Pisma różne (Krasicki, 1830)/Erazm
| <<< Dane tekstu >>> | ||
| Autor | ||
| Tytuł | Pisma różne | |
| Pochodzenie | Dzieła Krasickiego dziesięć tomów w jednym | |
| Wydawca | U Barbezata | |
| Data wyd. | 1830 | |
| Miejsce wyd. | Paryż | |
| Źródło | Skany na Commons | |
| Inne | Cały tekst | |
| ||
| Indeks stron | ||
Sława jego sprawiedliwie nabyta zwiększa się, gdy bez uprzedzenia jest poznanym. Miejsce urodzenia dało mu nazwisko, ojciec jego był Gerard, matka Małgorzata, córka lekarza z miasta Zewenbeck. Zabronione rodzicom małżeńskie związki, uczyniły go płodem nieprawego łoża. Stan ubogi nie dozwolił czynić przyzwoitego nakładu na jego wychowanie : wrodzony dowcip stał mu się mistrzem, i wzniósł nad innych. Zrazu zwany Gerardem, z greckiego tłumaczenia, Dezyderyuszem pisać się począł. W czternastym roku osierociały, w siedemnastym wstąpił do zakonu kanoników regularnych, gdzie w roku 1498 uczynił professyą, a w lat cztery potem kapłanem został. Co mu zbywało czasu w klasztorze od nauk i nabożeństwa, łożył go na malowanie; jakoż ukazywano w Dylftcie obraz Pana Jezusa jego roboty z tym napisem.
Hæc Desiderius, ne spernas, pinxit Erasmus,
Olim in Sicineo, quando latebat agro.
Chęć postąpienia w nauce, oddaliła go od klasztoru, gdy znalazł dobroczynne wsparcie w osobie Henryka de Bergoes biskupa Kameraceńskiego. Ten wysłał go do Paryża, gdzie czas niejaki strawił ćwicząc się w nauce prawa i Teologji. Największem pragnieniem jego było zwiedzić Włochy; uiścił je w roku i 1506, i bawiąc się przez rok w Bononji otrzymał pozwolenie wyjścia ze zgromadzenia zakonnego, w którem dotąd zostawał. Strawił w Wenecyi czas niemały przy sławnym naówczas w kunszcie i nauce drukarzu Aldzie Manucyuszu, który dzieła jego niektóre wydał. W roku 1509 udał się do Anglji, wielkiemi obietnicami Henryka VIII tamtejszego króla przywabiony : te jak pospolicie dworskie nie wzięły skutku, ale poznanie a zatem towarzystwo Tomasza Morusa, kanclerza królestwa, sowicie mu ów zawód nagrodziło. W domu jego napisał : Elogium Moriæ, Pochwałę głupstwa, Satyrę dowcipną, ale w wyrazach zbyt śmiałą.
Do rzeczy użyteczniejszych ściągnąwszy pióro, wiele xiąg z greckiego języka na łaciński przełożył : z ojców świętych, Jana Chryzostoma, Bazylego, i Orygenesa; zaś z świeckich pisarzów : Arystotelesa, Plutarcha, Eurypidesa, i Lucyana. Tłumaczenie nowego testamentu, które Leonowi X papieżowi przypisał, sprawiło mu wziętość i prześladowanie.
Usprawiedliwień i odpowiedzi pełne są dzieła jego; gdy jednak temi sposobami nienawistnych ułagodzić nie mógł, udał się do pism satyrycznych; między któremi niepoślednie miejsce trzymają : Rozmowy pisane w stylu Lucyana, niedochodzące jednak dowcipnych żartów pisarza, którego naśladować pragnął. Przyłożył się nieco do innego, które naówczas wyszło, satyrycznego dzieła, pod tytułem : Epistola virorum obscurorum. W nich nibyto przez osoby wymienione pisanych, okazuje się nieumiejętność w której zostawali naówczas szkół nauczyciele, prześladujący Erazma, iż powziął śmiałość wyprowadzać nauki z zadawnionej dzikości. Wiele winien mu jest wiek jego za prace, które w pisaniu uczonych dzieł swoich podjął : te, jak się już namieniło, poświęcone były tłumaczeniu pism dawnych : ściągały się do naprawy stylu. Są także teologiczne przeciw kacerskim błędom, a część niejaką składają pobożne z stylu i rzeczy wyłuszczenia znakomite i użyteczne.
