Geopolityka (Sykulski)/Teoria państwa organicznego

Dodaj linki
Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
<<< Dane tekstu >>>
Autor Leszek Sykulski
Tytuł Geopolityka
Wydawca Wydawnictwo Naukowe Grategia sp. z o.o.
Data wyd. 2014
Miejsce wyd. Częstochowa
Źródło Skany na Commons
Inne Cały tekst
Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI 
Indeks stron
›››


2.2.1. Teoria państwa organicznego – Rudolf Kjellén i Friedrich Ratzel

Badaczem niemieckim, który w XIX wieku wywarł największy wpływ na rozwój geopolityki, był wybitny geograf Friedrich Ratzel (1844-1904). Zanim zaczął zajmować się geografią polityczną, prowadził badania z zakresu zoologii, będąc pod dużym wpływem koncepcji Karola Darwina. Geografią zaczął się zajmować po odbyciu kilkuletnich podróży po świecie (m.in. Stany Zjednoczone, Kuba, Meksyk). Znalazły one swoje odbicie w dwutomowej książce poświęconej antropogeografii[1]. Swoje najważniejsze poglądy w dziedzinie geopolityki Ratzel wyłożył natomiast w książce, pt. „Geografia polityczna”, wydanej w 1897 r.[2]
 Często podkreśla się, że Ratzel jako pierwszy w sposób niezwykle syntetyczny i metodyczny przedstawił geopolityczną teorię wielkiej przestrzeni. Na tej koncepcji opierał całe swoje spojrzenie na sprawy państwa i narodu. Dwoma podstawowymi pojęciami i jednocześnie kryteriami, którymi się posługiwał były obszar (Lage) i przestrzeń (Raum). Argumentował, że środowisko geograficzne bezpośrednio wpływa na rozwój i charakter narodów. Jego zdaniem, w zależności od wielkości zajmowanego terytorium narody kształtują swoje pojęcie przestrzeni. Wyróżniał dwa takie pojęcia: wielką i małą przestrzeń. W związku z tym uważał, że każdy naród posiada „zmysł przestrzeni” (Raumsinn), który jest odbiciem jego pojęcia przestrzeni. Starał się dowieść, że potrzeba panowania nad określonym terytorium jest procesem naturalnym. Ratzel zdefiniował pojęcie Lebensraum, przestrzeni życiowej, poprzez które uważał obszar konieczny do zagwarantowania rozwoju każdego narodu. Niemiecki geograf ukuł pojęcie Raum-motiv, motywu przestrzennego, który jest czynnikiem napędowym historii. W ocenie możliwości rozwoju państwa kluczowym kryterium było dla niego położenie geograficzne. Ujmował państwo w kategoriach organicznych, porównywał je do żywego organizmu, które walczy o swoje przeżycie i przestrzeń. W jego ocenie naturalnym dążeniem państwa było posiadanie granic naturalnych. W przypadku Niemiec takie granice powinny być oparte na Renie, Dunaju i Wiśle wraz z ich dorzeczami[3].
 Ratzel stworzył siedem „praw rozwoju państwa”:

1. Obszar państwa powiększa się wraz z ekspansją ludności o tej samej kulturze;
2. Przestrzenny rozrost państwa jest związany z innymi jego aspektami rozwoju;
3. Terytorium państwa powiększa się poprzez wchłanianie mniejszych jednostek geopolitycznych;
4. Granica odzwierciedla siłę i stopień rozwoju państwa, nie ma więc charakteru stałego;
5. Państwa w trakcie rozwoju szukają terenów nadających się do podboju i włączenia w swoje granice;
6. Kierunek ekspansji przesuwa się od państw bardziej do słabiej rozwiniętych cywilizacyjnie;
7. Dążenie do ekspansji terytorialnej rośnie w miarę poszerzania się obszaru.

