Strona:Henryk Szuman - O społeczeństwie poznańskiem.pdf/22

A ci, co stawając po stronie przemocy i wyzysku, każą ciemnym, pracującym masom żyć dalej w ciemnocie, nędzy, upodleniu i demoralizacyi, pocieszając ich biblijnemi słowami, że wszelka władza pochodzi od Boga, mogą wszystko, twierdzić o sobie, tylko niech nie mówią, że są chrześcijańskim duchem przejęci!
 Niestety nie znamy natury praw społecznych i konieczności, z jaką w danych warunkach występują, nieugiętej i nieuchronnej jak fatum starożytnych. Inaczej wiedzielibyśmy, że gdyby u nas znalazły się warunki odpowiednie do rozwoju ruchu socyalistycznego, żadna siła tego świata a tem mniej jezuityzm nie zdołałby ruchu tego powstrzymać; i oszczędzilibyśmy sobie i innym smutnego widoku owych wstecznych wysileń, których pamięć jeszcze wnuków naszych czoła rumieńcem wstydu okrywać będzie. — Nihil est ab omni parte beatum — więc i ruch socyalistyczny ma swe błędy, przeciw którym występować wolno. My jednakże, którzy najmniej jesteśmy nim zagrożeni, a mamy wiele własnych błędów potrzebujących gwałtownej naprawy, najmniej jesteśmy powołani do pracy w tym kierunku.
 Poznań jest godną stolicą naszego pyłem średniowieczności zasypanego społeczeństwa. Kto pierwszy raz spogląda nasze stosunki, zostaje wprost ogłuszony ogromną liczbą naszych reprezentantów o wysoko brzmiących tytułach: naszych prezesów, naszych dyrektorów, naszych profesorów (każdy nauczyciel gimnazyalny jest u nas profesorem) i t. d. i t. d. I wśród tej pompy, tych nizkich ukłonów z jednej, tego zadzierania nosa z drugiej strony grzęźnie sobie nasz wóz społeczny coraz głębiej, a my zacieramy ręce i jesteśmy dziwnie szczęśliwi i zadowoleni. Są i u nas szlachetniejsze porywy, wybija się pragnienie odbijania ciosów germanizatorskich wymierzanych na zagładę naszej narodowości. I trudno żądać, aby nasze znikające środki skutecznie i wszechstronnie zaradzały dążnościom, po za któremi stoi silne państwo i setki milionów marek. Ale jednak nasze dążenia odporne mają w znacznej części znaczenie raczej demonstracyi niż walki — to ratowanie honoru ale nie narodowości. Na ciemnotę ludu mamy kółka włościańskie — na kolonizacyą bank ziemski. Czy te środki obmyślone pełnią swą powinność, czy wy-