Większą część życia strawił w podróżach niemający stałego siedliska, nakoniec powróciwszy z trzeciej już podróży do Anglji, gdzie przez czas niejaki w Akademji Oxfordskiej języka greckiego był nauczycielem, osiadł w Bazylei, z tego najbardziej powodu, iż miał w temże mieście sławną naówczas drukarnią Frobena, któremu odtąd pisma swoje ku wydawaniu powierzał, sam poprawując drukarskie omyłki. Te dzieła jak z pióra Erazmowego osobno wychodziły i bywały drukowane, nakoniec po śmierci jego wszystkie razem zebrane wyszły w dziewięciu tomach in folio roku 1540, i ta jest dotąd najrzetelniejsza, i dla wytworności druku najszacowniejsza edycya dzieł jego.
Wziętość, którą coraz większą zyskiwał pismami swojemi, była powodem wielu monarchom wzywania go do krajów swoich. Leon X papież chciał go mieć przy sobie. Paweł III zamyśliwał umieścić w poczet kardynałów. Franciszek I król francuzki powoływał go do Paryża, ale wkrótce przedtem będąc uczyniony konsyliarzem stanu od Karola V cesarza, i mając sobie wyznaczony roczny dochod, został się w kraju; niedługo jednak cieszył się skutkami dobroczynności monarchy swego. Zrazu płatny, dalej, czyli dla innych skarbu zwłaszcza w czasie wojny wydatków, czyli też za sprawą nieżyczliwych sobie, do roku tylko 1526 korzystał z tego, co mu było wyznaczono.
Gdy z przyczyny kacerstw wszczynających się oburzać się przeciw zwierzchności ustanowionej pospólstwo Bazylei poczynało, przeniósł się do Fryburga, skąd powróciwszy do dawnego siedliska, tamże życia dokonał w roku 1536.
W manuskryptach Heilsbergskich znajduje się list do Jana Kochleusza, opisujący śmierć Erazma w takowy sposób :
« Dominus Erasmus nuper dissentariæ morbo cor-
« reptus 12ma Julii vitam finivit, agens jam annum 72.
« Quidquid reliquit facultatum, illud omne partim pau-
« perum studiosorum commodis et usibus promoven-
« dis legavit, partim egenis innuptisque puellis honeste
« elocandis testamento consecravit. Sunt, qui illum cir-
« ca 7000 aureorum, non dicam plus, reliquisse ferunt.
« Ex viventis adhuc ore me audivisse commemini, pru-
« dentis et circumspecti viri esse parare et reservare si-
« bi, quo scilicet quamcunque fortunæ injuriam moles-
« tiamque facilius ferre possit. Hinc nimirum et ipse
« sibi tot magnorum heroum liberalitate adjutus com-
« pararat, quod nunc post se relictum in sanctissimos
« usus erogandum statuit. Thesaurum omnium libro-
« rum suorum, quorum mihi videndi bis copia facta
« est, legavit præsuli cuipiam amplissimo, cui id ante
« aliquot annos (ut mihi dixit Frobenius) promiserat.
« Reliquit aureorum et argenteorum poculorum fere
« regium apparatum; adhæc numismatum aureorum,
« quorum aliqui viginti, aliqui decem ducatos valent,
« non minimum acervum. Totus erat jam vir doctissi
« mus in restituendo Græco Origene, cui sic erat jam
« morbi vi quam maxime urgente addictus, ut ab illo
« non citius discesserit, quam mors ipsa a manibus
« scribentis calamum extorserit. Ultima verba, quibus
« iterum atque iterum repetitis, ac magnis suspiriis,
« ut animum vere Christianum cognosceres, editis, ter-
« ram reliquit : O Jesu fili Dei, miserere mei. Misericor-
« dias domini et judicium cantabo; hæc dicentem, mors
« illico oppressit. Funus honorifica et magnifica sepul-
« tura curatum est in summi templi edito loco juxta
« ritus christianæ ecclesiæ. Prodierunt in funus singuli
« senatoriæ dignitatis ordines ac totius reipublicæ Ba-
« sileensis maximi quique proceres. Ouidquid denique
« Basilea habuit literarum et virtutis sapientissimum
« et studiosissimum, illi omnes maximo dolore confec
« ti, defuncto corpori hoc officio gratificati sunt. »
O xięgach Erazmowych, co pisze, iż się dostały Praesuli amplissimo, byłto Jan Łaski proboszcz Gnieźnieński, który je był od Erazma za życia jego kupił, zostawując mu do śmierci używanie ich : w życiu Erazma przez Pana Burygni pisanem położone jest pismo przedaży z podpisem Erazma i Łaskiego.
W tychże Heilsbergskich manuskryptach jest list własną ręką Erazma pisany, który, że się w zbiorze drukowanym nie znajduje, tu się kładzie :
« S. P. Versipellis iste ad hoc praecipue venit isthue,
« ut me perderet, et suam ostenderet majestatem. Emi
« sit libellum in Galliis, non minus furiosum, quam
« famosum, plenum scurrilibus conviciis, ac manifestis
« mendaciis. Titulus est : Julii Cæsaris Scaligeris pro
« Cicerone contra Erasmum, sed phrasim et ingenium
« non minus agnosco, quam hominis faciem. Accipe
« gestum : asserit, me hoc egisse, ut extincta Cicero-
« nis gloria ego pro Cicerone legerer. Apud Aldum
« functum officio servi hominis, id est lectoris, apud
« eundem, nunquam surrexisse a mensa, nisi ebrium,
« cum illic nihil apponeretur, quot posset inebriare,
« nec unquam yacaret indulgere vino. Neque legisse
« Aristotelem, cum nullum sit opus illius redolens
« ebrii aliquid. Orestes in ipso paroxysmo diceret sa-
« niora. Sed dissimula et observa. Vellem te mutare ge-
« nus vitae; dum assectaris aulam, nihil accrescit res,
« et decrescit aetas, quidquid interim ex te magni pen
« det, illa consenescit. Si te Lugdunum conferres, ali-
« quot discipuli adirent te, et nonnihil emolumenti
« veniret a typographis. Non omnibus est felix aula :
« hac de re serio tibi cogitandum est. Bene vale cha-
« rissime Hilari, praesentes pluribus non legas. Da-
« tum Friburgi, 10 Xbris anno 1521. »
De Epigramatibus tuis edendis ipse statues. Vide tamen, ut sint ostensibilia. Si vis in manibus hoininum versari, scribe aliquid, quod feratur manibus adolescentulorum, de eloquentia linguae Latinae, de praeceptis, Retorices, aut quid simile. Rursum vale.
Christo Salvatori. S.
Desiderio Erasmo Roterdamo,
Viro omnibus modis maximo.
Cujus incomparabilem in omni disciplinarum genere.
Eruditionem pari conjunctam
Prudentia, posteri et admirabuntur et praedicabunt.
Bonifacius Amerbachius, Hieronimus Frobenius,
Nicolaus Episcopius, haeredes et nuncupati
Supremae suae voluntatis vindices, patrono optimo.
Non memoriae, quam immortalem sibi
Editis lucubrationibus comparavit,
Iis tantisper dum orbis terrarum stabit,
Superfuturo, ac eruditis ubique gentium
Collocuturo, sed corporis mortalis, quo
Reconditum sit ergo, hoc saxum posuere.
Mortus est IV. Idus Julii
Jam Septuagenarius,
Anno a Christo nato
M. D. XXX. VI.
Roku 1528 z Bazylei. Dzieła S. Ambrożego od siebie zebrane, jemu przypisuje.
R. 1525 z Bazylei. Donosi jako Hieronim Łaski oddał mu xięgę przez niego pisaną, przeciw kacerstwu Lutra, brat zaś Hieronima tegoż pismo historyczne i wiersze, których wytworność chwali.
R. 1526 z Bazylei. Stąd wielbi najbardziej Krzyckiego, iż równie wierszem i prozą wybornie pisze, co się i Cyceronowi nie zdarzyło. Skarży się na prześladowanie donosząc, iż w samym Paryżu cztery xięgi przeciw niemu pisane wyszły.
