Strona:Album zasłużonych Polaków wieku XIX t.1.djvu/461

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została przepisana.

przewodniczącego w oddziale nauk moralnych, a po zamianie Towarzystwa na Akademię umiejętności w r. 1871, był do końca życia przewodniczącym w komisyi dla filozofii.
Stanowisko profesorskie dało Kremerowi możność rozwinięcia swej działalności piśmienniczej na szeroką skalę. W roku 1852-m wydaje drugi tom swego Wykładu systematycznego filozofii, obejmujący Filozofię natury i ducha ludzkiego. Odbywszy, po wydaniu tej pracy w tymże roku nową dłuższą podróż do Włoch, ogłasza w trzy lata później trzy tomy Listów z Krakowa, z których pierwszy jest drugiem wydaniem Wstępnych zasad estetyki, a dwa dalsze przedstawiają Dzieje artystycznej fantazyi. Następnie od roku 1859-go w przeciągu pięciu lat wydaje najobszerniejsze swe dzieło, sześciotomową Podróż do Włoch, zawierającą wykład historyi sztuki na podstawie poglądowego rozbioru jej bogatych zabytków na ziemi italskiej. Dopełnieniem tego dzieła jest obszerna praca, wydana w kilka lat później (1868 r.), Grecya starożytna i jej sztuka, zwłaszcza rzeźba. Jeżeli do tych dzieł podstawowych dodamy szereg większych i mniejszych prac z zakresu bądź filozofii w ogóle, w której nasz myśliciel od bezwględnego idealizmu z czasem zbliżał się do idealnego realizmu, bądź z zakresu psychologii, logiki, estetyki i historyi sztuki: natenczas uprzytomnimy sobie całkowity dorobek jego czterdziestoletniej działalności piśmienniczej. Dorobek ten zebrany został i wydany z dodaniem życiorysu, rozbioru prac Kremera, oraz notatek uzupełniających pod redakcyą niżej podpisanego, jako Dzieła Józefa Kremera w dwunastu tomach (Warszawa, 1877-1881). Z tego życiorysu i rozbioru prac Kremera korzystamy też obecnie.

W dziejach filozofii, zarówno swojskich, jak powszechnych, Kremer zajmuje stanowisko górujące. Należał on wprawdzie do szkoły Hegla, ale wcześnie odczuł rażące braki tej szkoły i dążył energicznie do ich przezwyciężenia tak ze względu na metodę badań filozoficznych, jak i co do ogólnego na świat poglądu. Nie podzielał on przedewszystkiem bezwzględnej dyalektyki Hegla, lecz domagał się dopełnienia filozofii wynikami badań nauk szczegółowych. Nadto sprzeciwiał się zasadzie bezwzględnej tożsamości myśli i bytu, w imię której Hegel nie rozróżniał należycie rozwoju myśli ludzkiej od rozwoju myśli wszechświatowej, lecz przeciwnie pochód rozwojowy rozumu ludzkiego brał bezpośrednio za podstawę do określenia rozwoju ducha bezwzględnego. Kremer natomiast broni zdania, że rozwój dyalektyczny myśli ludzkiej, a więc i dziejów ludzkości, nie jest sam przez się rozwojem rozumu bezwzględnego, lecz tylko odźwierciedleniem jego treści przedmiotowej w granicach podmiotowego bytu człowieka. Zamiast tożsamości myśli i bytu. Kremer uznaje tylko paralelizm między temi składowemi czynnikami wszechświata.
Wskutek takiego odstępstwa metodologicznego i cały pogląd Kremera na świat przybierał odmienny charakter. Jego teorya poznania utorowała mu przejście od Heglowskiego panteizmu do teizmu, Idea bezwzględna, jako absolut abstrakcyjny, nie jest dla niego ostatnią i najwyższą kategoryą logiki, lecz tylko formą podmiotową ducha ludzkiego, domagającą się dopełnienia przez ideę Osoby bezwzględnej, jako przedmiotowego zjednoczenia czynników myśli, działających we wszech bycie. Dopiero Osoba bezwględna, jako realna istota, jako Bóg, czyni zadość, według Kremera, najwyższym wymogom myśli ludzkiej, zaokrągla i zamyka jej pochód podmiotowy, doprowadza go do kresu, wszechstronnie zadawalającego.
Wiadomo z historyi filozofii, że cały szereg myślicieli ze szkoły Hegla, stanowiący tak zwaną prawicę tej szkoły, usiłował również nadać heglizmowi charakter teistyczny. Czyniono to wszelako zazwyczaj w sposób niezręczny, dogmatyczny, naruszający wewnętrzną zgodność i konsekwencyę zasad filozofii, Okazuje się to jasno na głównych przedstawicielach owej prawicy Hegla, do których należeli: Daub, Morheinecke, Gabler, Filip Fischer, Schaller i inni. Tymczasem nasz myśliciel oparł swój teizm na ściśle określonych zasadach metodologicznych. To też bez przesady powiedzieć można, że gdyby Wykład systematyczny filozofii Kremera wyszedł był w języku niemieckim, natenczas byłby się stał niewątpliwie punktem zbornym dla całej prawicy Hegla, podstawą daleko odpowiedniejszą do pogodzenia heglizmu z pozytywnemi prawdami religii, niż wszystkie prace tego rodzaju wzmiankowanych heglistów. Kremer świadomy był tej doniosłości swych zasad, ale pisząc z przywiązania rodzinnego po polsku, zrzekł