c) Zabezpiecza to personel urzędniczy przed rugami, następującemi przy każdej zmianie Gabinetu, o różnem zabarwieniu politycznem. Te rugi ustaną, jako niepotrzebne, gdy urzędnicy państwowi, pozbawieni głosu przy wyborach, nie będą potrzebowali należeć do żadnego stronnictwa i stąd, nie posiadając żadnej barwy politycznej, nie będą przedstawiali dla stronnictw żadnego znaczenia jako wyborcy.
  Mogę tu przytoczyć zdarzenie, także w swoim rodzaju bardzo charakterystyczne, jakiego byłem świadkiem we Francji, w 1921, w chwili upadku ówczesnego Gabinetu Brianda.