Strona:Etnobiologia 2011 6.pdf/18

wielce sobie upodobany”. Wzmianka ta prawdopodobnie dotyczy terenów dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego. To dzikie warzywo jest do tej pory czasami jedzone na terenach obecnej Białorusi i Ukrainy. O jego użytkowaniu w XIX w. pisali respondenci Rostafińskiego (Łuczaj 2008b), głównie z Polesia, ale także z podkarpackiego (Potok k. Krosna, jako barszcnica [sic!] i Olszany k. Przemyśla jako gir) i z Chodzieży w Poznańskiem (girz). Nie ma, co prawda, pewności, że owa barszcnica spod Krosna to nie Heracleum, jednak autor tego artykułu pochodzi z Krosna i zaobserwował, że nazwa barsznica jest tam używana powszechnie do tej pory na Aegopodium i jest tam jedyną nazwą tej rośliny. Ciekawy sposób przyrządzania podagrycznika opisuje Jadwiga Wojniłłowiczówna z Lipy na Polesiu Rzeczyckim: „Lud wiosną zbiera śnitkę młodą i gotuje z kwasem drzewnym: klonowym, brzozowym”. Pamięć o przyrządzaniu zup z podagrycznika zachowała się także na Podlasiu (Pirożnikow 2008b, 2010), a do XIX w. nawet w Polsce zachodniej i północnej (Łuczaj & Köhler in press).

Kminek zwyczajny Carum carvi L. Nazwy ludowe: kminek, kmin, anyżek, warmuz.
 Roślina dwuletnia spotykana na przydrożach, łąkach i pastwiskach. Nasiona dziko rosnącego kminku jeszcze do połowy XX wieku zbierano w naszym kraju powszechnie. Używa się ich jako przyprawy do chleba, kiszonej kapusty i białego sera (Doliński 1982; Paluch 1984; Dekowski 1968; Malicki 1971; Jędrusik 2004).
 Całych młodych roślin kminku, wraz z korzeniami, używano na Podhalu i na przyległych obszarach jako składnika polewek. Była to na tym terenie roślina użytkowana powszechnie, szczególnie w lata nieurodzaju (Eljasz-Radzikowski 1897; Jostowa 1954a; Paluch 1984).

Marchew zwyczajna Daucus carota L.
 Roślina dwuletnia pospolita na przydrożach, łąkach i pastwiskach. Pirożnikow (2008b, 2010) podaje, że na Podlasiu używano dawniej jako pokarmu korzeni i liści dzikiej marchwi, a nasion używano jako przyprawy.

Barszcz zwyczajny Heracleum sphondylium L. s.l. Nazwy ludowe: barszcz
 Barszcz zwyczajny jest pospolitą byliną żyznych łąk, przydroży i przychaci. Swoim zasięgiem obejmuje Eurazję i Amerykę Północną. Dawniej dzielony był na kilka pomniejszych gatunków, o zbliżonych właściwościach (np. barszcz syberyjski Heracleum sibiricum). Barszcz jest zapomnianym warzywem, kiedyś bardzo ważnym dla Słowian. Nazwa potrawy „barszcz” pochodzi właśnie od tej rośliny. Obszerną monografię jego użytkowania w Polsce napisał profesor Rostafiński (1916) i większość informacji o barszczu w tym rozdziale pochodzi z tej pracy. O użytkowaniu sfermentowanych liści i łodyg barszczu w Polsce, Rosji i na Litwie wzmiankuje nawet słynny angielski „Herbal” Gerarde’a z 1597 r. A oto co pisze Marcin z Urzędowa w wydanym w 1595 r. „Herbarzu Polskim”:

„Barszczu kto pożywa, odwilża mu zywot, przeto dobrze go pożywać tym, którzy miewają zatwardzenie żywota, czyni etionem alvi etc. (…) Gdy barszcz kwaszą po polsku, dobrze ij pić w febrach, gorączkach, w pragnieniu, albowiem pragnienie i kolerę uśmierza i chciwość jedzenia pobudza swą przyprawą. (…) Przyprawiony z jajcy a z masłem, dobrze jeść takich dniów, gdy mięśniej polewki nie jedzą, bo takież czyni jako mięśnia polewka”.

Natomiast Szymon Syreński w swym „Zielniku” z 1613 r. pisze:

„Barszcz nasz znajomy jest każdemu u nas, w Rusi, w Litwie, w Żmujdzi, aniźliby się mógł z okolicznościami swemi opisać. (…) Do lekarstwa i stołu użyteczny jest bardzo smaczny. Tak