Na to wszystko przywodził potem mnóstwo przykładów. Naprzód, żaden z piszących o tej sztuce nie został jakby umyślnie miernym nawet mowcą, co utrzymując zeszedł aż do jakiegoś Koraxa i Tysiasza[1], którzy za pierwszych wynalazców i nauczycieli tej sztuki są miani; najwymowniejszych zaś ludzi, którzy się jej nie uczyli, i o jej umienie zgoła nie dbali, co niemiara wyliczył, między którymi (bądź żartem, bądź że tak słyszał) mnie także wymienił jako tego, który się tych prawideł nie uczył, a jednak, jak mówił, może cokolwiek dokazać wymową. Z tego dwojga na pierwsze łatwom się z nim zgodził, to jest żem się niczego nie nauczył; co do drugiego, myślałem, że żartował ze mnie, lub że sam zostawał w błędzie.
Sztuką, podług niego, to tylko nazwać można, co jest zbiorem jasno poznanych, gruntownie zgłębionych, do jednego celu zmierzających, nigdy nie mylących prawideł. Wszystko zaś, o czem retorowie[2] mówią, jest wątpliwe i niepewne, bo oni sami nie rozumieją dobrze tego wszystkiego, o czem mówią, i swym słuchaczom wpajają nie naukę, ale na krótki czas albo fałszywe, albo przynajmniej ciemne mniemanie.
Co tu wiele mówić? przekonał mnie prawie, że niema żadnej sztuki mówienia, i że nikt biegle i okwicie mówić nie może, jeżeli tego nie poznał, o czem najuczeńsi ludzie w filozofii traktują. Rozmawiając o tem Charmadas, wielki podziwiciel twego geniuszu, Krassie, często powtarzał, że znalazł we mnie pobłażającego słuchacza, w tobie gotowego do walki przeciwnika.
XXI. Wtedy to ja, tem mniemaniem uwiedziony, napisałem w xiążeczce, która pomimo mej woli z rąk mi się wymknęła i pomiędzy ludzi dostała, że znałem niektórych dobrze 22 23
- ↑ Korax z Sycylii pierwszy napisał traktat o retoryce. Ziomek jego i uczeń, Tysiasz, został nauczycielem Lysiasza i Isokratesa.
- ↑ Tłumacz Andrieux trafnie się domyślał, że zamiast ab oratoribus, trzeba czytać a rhetoribus; bo w całej swej mowie filozof Charmadas nie na mowców, ale na retorów powstaje. Po takiej poprawce wszystko się lepiej z sobą wiąże i stosuje. Me śmiał jednak Andrieux odmienić textu: ja nie mając o tem najmniejszej wątpliwości, bez żadnego wahania się retorów zamiast mowców kładę.
