Strona:Etnobiologia 2011 6.pdf/25

Szorstkolistne (ogórecznikowate) Boraginaceae

Farbownik polny (krzywoszyj polny) Anchusa arvensis (L.) M. Bieb. syn. Lycopsis arvensis L. Nazwy ludowe: tłusty kiepek
 Pospolity jednoroczny chwast polny, spotykany na glebach piaszczystych i żwirowych na całym Niżu. Informacja o używaniu tego gatunku jako pożywienia pojawia się w listach do Rostafińskiego (Łuczaj 2008b). Pisał o nim Telesfor Szpadkowski: „Na wiosnę lud między Bugiem i Wisłą gotuje na pokarm: a. Komosę (Chenopodium polyspermum) b. Lipnicę v Skrzypek (Silene inflata) c. Miodunkę, zwaną tam »Tłusty Kiepek« (Anchusa arvensis) d. Szczaw dziki e. Żegawkę (Urtica urens)[.] Młode listki tych roślin gotują same lub z kaszą jęczmienną – tylko biedniejsi”.
 Ów „tłusty kiepek”, przypuszczalnie ten sam gatunek, występuje jeszcze w kilku innych listach (Łuczaj & Köhler in press): Augustyna Heintzego z Trzemeszna, przy ogólnym opisie pożywienia w Wielkopolsce, niejakiego Bulińskiego z miejscowości Polskie Brzozie koło Brodnicy w ziemi chełmińskej („Faćka sporządzana bywa na wiosnę i w lecie z rozmaitych roślin razem zmieszanych i bywa przyrządzana jak szpinak; tłusty kiepek ma liść dosyć mięsisty i roztarłszy go zdaje się być tłusty”), Bronisławy Bobrzyńskiej z miejscowości Międzyleś, pow. Radzymin („Do zielenin dodają także roślinę zwaną skrzypek, ma on liście podobne szczawiowym, ale twarde i skrzypiące, dodają także roślinę zwaną ‘tłusty kiepek’. Ma ten kiepek liście mięsiste i kosmate, rozkładające się w bukiet, kwitnie niebiesko.”), Bzowskiego i Sawickiego z Siedlec („zbiera lud”) i Zielińskiego z Kociewia („lud zbiera, gotuje jarmuż na gęsto”).

Farbownik lekarski Anchusa officinalis L. Nazwy ludowe: języczki
 Bylina pospolita na Niżu, w miejscach suchych, na skarpach, przydrożach i odłogach. Maria Hempel podaje, że farbownik lekarski (Anchusa officinalis) znano w Janowie Lubelskim jako języczki (Łuczaj & Köhler in press). Podała ona z tych okolic bardzo dokładny opis spożywanych tam zielenin: „zbiera lud wiosną na jadło łobodę, miesza doń konopkę, sałatkę, niekiedy pokrzywę i liście gorczycy. Lud rusiński dodaje jeszcze skrypkę, goździki, języczki i w małej ilości pietruszeczkę wodną. Z tych ziół przyrządzona potrawa zwie się powszechnie »zieleniną« (po rusińsku: natyna, a jeżeli nie z siekanych liści sporządzona: wołoki)”.

Żmijowiec zwyczajny Echium vulgare L. Nazwy ludowe: miodownik
 Roślina dwuletnia, dorastająca do 1 m, spotykana w całym kraju na poboczach dróg, żwirowiskach nadrzecznych i suchych skarpach. Na Podlasiu dzieci piły słodki nektar z kwiatów tego gatunku (Pirożnikow 2010 i PAE2). W Kalnicy ok. Bielska Podl. roślinę tę znano pod nazwą miodownik i jak pisze respondent atlasu Wiktor Zalewski: „Z rośliny tej dzieci zrywają kwiaty i smokczą słodycz” (PAE2).
Miodunka ćma Pulmonaria obscura Dumort. (syn. P. officinalis L. subsp. obscura (Dumort.) Murb.) Nazwy ludowe: miodunka, mioduszka, swykołka
 Miodunka ćma występuje w całym kraju, w lasach liściastych. Bylina kwitnąca wczesną wiosną. Kwiaty dwubarwne – niebieskie i różowe.
 Kolberg (1890b) podaje, że w Chełmskiem z liści miodunki, zwanej tam swykołka, gotowano polewkę na przednówku. Co prawda podaje on nazwę łacińską miodunki plamistej, ale gatunek ten występuje tylko na zachodzie Polski, na wschodzie zaś miodunka ćma, traktowana czasem jako podgatunek miodunki plamistej. O jedzeniu miodunki w czasie głodu w Polsce wspomina też Maurizio (1926).