niej nie czytałem. Pierwsza jest świetna, choć wolę rzecz o Browningu. Wydał on też parę powieści filozoficzno-humorystycznych. Jedną z nich: »Człowiek, który był czwartkiem« przeczytałem. Przepyszna w założeniu i strasznie zepsuta«.
Str. 56. Dr. S. Johnson dzięki nieocenionemu Boswellowi — patrz przypis do str. 43.
Str. 57. A. C. Benson, pisarz angielski, autor książek o D. G. Rossettim (1904), Walterze Paterze (1906), zbiorku studyów p. t. English Men of Letters (1905) i inn. — Portret Watteau i Sebastyan Storck, dwa rozdziały z „Portretów fikcyjnych“ Waltera Patera.
Str. 58, ust. 1. Stara kobieta, na dłuższy czas przed śmiercią autora planowana pierwotnie p. t. „Mór“ jako odrębna od równocześnie tworzącego się cyklu „Dębiny“ niezależna powieść, której pełny tytuł miał ostatecznie brzmieć „Książka o starej kobiecie“. Z powieści tej w spuściźnie pozostał jedynie fragment, złożony z prologu, dwóch pierwszych rozdziałów, stanowiących pewną zamkniętą dla siebie całość i urywka rozdziału trzeciego. Kilka charakterystycznych wzmianek o tej pracy znajduję w korespondencyi autora ze mną.
«Powieść pod tytułem Mór zmienia się w dwie, jedną pod tytułem Książka o starej kobiecie a druga w pewien rodzaj polskiego Sartor Resartusa o nieokreślionym na razie tytule«. (2 grudnia 1909). »Mór (Książka o starej kobiecie) może być senzacyjną — gdyż właściwie jest gwałtownym atakiem na idealizm w polityce, na entuzyazm i kult rozpaczy, kultury porażki życiowej — a więc dostaje się wszystkim »świętościom« — a wiele rzeczy »potępionych«, »reakcyjnych« ukazuje swoją rationem essendi. Sądzę, że jest naszym obowiązkiem walczyć całą siłą z tą psychiką klęski i rozbicia; i tworzyć przeciwwagę na gwałt! podnosić choćby bru-
