Strona:Etnobiologia 2011 6.pdf/8

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została przepisana.

listy o ok. 50%. Na pewno to nie koniec, aczkolwiek nie ma wątpliwości, że zanotowano wszystkie szerzej użytkowane taksony. W zestawieniu w aktualnej check-liście pominięto na przykład przekąski dziecięce z ankiety wśród polskich botaników (Łuczaj & Kujawska in press) wymienione jedynie przez jednego lub dwóch respondentów, a niewymieniane w innych źródłach. Lista ta przedłużyłaby się jeśli potraktować by wszystkie gatunki z rodzajów jeżyna czy róża osobno. Wtedy lista gatunków przekroczyłaby na pewno 200. Zakładając, że Polska flora ma ok. trzy tys. gatunków, proporcję taksonów jadalnych można oszacować na przynajmniej 5, 5% flory.
Najliczniejszą grupę, 92 gatunki, stanowią rośliny, z których pozyskiwano zielone części (liście, pędy, niedojrzałe owoce) – albo jako składnik potraw gotowanych i smażonych, albo jako surowe przekąski, dużo rzadziej surowe sałaty. Żadna z rodzin botanicznych nie dominuje wyraźnie w tej grupie. Najliczniej reprezentowane są Asteraceae (12 gat.), Lamiaceae (11), Polygonaceae (8), Brassicaceae (7) and Chenopodiaceae (6). Gatunków z pierwszej z rodzin, Asteraceae, używano jednak głównie jako pożywienia głodowego. Lamiaceae stanowiły zwykle rzadko używane przyprawy.
Druga licznie reprezentowana grupa to owoce – 53 taksonów, w której zdecydowanie przeważają Rosaceae (18 taksonów, niektóre reprezentowane przez więcej niż jeden gatunek) nad innymi rodzinami (np. Poaceae – 7 gat., Ericaceae – 5 gat. Grossulariaceae – 4 gat.).
Ponadto zanotowano konsumpcję 23 gat. kwiatów – głównie jako przekąsek dziecięcych. W niewielkim stopniu użytkowano w naszym kraju podziemne organy roślin (tylko 16 gat.).

3. Główne rodzaje spożywanych potraw

3.1 Polewki i bryje
Jedną z podstawowych form przygotowania pożywienia na wsi polskiej było przyrządzanie potraw ze składników wrzuconych do gotującej się wody. W zależności od ilości wody powstawały w ten sposób potrawy mniej lub bardziej wodniste – w pierwszym przypadku bryje, w drugim polewki czyli zupy. Dzisiejsza zupa warzywna z ziemniakami i włoszczyzną jest mutacją dawniejszej polewki słowiańskiej przyrządzanej z dziko rosnących roślin zaprawianych wywarem z kości lub mięsa, śmietaną, mlekiem, zasmażką, kluskami, czy jajkami (Maurizio 1926).
Jako składnik polewek używano najczęściej pokrzywy, komosy i szczawiu, a także barszczu i podagrycznika. Regionalnie używane były gatunki z rodzajów: ostrożeń, babka, ślaz, żywokost i ziarnopłon. W skład polewek i bryj mogły też wchodzić dzikie rośliny mączyste: ziarniaki manny jadalnej – zbierane na podmokłych łąkach, ziarniaki stokłosy żytniej, włośnic i chwastnicy – zbierane w uprawach, a także zmielone lub tłuczone i sproszkowane kłącza perzu oraz czyśćca błotnego.
Omawiane ankiety dostarczają także dużo materiału obejmującego nazewnictwo potraw przygotowywanych z liści. Nazwy te mają regionalny charakter i, co ciekawe, zwykle częściowo pokrywają się z nazwami komosy, najpospolitszego składnika zielonych zup. Poniższe zestawienie nazw polewek i bryj z dzikich roślin podaję za pracą Łuczaja i Köhlera (in press).
Na Podhalu polewkę z mieszanki różnych gatunków polnych i łąkowych znano pod nazwą warmuz. Nazwa ta pojawia się także w kwestionariuszach PAE z miejscowości Kacwin i Frydman w powiecie nowotarskim. Tak pisze o tej potrawie Jan Złoża w swoim liście z 1883 r. o miejscowościach Chochołów, Witów, Dzianisz i Ciche koło Zakopanego: