Strona:PL Smereka - Filologja klasyczna wobec zagadnienia.djvu/3

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została przepisana.
JAN SMEREKA
FILOLOGJA KLASYCZNA WOBEC ZAGADNIENIA:
SZKOŁA I PAŃSTWO

Ότι μὲν οὖν τῷ νομοθέτῃ μάλιστα πραγματευτέον περὶ τὴν τῶν νέων παιδείαν, οὐδεὶς ἂν ἀμφισβητήσειε· καὶ γὰρ ἐν ταῖς πόλεσιν οὐ γιγνόμενον τοῦτο βλάπτει τὰς πολιτείας· δεῖ γὰρ πρὸς ἑκάστην παιδεύεσθαι, τὸ γὰρ ἦθος τῆς πολιτείας ἑκάστης τὸ οἰκεῖον καὶ φυλάττειν εἴωθε τὴν πολιτείαν καὶ καθίστησιν ἐξ ἀρχῆς, οἷον τὸ μὲν δημοκρατικὸν δημοκρατίαν τὸ δ᾽ ὀλιγαρχικὸν ὀλιγαρχίαν· ἀεὶ δὲ τὸ βέλτιον ἦθος βελτίονος αἴτιον πολιτείας. ἔτι δὲ πρὸς πάσας δυνάμεις καὶ τέχνας ἔστιν ἃ δεῖ προπαιδεύεσθαι καὶ προεθίζεσθαι πρὸς τὰς ἑκάστων ἐργασίας, ὥστε δῆλον ὅτι καὶ πρὸς τὰς τῆς ἀρετῆς πράξεις· ἐπεὶ δ᾽ ἓν τὸ τέλος τῇ πόλει πάσῃ, φανερὸν ὅτι καὶ τὴν παιδείαν μίαν καὶ τὴν αὐτὴν ἀναγκαῖον εἶναι πάντων, καὶ ταύτης τὴν ἐπιμέλειαν εἶναι κοινὴν... (Aristoteles, Politic. VIII 1).
Quod enim munus rei publicae afferre maius meliusve possumus, quam si docemus atque erudimus iuventutem? His praesertim moribus atque temporibus, quibus ita prolapsa est, ut omnium opibus refrenanda ac coercenda sit (Cicero, De divin. II 2)[1].
Est autem hic pervetustus et a prima rerum origine receptus mos, ut ludi litterarii sint curationis rei publicae, in quorum recta institutione sita sint vitae hominum et religionis maxima ornamenta; in neglectione vero turpitudo et deformitas (Andrzej Frycz Modrzewski, De re publica emendando V 1 s. 378).
Miremini autem fortasse, me hucusque de studio linguarum et eloquentiae, de artibus liberalibus scientiisque, tum de iis, quae ad corporis commode formandi exercitationem pertinent, innuisse nihil, sed ut illa omnia, ea, quae fieri possit diligentia, hoc loco tradi probe scitis certique his de rebus aliunde iam estis: ita procul dubio iudicatis, plus interesse rei publicae habere honestos viros bonosque cives, quam summos oratores, poetas, mathematicos, philosophos (Stanisław Konarski, De viro honesto et bono cive ab ineunte aetate formando oratio, s. 44).

... W wychowaniu nie możemy stworzyć nic trwałego bez oparcia się o wzory Konarskiego, Komisji Edukacyjnej, Czartoryskiego i Czackiego... W naszych szkołach było rzeczywiste wychowanie, wpływ na charakter chłopca i przygotowanie go do życia obywatelskiego. Wiedzieli twórcy naszego szkol-

  1. Stanisław Konarski użył tego cytatu jako motto do swej znakomitej rozprawy De viro honesto et bono cive ab ineunte aetate formando, Warszawa 1754.