Strona:Dzieła św. Dionizyusza Areopagity.djvu/10

 Odtąd poganom nie pozostawało nic do potwierdzenia, można tylko było wykładać i komentować wyrażenia Chrystusowe, albowiem ponad prawdy chrześcijańskie umysł ludzki nic wyższego ani pomyśleć, ani wyobrazić sobie nie jest w stanie: może im przeczyć, czasem sili się je obalić, ale odtąd poza niemi nic pozytywnego zbudować nie potrafi.
 Obie te cywilizacye tak się do siebie zbliżyły, że w literaturze pierwszych wieków chrześcijaństwa czasem jest trudno rozpoznać, czy dane dzieło napisane jest przez poganina, czy przez chrześcijanina. Dosyć, że wspomnę tu o traktatach Boecyusza, albo o ostatnim wybitnym poecie starożytnym Auzonie. Sądząc z jego poezyj świeckich, trudno byłoby się domyśleć, że Auzon był chrześcijaninem, gdybyśmy nie mieli jego korespondencyi ze św. Paulinem z Nola, z którym wymieniał swoje utwory poetyckie (najlepszemi utworami św. Paulina, tego wykwintnego i delikatnego poety, są jego dwa listy pod nr. 10 i 11-tym, poświęcone Auzonowi), i gdyby nadto nie dał nam ody o Trójcy Przenajświętszej, wyłożonej w najgłębszych i najściślejszych formułach teologicznych. Poezye tegoż samego Auzona świadczą o tych szerokich kręgach, które już w III i IV wieku zatoczyła w Galliach owa chrześcijańska, grecko-rzymska cywilizacya. Z poezyj tych dowiadujemy się, że w owym czasie istniało w Galliach kilka uniwersytetów, jak w Burdigala (Bordeaux), Tuluzie i Narbonie, uczęszczanych przez tysiące studentów, i że profesorowie tych uniwersytetów cieszyli się takim szacunkiem i poważaniem, że dochodzili nawet do honorów konsularnych, jak ów sam Auzon w roku 379-ym. Cywilizacya grecko-rzymska i to chrześcijańska, już w II—III wieku, sięgała aż do najdalszych zakątków imperium rzymskiego; od Edessy i Egiptu i pustyń Arabji aż do Brytanji i najodleglejszych zakątków Irlandji, od Numidji, Kartaginy i Cyrenaiki aż do Chersonesu Tauryckiego i Kaukazu.
 Brytanja i Irlandja były pokryte szkołami i zakonami, i tu też wkońcu przed nawałą barbarzyńską schroniły się