Strona:Dyktatura i cezaryzm.djvu/9

7

Dyktatura i cezaryzm

 Że jednak nawet w okresie etruskim, t. j. w tym, który uznaliśmy poprzednio za okres ϰατ᾽ἐξοχὴν monarchiczny, żywem było pojęcie suwerenności ludu, o tem świadczy zarówno przez tradycję podnoszony fakt, że król obejmował władzę wówczas gdy eum populus Romanus regnare iussit (np. Liwjusz, I, 35, 6; I, 46, 1—2), jak i to, że od wyroków królewskich istniało odwołanie się do decyzji ludu (Cic., de rep. II, 31 — provocationem autem etiam a regibus fuisse declarant pontificii libri; significant nostri etiam augurales).
 Nowy ustrój, w którym na czele gminy zamiast króla stanęli konsulowie, stanowi właściwie typową w dziejach rzymskich przemianę. Nie spotykamy tu zmian o charakterze rewolucyjnym, burzących formy przeszłości; poprostu zamiast jednego monarchy, któremu lud regnare iussit, mamy dwóch władców, z których każdemu zoddzielna (nominatim) suwerenny lud przez lex curiata powierza równe i nieograniczone imperium, tak jak w okresie przedetruskim powierzał ją jednemu tylko imperatorowi.
 Na tle tych rozważań możemy dopiero przystąpić do rozważań o dyktaturze. Podkreślmy przedewszystkiem, że dawniejsza nazwa tego stanowiska brzmiała: magister populi, z czem wysoce harmonizuje utrzymana do epoki upadku rzeczypospolitej nazwa magister equitum.
 Szereg okoliczności, które jako zwyczajowe przeżytki po dawnych formach proceduralnych towarzyszą wprowadzeniu na stanowisko dyktatora, wskazują : 1-o na zależność jego od konsula, 2-o na niższość tego stanowiska w porównaniu ze stanowiskiem konsulów — wobec ludu rzymskiego, wreszcie 3-o na ograniczony zakres działań, dla których dokonania powołany został dyktator.
 Zważyć należy przedewszystkiem, że dyktator mianowany był przez konsula (Liwjusz, XXII, 8, 5—6 — et quia consul aberat, a quo uno dici posse videbatur..., quod numquam ante eam diem factum erat, dictatorem populus creavit Q. Fabium Maximum. e. q. s., cf. Plutarch, Marc., 24. — Διϰτάτωρ οὐκ ἔστιν ὑπὸ τοῦ πλήϑους οὐδὲ τῆς βουλῆς αἱρετός, ἀλλὰ τῶν ὑπάτων τις ἢ στρατηγῶν προελϑὼν εἰς τὸν δῆμον ὃν αὐτῷ δοϰεῖ λέγει διϰτάτορα). Varro (de l. l. V, 82 G. — Sch.) okazuje dość dobitnie swą niepewność w zakresie stwierdzenia genezy tego terminu: dictator, quod a consule dicebatur, cui dicto audientes omnes essent. Je-