 Był przy tym gorącym zwolennikiem geopolitycznej koncepcji Mitteleuropy. Ważnym terminem, które wprowadził do nauki i które odcisnęło swoje piętno w historii było pojęcie Seemacht, potęgi morskiej. Uważał, że Niemcy powinny stać się mocarstwem morskim, co miało im zapewnić światową preponderancję[4].
 Poglądy Friedricha Ratzla silnie wpłynęły na intelektualną twórczość Johana Rudolfa Kjelléna (nie używał swojego pierwszego imienia, stąd w nauce znany jest jako Rudolf), twórcy pojęcia geopolityka, o czym wspomniano wyżej. Rudolf Kjellén zajmując się naukowo, jak i praktycznie polityką (zasiadał w szwedzkim parlamencie) był gorącym germanofilem, co znalazło wyraz w jego pracach. Fundamentalną książką szwedzkiego politologa była publikacja pt. Staten som Lifsform („Państwo jako forma życia”), wydana w Sztokholmie w 1916 r., już rok później przetłumaczona na niemiecki. Wyłożył w niej swoją autorską definicję geopolityki. Jego zdaniem, „geopolityka to nauka o państwie jako organizmie geograficznym lub zjawisku w przestrzeni”[5].
 Kjellén, za Ratzlem, pojmował państwo jako żywy organizm. Stworzył pięć pojęć, struktur państwa, które powinny obejmować wszelkie badania i analizy polityczne. Były to: Kratopolitik, Demopolitik, Sociopolitik, Geopolitik i Oekopolitik. Kratopolityka obejmowała władzę i jej instrumenty, demopolityka – zasoby ludzkie, ich ilość i jakość, socjopolityka – struktury i powiązania społeczne, geopolityka struktury przestrzenne, ekopolityka – warstwę gospodarczą. W koncepcjach twórcy pojęcie geopolityki pojawił się podział globu na trzy panregiony zdominowane kolejno przez Stany Zjednoczone, Niemcy i Japonię. Niemcy miały zdobyć pełną hegemonię w Europie, obejmującą także Turcję. Kjellén stworzył termin, który miał duże znaczenie dla późniejszego rozwoju geopolityki, a był nim autarkizm (autarchia). Dowodził, że ideałem dla każdego państwa jest osiągnięcie samowystarczalności gospodarczej, dzięki której organizm państwowy zdobywa nie tylko niezależność, ale także przewagę nad innymi państwami uzależnionymi od importu określonych dóbr czy surowców[6].
 Szwedzki geopolityk za swoisty „poligon doświadczalny geopolityki” uważał wojnę. Pisał m.in.: „wojna mówi prawdę jak wino. Pokój stawia swe konwencjonalne zadania, zmusza państwo do ukrycia rzeczywistych zamiarów i poglądów z uwagi na protokół dyplomatyczny. Poza tym pokój gra fałszywymi kartami i wielkość państwa ukazuje w złudnym świetle. Wojna usuwa ten blask. Jest wszystko obejmującym sprawdzianem, odkrywającym słabe punkty państwa. Pozwala widzieć narody takimi, jakimi rzeczywiście są, ze wszystkimi silnymi i słabymi stronami”[7].





  1. ↑ H. Wanklyn, Friedrich Ratzel, a Biographical Memoire and Bibliography, Cambridge 1961.
  2. ↑ F. Ratzel, Politishe Geographie oder die Geographie der Staaten, des Verkehres und des Krieges, Oldenburg-München 1897; L. Sykulski, Geopolityka. Słownik..., s. 82-83.
  3. ↑ Z. Lach, J. Skrzyp, Geopolityka i geostrategia…, s. 18-19.
  4. ↑ Wolff-Powęska, S. Eberhard, Przestrzeń…, s. 41-48; A. Wolff-Powęska, Doktryna…, s. 90-91; F. Ratzel, Geografia polityczna, [w:] A. Wolff-Powęska, S. Eberhard, Przestrzeń i polityka. Z dziejów niemieckiej przestrzeni politycznej, Poznań 2000, s. 227-251; F. Ratzel, Die Gesetze des räumlichen Wachstums der Staaten: Ein Beitrag zur wissenschaftlichen politischen Geographie, „Petermanns Geographische Mitteilungen“ 1896, nr 42, s. 97-107; F. Ratzel, Der Lebensraum. Eine biogeographische Studie, Tübingen 1901; C. Jean, Geopolityka, Wrocław 2003, s. 62-63; J. Skrzyp, Z. Lach, Geopolityka i geostrategia, Warszawa 2007, s. 18-19; L. Sykulski, Geopolityka. Słownik..., s. 48, 82-83.
  5. ↑ R. Kjellén, Der Staat als Lebensform, Leipzig 1917, s. 46 (w oryg. „Die Geopolitik ist die Lehre über den Staat als geographischen Organismus oder Erscheinung im Raum“).
  6. ↑ Ibidem, passim. O. Tunander, Swedish-German geopolitica for a new century: Rudolf Kjelen’s ‘The State as a living organism’, „Review of International Studies” 2001, vol. 27, s. 451-463. L. Sykulski, Geopolityka. Słownik…, s. 45.
  7. ↑ Cyt za: A. Wolff-Powęska, E. Schultz, Przestrzeń…, s. 61-62.





Tekst udostępniony jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska.
Źródło: „https://pl.wikisource.org/w/index.php?title=Geopolityka_(Sykulski)/Teoria_państwa_organicznego&oldid=1374013”