proch ruśniczy, lecz z jakiego materyału: z rogu, z blachy, czy kościana, oraz jakiego kształtu: flaszki czy rogu, nie wspomniano wcale.
b) Broń pociskowa, jako zabytek z dawnych wieków, jeszcze przed wynalazkiem prochu strzelniczego, wobec palnej, na daleką odległość noszącej nierównie mniej skuteczna, natrafia się w naszych spisach nierównie rzadziej niż palna, i była w epoce, którą się zajmujemy, rzeczywiście już tak rzadką, iż właściwie znajdujemy tylko jeden jej gatunek, t. j. „kuszę“. Kusza (łac. arcuballista; niem. Armbrust) było to narzędzie do ciskania grotów (bełtów) na sprężynie i składało się z kilku części, a mianowicie: z obłąka, który był z żelaza lub ze stali; z cięciwy ze sznura lub z kręconego rzemienia; tudzież z cyngla nakształt tego, jakiego używano do strzelby. Strzała przez nią ciskana na nieprzyjaciela była krótsza niż do łuku. — Oprócz kuszy znajdujemy jeszcze 5 gatunków broni, służącej raczej do uderzenia, aniżeli do ciskania, a jeżeli do tegoż, to chyba tylko na nader małą odległość, a tymi były następujące:
1) Buława (z tatar.) była to krótka laska metalowa, po obu końcach pękata; ta którą źródła nasze przytaczają, była „ze srebrem na końcu“ czyli widocznie na końcu okuta srebrem; po śmierci właściciela usunięta do sklepu[1]. — 2) Buzdygan (z tatar.), zwykle była to broń ze stali w kształcie gruszki, na krótkiem drzewcu osadzona; ten jednakże, który znajdujemy przytoczony, był cały z żelaza[2]. — 3) Siekiera, o tej nie ma bliżej nic powiedzianego, prawdopodobnie była taka sama, jakie się utrzymały do dziś dnia. — 4) Kosturek pierwotnie i właściwie oznaczał „laskę kościaną“, później wogóle tyle co „kij“, zwłaszcza „żelazny okuty“; ten, który między naszymi rodzajami broni jest wyliczony, był cały „żelazny“[3]. — 5) Rohatyna był to mała włócznia z szerokiego a mocnego żelaza, do ciskania na nieprzyjaciela; ta, którą źródła wymieniają, musiała być jeszcze mniejsza i dlatego nazwana zdrobniale „rohatynką“, była „bez drzewa“, to znaczy: bez drzewca[4], a więc tylko sam grot.
c) Broń do pchnięcia, wymagająca już starcia się wręcz z blizka z nieprzyjacielem, była tak samo jak poprzednia znacznie rzadszą od palnej, to też znajdujemy jej tylko kilka gatunków i zaledwie kilka egzemplarzy: 1) Darda (wł. dardo), rodzaj włóczni lub dzidy, o której tyle tylko wiadomo, że bywała noszoną przez dzie-
