Encyklopedja Kościelna/Anatema

<<< Dane tekstu >>>
Tytuł	Encyklopedja Kościelna (tom I)
Redaktor	Michał Nowodworski
Data wyd.	1873
Druk	Czerwiński i Spółka
Miejsce wyd.	Warszawa
Źródło	Skany na Commons
Indeks stron

›››

[217]

 Anatema, hebr. herem (u nas pospol. wymawiane hairem), Vulg. consecratio lub anathema, 70 ανάθεμα, 1. rodzaj ślubu uroczystego i nieodwołalnego, przez który ofiaruje się Bogu jaki przedmiot, a ztąd i sam przedmiot ślubem takowym poświęcony. Różnica pomiędzy ślubem zwyczajnym (hebr. neder, nedarim) a anatemą (herem), opisana Levit. 27, zasadza się na tém, że w neder przedmiot (zwierzę niezdatne do ofiary, dom, rola) może być odkupiony przez ślubującego, a nawet rola w roku jubileuszowym wraca do pierwszego dziedzicznego właściciela. W herem zaś przedmiot żywy zabija się, inne nieodwołalnie należą do kapłanów i nie mogą być odkupionemi. Lev. 27, 29. 30. i 9—24. Cf. Num. 18, 14. Ezech. 24, 29. Według Lev. 27, 29, przedmiotem tego ślubu mógł być człowiek, lecz czy podlegał zabiciu, o tém prawo Mojż. nie mówi. Nie potrzebowało nawet wspominać, gdyż znanym jest jego wstręt przeciw zabójstwu w czasie pokoju, a jeszcze większy przeciw zabijaniu ludzi na ofiarę. Fakt Jeftego (ob.), Sędz. 11, 30—40, niczego nie dowodzi, bo: 1) Jefte związał się był ślubem zwykłym (nedar), a nie anatemą; 2) ślubował złożyć to, co spotka, na całopalenie Panu, a przecież całopalenia z człowieka nie przyjętoby w przybytku; 3) córka jego płacze nie nad tém, że utraci życie, ale nad dziewictwem swojém, t. j. że musi pozostać dziewicą na całe życie i służyć w świątyni; wreszcie, 4) jej towarzyszki postanowiły nie płakać po niej (jak ma Vulg.), ale (według hebr.) odwiedzać ją corocznie, przez 4 dni, zapewne kolejno, każda po 4 dni w roku. „Et statutum fuit in Israel: A diebus in dies ibunt filiae Israel ad alloquendum filiam Jephthe Gileaditae quatuor diebus in anno.“ Jud. 11, 39. 40, według hebr. tekstu. Prawdopodobniejszém więc jest, że człowiek, anatemą ofiarowany Bogu, stawał się zupełnie własnością świątyni i to na całe życie, jak rola lub t. p. A w tém znaczeniu an. różni się od nazareatu (ob.), którym człowiek ofiarowanie się siebie ograniczał do pewnych umartwień, lub pewnego czasu. To, co powiedzieliśmy, rozumie się o zwykłym stanie rzeczy, o ludziach prywatnych. 2. Inne było anatema na występnych. Pod tym względem herem doskonale odpowiada łaciń. sacer, a greck ἀνάθεμα ^[1], i uważane winno być za wyrok [218]sprawiedliwości, nie za ślub, jak to pospolicie biorą egzegeci. Jako więc wyrok, anathema wydawane było w imię Boga, przez zwierzchników Izraela. Tak anatemie poddane zostały za swe zbrodnie ludy chananejskie (Exod. 17, 14. I Reg. 15, 3. Num. 21, 2. Deut. 2, 33. 34. 3, 3—6. Jos. 6, 17), a nawet część pokolenia Benjamina, (Jud. 20, 48), za zgwałcenie żony lewity. Również samo prawo Deut. 13, 12—16. poddawało anatemie miasta, szerzące apostazję. Przez rzucenie an. przeznaczał się zniszczeniu człowiek, z całém swém mieniem, miasto burzono z domami i murami, rolę posypywano solą, aby na pewien czas była bezpłodną. Ktoby zaś przywłaszczył sobie rzecz jaką z tego miasta, sam stawał się anatemą (Deut. 13, 17. Jos. 7). Myśl tego była: 1) że wraz z człowiekiem winno być zniszczone wszystko, co mu do grzechu pomagało; 2) żeby wykonawcy wyroku nie rządzili się chciwością, lecz pamiętali, iż są tylko narzędziem sprawiedliwości Bożej; 3) że co od Boga jest odrzucone, tego i człowiek na swój użytek obracać nie powinien; 4) żeby, przez tę surowość, odstraszyć innych od podobnej zbrodni. Wolno jednak było przy anatemie zastrzedz sobie, czy to życie pewnych osób (Jos. 6, 17...), czy też pewną część łupów (Deut. 2, 35. 3, 7.); bez tego zaś zastrzeżenia, wzięcie jeńca albo łupu było świętokradztwem (I Kr. 15, 8—19). Czyniono też śluby pod anat., t. j. ślubujący oświadczał, że w razie niedopełnienia ślubu, przyzywa na siebie najsurowsze przekleństwo i śmierć. Taki ślub uczynił Saul (I Kr. 14, 24) za siebie i za całe wojsko, że do wieczora nic nie wezmą w usta. Przyrzeczenie zatém (jak mówimy pospolicie) „pod hairem“ znaczy: niech będę herem (przeklęty od Boga i ludzi), jeżeli tego nie uczynię. Prawdopodobnie w tém znaczeniu mówi św. Paweł: Optabam (raczej optarem: si liceret; si fieri posset) ego ipse anathema esse a Christo pro fratribus meis (Rom. 9, 3.), t. j. gdyby to było możliwém (godziwem), chciałbym sam być odłączony od Chrystusa. Cf. Estii, Commentar. in Eplas. S. Pauli. Ugolini, Thesaur. Antiquitat. t. XXVI. 3. U dawnych pisarzy kościelnych ἀναθήμα znaczy ex voto, czyli, jak nazywamy pospolicie, votum, zawieszane przy grobach męczenników, na pamiątkę jakiej łaski od Boga otrzymanej. Theodoret, Serm. VIII. Ad gent. De Martyr. S. Paulini, Natalit. III). W obszerniejszém znaczeniu, ἀναθήματα znaczą wszelkie sprzęty i utensylja kościelne, u Euzebjusza (De vita Constant. III. 38. 40), Theodoreta (Hist. Eccl.) i Sozomena (Hist. Eccl.).  X. W. K.

1. Albo ἀναθημα, od ἀνα i τιθημι — odłączam (albo od użytku ludzkiego, aby Bogu służyło; albo od Boga, przekazując mocom piekielnym). To samo ma znaczenie sacer, przeznaczony albo na ofiary, albo bogom piekielnym (zbrodniarz, przeklęty). W prawie XII Tablic: sacer esto — wyjęty z pod prawa, którego bezkarnie można zabić. Również podwójne ma znaczenie słowo devovere — poświęcić lub przekląć.