Strona:Dyktatura i cezaryzm.djvu/10

8

Zdzisław Zmigryder-Konopka

śli więc nazwę swą zawdzięczał temu, że a consule dicebatur, winien nazywać się dictus lub dictatus; Varro na innem miejscu podnosząc, że słowo dico pochodzenie swe wywodzi od greckiego δειϰνύω (de l. l. VI, 61), podaje szereg słów pochodnych a urobionych od form strony biernej (np. od imiesłowu czasu przeszłego), jak hinc appellatum dictum... hinc dictata in ludo; hinc dictator magister populi, quod is a consule debet dici. Widać więc dokładnie, że istotnym i pierwotnym terminem będzie dlań magister populi, jak to zresztą potwierdza szereg źródeł, m. in. Cicero (de rep. I, 40), który stwierdza, że w terminologji augurów, mającej charakter równie konserwatywny, jak i inne urządzenia religijne, dyktator nosił takie właśnie miano. Wobec tego, zajmując się genezą dyktatury rzymskiej, możemy zając się zagadnieniem dotyczącem bliżej terminu magister populi.
 Występuje tu zasadniczo równoległość do stanowiska magister equitum; jednakże myśl, iż odpowiadają oni jako para wysokich dygnitarzy oskijskiej magistraturze meddix summus i meddix minor, należy odrzucić, ponieważ meddices stanowili swoistą najwyższą magistraturę gmin oskijskich, podczas gdy magister populi i magister equitum byli przez innych urzędników w tej czy innej formie mianowani, a dopiero następnie zatwierdzani przez lud, który na ich rzecz uchwalał legem curiatam de imperio. Zauważyć tu wypada, że przy badaniu przeżytków zamierzchłej przeszłości, dotyczących stanowiska magister populi - dictator, spotykamy się z ciekawym zakazem jazdy konno; aby móc dosiąść konia, dyktatorzy zwracali się do ludu z wnioskiem o specjalne upoważnienie ich do tego (np. Liwjusz, XXIII, 14, 2 — dictator M. Iunius Pera rebus divinis perfectis latoque, ut solet, ad populum, ut equum escendere liceret e. q. s.). Z tego wnioskować można, że magister populi był pierwotnie dowódcą li tylko piechoty, wystawianej przez gminę rzymskich cives; obok niego występował dowódca jazdy, pierwotnie tribunus celerum. Przypomnijmy sobie obraz święta Quinquatrus, kiedy to Salii faciunt in comitio saltum adstantibus pontificibus et tribunis celerum. Saljowie reprezentują wojsko piesze; jego wódz to właśnie późniejszy magister populi. Z rozwojem stosunków politycznych musiał — rzecz prosta — dowódca kontyngentu pieszego mieć więcej swobody ruchów i uwolnić się od pierwotnego zakazu. Natomiast imperator rzymski wjeżdżał w czasie triumfu na rydwanie, co pozwala nam suponować, że