wie na zdrowie dzieci, sprawia ono zamieszanie w całym organizmie, obieg krwi wstrzymuje, przez co tamuje oddychanie i niekorzystnie wpływa na funkcyą płuc, nerwów i muszkułów, a osłabiając ją lub za nadto pędząc, niebezpieczne sprowadza następstwa. Bojaźń rozbudzają najczęściéj nieroztropne piastunki, jeżeli wieczorem dla uspokojenia krzykliwych dzieci straszą je upiorami lub téż dla zabawienia dzieci starszych opowiadają im przepowiastki o duchach, jędzach i rozmaitych straszydłach, na których wspomnienie dzieciom włosy na głowie ze strachu powstają. Przez obcowanie z ludźmi starszymi a bojaźliwymi dzieci nabierają od nich bojaźliwości, albowiem dla dzieci pod każdym względem starsi są wzorem. Bojaźliwość płci męskiéj słabnie z wiekiem i zmniejsza się przez twarde koleje losu, lecz w żeńskiéj więcéj znajduje żywiołu i utrzymuje się téż przez życie całe. Niesprawiedliwość i okrucieństwo rodzą obawę zemsty, co jest przyczyną, że tyrani i despoci zwykle bywają bojaźliwego serca. Człowiek bojaźliwy nie może mieć stałéj woli, albowiem postanowienia jego są zależne od różnorodnych wpływów, którym on przez bojaźń narażenia się lub dla innych jakich względów ulega. Bojaźliwość rzuca fałszywe światło na przymioty i zdolności człowieka i blask ich zaciemnia: człowiek bojaźliwy, choć uczciwy, bywa narażony w życiu prywatném na tysiączne przykrości, jakich doznaje od ludzi złych, którzy wyzyskują tę słabą jego stronę. W życiu publiczném trzyma on się zawsze strony mocniejszéj, z obawy prześladowania daje się w każdych czasach i przy wszelkich okolicznościach użyć do wszystkiego, w czasach ruchu narodowego staje się on patryotą, w czasach zastania przechodzi na indyferentystę; nie poważy on się nigdy objawić własnego zdania, ale wprzód wysłuchuje zdania drugich i zawsze się na nie zgadza, chociażby one