R. 1527 z Bazylei. Chwaląc żarliwość Krzyckiego w pismach przeciw kacerzom, przy końcu wyraża, iż pomimo wolą jego, malowany portret, Łaski mu wiezie. Taką w nim, dodaje, obaczysz postać, jaką pragną, abym miał, nieprzyjaciele moi.
R. 1518 z Bazylei. Donosi, jako w domu swoim umieścił posłanego na nauki siostrzeńca Krzyckiego, Zebrzydowskiego Andrzeja, i że wszelkiego używać będzie starania, aby młodzieniec korzystał z sposobności, którą miał do wydoskonalenia.
R. 1529 z Friburga. Żartuje z tych, którzy go ustawicznie morzą; donosi, iż się przeniósł do Friburga.
R. 1529. Donosi o wyjeździe Zebrzydowskiego do Paryża, o powrocie, i jako udał się do Padwy.
R. 1531. z Friburga. Dziękuje za przysłaną xięgę, którą napisał Krzycki de Sacrificio Missæ, a razem pierścień rubinowy w złocie, oprawny w serce. Stąd wstęp bierze do wylania swojego na oświadczenie wdzięczności.
R. 1536 z Bazylei. Winszuje godności arcybiskupiej, ubolewa nad śmiercią Piotra Tomickiego, biskupa Krakowskiego.
R. 1526 z Bazylei. Wyraża wdzięczność za zegar złoty i z tegoż kruszcu łyżkę i widelce. Niegodnym się być wyznaje tak kosztownego daru. Oznajmuje, iż xięgi w łacińskim języku, które mu przypisał, tak szczęśliwy miały odbyt, iż je potrzykroć przedrukować musiał Frobeniusz.
R. 1527 z Bazylei. Radzi, aby ile możności, wiódł Króla Zygmunta I do pokoju. Zaleca Jana Łaskiego proboszcza Gnieźnieńskiego. Chorobą złożony przeprasza, iż słabą ręką mniej może czytelnie pisać.
R. 1527. Powtarza prośby o utrzymanie pokoju, i ufa przyrzeczeniom sobie danym.
R. 1531. Za pamięć o siebie wyraża wdzięczność, ochotę do posług oświadcza.
R. 1527 z Bazylei. Zaleca Antonina lekarza, dziękując za względy jemu świadczone.
1527. Donosi, iż u niego mieszkający Zebrzydowski znaczny w językach greckim i łacińskim czyni postęp.
R. 1529 z Bazylei. Dziwuje się, iż jeszcze nie doszły rąk Tomickiego dzieła Seneki, które jemu przypisał.
R. 1530. z Fryburga. Wyczytawszy z listu Tomickiego, iż Senekę odebrał, ale w słabem zdrowiu zostaje, umartwienie wyraża.
R. 1536 z Bazylei. Usprawiedliwia pośpiech w pisaniu i wydawaniu xiąg : o powrocie swoim do Bazylei donosi, jako też iż miał Paweł III papież uczynić go kardynałem, albo opatrzyć dostatnie duchownym chlebem; dodaje zatem, iż tego nie pragnie, i choćby miał ofiarowane sobie nie przyjmie.
R. 1527 z Bazylei. Cieszy się z postępu w naukach pod mistrzem znamienitym Leonardem Koxem.
R. 1528 z Bazylei. Zasiedziałego w Paryżu wzywa do siebie, i prosi, aby imieniem jego Marcina Dąbrowskiego pozdrowił.
R. 1525 z Bazylei. Wychwala brata Jana proboszcza Gnieźnieńskiego : nie radzi, aby mu konia, jak miał wolą, przysłał, dla ciężkich przepraw i kosztu.
R. 1526 z Bazylei. Posyła xięgę o stanie małżeńskim bezżenny żonatemu.
R. 1526 z Bazylei. Żal wyraża po jego odjeździe, i że xięgi, które do Polski posłał, oddane były przez Antonina lekarza.
R. 1527. Donosi o śmierci Hogstrata i innych prześladowców swoich, których miłosierdziu bożemu poleca.
R. 1527. Donosi o śmierci przyjaciela swego Frobena.
R. 1531 z Fryburga. Zachęca, aby nadziei rodziców wysłany za granicę nie zawiódł.
R. 1532 z Fryburga. Janowi i Stanisławowi Bonerom braci, dzieło od siebie wydane Terencyusza, przypisuje.
