Strona:Wybór poezyj- z dołączeniem kilku pism prozą oraz listów.djvu/497

jako od prywatnych obywatelów, bądź z dobréj woli, bądź z włożonych na nich obowiązków, dla usługi ojczyznie zaciąganych. Nadto opisania okoliczne negocyacyj miedzy wchodzącemi w przymierze narodami; dawanych od monarchów sekretnych i publicznych posłom swoim instrukcyj, memoryałów, czyli pamiętników od tychże posłów, w przeciągu traktowania o pokój, lub przymierze zostawionych; dyaryuszów szczególnych wypraw wojennych, wydawanych bitew, posady i ruszania obozów; oblężenia miast i zamków, traktatów zaczepnie i odpornie zawartych, prywatnych nawet w téj mierze miedzy ludźmi, w okazyi znajdującemi się, korespondencyj; nakoniec traktatów wieczystych lub kilkuletnich, kiedy już pokój miał być uchwalony.
 Jeśli Polska nasza miała szkodliwe od postronnéj broni wzruszenia, srodzéj ją nierównie wewnętrzne burzyły zamieszania. Wszystkich zamieszków krajowych, mianowicie od ustanowienia u nas mieszanego rządu, były niewyczerpanym źrzódłem: duma prywatnych magnatów, bezkrólewia i elekcye królów, odmiana religii i wprowadzenie wiar zagranicznych. Traktując o tych materyach dziejopis polski, miéć powinien wszystkie dyaryusze interregnów; opisywania rokoszów, konfederacyj cywilnych i żołnierskich, zrywanych sejmów, burzliwych sejmików; kongresów, zbrojnych trybunałów, związków dysydenckich, ich praktyk z zagranicznemi protestantami, zjazdów z katolikami dla dysput i ugody, wojen chłopskich, tudzież innych, tym podobnych memoryałów, do materyi zamieszania wnętrznego ściągających się.
 Jako ciała ludzkie, istotą duchowną ożywione, przez wnętrzne i zewnętrzne niemocy, które je słabią, mają osobliwsze jakieś przymioty, jedne od drugich, w głosie i ustach, spojrzeniu, chodzie rozróżniające: tak wszystkie narody, duchem rządu zasilone, prócz ukrytych w sobie nasion słabości, a przypadkowego zewnątrz poruszenia, mają właściwe krajom swoim przydatki. Mówię tu o krajowych obyczajach, o charakterach wieków i ludzi, które nie są tak pospolitą materyą, aby historyk, piszący o tym materyalnym narodowym ciele, o jego duszy, to jest rządzie, jego rozlicznych symptomatach, to jest zamieszaniach, nie miał dotknąć téj powierzchownéj cechy, częstokroć grunt i skłonności wnętrzne narodów wyrażającéj. Do objaśnienia tego punktu służyć mu powinno to wszystko, cokolwiek do obrządków i ceremonij, tak świeckich, jako duchownych, przynależy. Takie są opisania inwestytur, ustanowienia trybunału, kreacyj i obrzędów orderowych, wjazdów publicznych na magistratury, koronacyj królów, ich ceremoniału podczas widzenia się z postronnemi monarchami, ślubów, pogrzebów, igrzysk, tudzież innych festynów publicznych. Przytym, jaką u nas miały gradacyę mody,