Strona:Etnobiologia 2011 6.pdf/26

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została przepisana.

Kwiaty miodunek są bardzo słodkie, bogate w nektar (stąd nazwa rośliny). Dlatego w niektórych okolicach były lub są chętnie wysysane („smoktane” przez dzieci), np. koło Czudca — Pogórze Strzyżowskie (Nieroda 2009), we wsi Malinówka koło Sawina w chełmskiem (PAE2) i we wsi Karolów Koło Iłży (PAE 2).

Żywokost lekarski Symphytum officinale L. Nazwy ludowe: żywokost, kosztyfał, itp. Żywokost lekarski jest pospolitą byliną, spotykaną głównie na wilgotnych łąkach i w przydrożnych rowach. W Polsce liście używano tylko na przednówku, na obszarze dawnej Galicji (Łuczaj 2004; 2008b), np. we wsiach Jurgów k. Nowego Targu (Kopacz 1976), Frydman k. Nowego Targu (PAE2), w okolicach Ojcowa, gdzie czasem z siekanych liści, mąki i jajek przyrządzano placuszki (Łuczaj 2004), w okolicach Zakliczyna, Melsztyna i Tarnowa, w Bieczu oraz Dębowcu k. Jasła (Łuczaj 2008b), a także w Kraczkowej k. Łańcuta i Pantalowicach k. Przewroska (Łuczaj 2008a). Posiekane liście wrzucano do polewek w latach nieurodzaju. Jak pisał jeden z respondentów Rostafińskiego o okolicach Tarnowa: „jak kapusta, krają i maszczą”, a w Pantalowicach żywokost siekano i „z łodygami gotowano strawę[, ] którą nazywano szabagą”. Używano go tam do początków XX w. (PAE2).

Krzyżowe (kapustowate) Brassicaceae

Chrzan pospolity Armoracia rusticana P. Gaertn., B. Mey. & Scherb. (syn. Armoracia lapathifolia Gilib.) Nazwy ludowe: chrzan, krzan
Pospolita bylina występująca na polach, przydrożach i przychaciach, w miejscach żyznych. W Polsce od dawna uprawiany i zdziczały. Najważniejszą używaną częścią rośliny jest gruby, aromatyczny korzeń o silnie piekącym smaku, używany w całej północnej Europie jako przyprawa do mięs lub składnik sosów. W naszym kraju kawałka korzenia używa się, jako przyprawy i konserwantu do kiszonych ogórków, a startego, jako przyprawy do mięs, zup i buraków ćwikłowych lub przyrządza osobno z gotowanym jajkiem, cukrem i octem (Jędrusik 2004; Łuczaj 2004; Dydowiczowa 1964; Paluch 1984).
Liście chrzanu używane są rzadziej. W wielu wsiach całej Polski, głównie w centrum i na wschodzie kraju, podkładano pod chleb przy jego wypieku (PAE V:265). Wędkarze używają też powszechnie liścia chrzanowego do pieczenia ryb w żarze (obserwacje własne). Dekowski (1973) podaje, że w Puszczy Kozienickiej kiszono liście chrzanu z mąką żytnią i gotowano je z grochem.

Tasznik pospolity Capsella bursa-pastoris (L.) Medik. Nazwy ludowe: tasznik, chlebki, serki, chleb świętojański, itp.
Pospolity, zwykle dwuletni, chwast polny. Moszyński (1929) pisze, że tasznik był jednym z typowych pokarmów Słowian. Jednak w danych etnograficznych dominują informacje o jedzeniu jego młodych trójkątnych owoców przez dzieci, powszechnie w całej Polsce (Łuczaj 2008a), brak wzmianek o użytkowaniu liści (jedzonych powszechnie we wschodniej Azji) oprócz pracy Pirożnikow (2010) z Podlasia.
Rzeżucha gorzka Cardamine amara L. Niewielka bylina spotykana u nas wzdłuż strumyków i na źródliskach. Jeden z respondentów Rostafińskiego, Stanisław Russocki, pisał z Warszawy: „Sałaty, rzeżuchę wodną – bobownik oba te ostatnie gatunki rosną po źródłach nawet w zimie pod śniegiem (...) można go zbierać, które to ostatnio używają najwięcej żydzi na zielono z octem”. Opis siedliska (źródliska) i to, że roślinę tę można zbierać spod śniegu, wskazuje na C. amara. Rzeżuchę gorzką powszechnie dawniej jadano na Słowacji, szczególnie w Tatrach (Olejnik 1969).