Strona:Józef Piotrowski - Katedra ormiańska we Lwowie w świetle restauracyj i ostatnich odkryć.djvu/026

zagładzie wśród niepowodzeń i klęsk dziejowych. Przetrwały szczęśliwie wiele otynkowań i zamalowań przez siedm wieków, obecnie zaś będą z całym pietyzmem i pełnem zrozumieniem ich nadzwyczajnej wartości odczyszczone i troskliwie konserwowane. Najstarsze z nich, jak wskazują kształty wczesno-romańskie, wzgl. bizantyńskie pochodzą z samego początku istnienia katedry ormiańskiej w wieku XIV—XV. Są to owe prawie równoramienne krzyżyki, ozdobione plecionkami skromnemi na każdym rogu, zaś bogaciej rozwiniętemi, zakończonemi stylizowanemi listkami akantu u spodu ramienia dolnego. Kształty niemal identyczne znajdują się przedewszystkiem w kościołach Armenji: Achtamar, Amaghu i in. (Glück: Chr. K. d. O. str. 39, tabl. 62, 63), tudzież w Ławrze na górze Athos (por. Dalton: „Byzantine art and Archeology“, str. 169, fig. 98, 711, fig. 445; Diehl Charles: „Mannel d’art byzantin“, str. 430, fig, 207). Na dwóch dawniej wyjętych płytkach alabastrowych. przechowywanych w pałacu arcybiskupim, oraz na podobnej świeżo odkrytej na lewym filarze nawy zachowały się napozór zupełnie wyraźne litery i napisy ormiańskie. Jednakże z powodu rozmaitych skrótów i zmian samych liter są to jakby stenograficzne znaki języka staroormiańskiego bardzo trudne, lub wręcz niemożliwe do odcyfrowania nawet dla najbieglejszych Armenistów. Więc jedynie drogą porównawczej analizy stylowej można oznaczyć czas ich pochodzenia, lecz tylko w przybliżeniu, gdyż ustalone formy bizantyńskie stały się rytuałem i powtarzały się prawie bez zmian przez kilka wieków. W sztuce cerkiewnej greckiej i rosyjskiej trwają one właściwie do dziś, najlepszym tego dowodem są właśnie ornamenty w kształcie bardzo, podobnych krzyżyków na przywiezionych z soboru warszawskiego antepedjach ołtarzowych i na tronie biskupim. Przyszły historyk sztuki będzie je po wiekach badał i oglądał z niemałem zdziwieniem i wręcz z niedowierzaniem, że mogły być wykonane i to w marmurze, z tak wielką starannością, jeszcze w wieku XX. Są one wprawdzie nieco przestylizowane, jednakże bez najmniejszego śladu zaznaczenia ducha swej epoki, owego niebywałego fermentu i ciągłych zmian jakie właśnie w całej dziedzinie sztuk pięknych obecnie przeżywamy. Na obu płytkach w pałacu arcyb. (wcześniejsza orm.-roman., późniejsza orm.-gotycka) wykuto po trzy krzyżyki; środkowy wyższy i dwa mniejsze po bokach. Jest to symbol ukrzyżowania Chrystusa wśród dwóch łotrów. Na płytce „romańskiej“ odczytano napis na medaljonikach: „Der Astvac Hisus Kristos“ t. zn. „Pan Bóg Jezus Chrystus“. Pierwsze słowo napisu u dołu opiewa: „Pamiętaj“.
 Krzyżyki w podobnej formie z wieku XI i XII znajdujemy też w Bułgarji, np. w cerkwi św. Zofji w Ochrydzie (Prof. Dr. B. Filow: „D. altbulgar. Kunst“, str. 13). Podobne ornamenty plecionkowe i liściowe