Równie płonnem jest przypuszczenie, że zwiększona produkcya zboża przy równych kosztach może rolnikom zniżkę cen wynagrodzić. Każdy wie o tem, że produkcya wszelka, a więc i rólnicza, ma pewne granice, że nawet im z większym się nakładem gospodarzy, tem mniejsze stosunkowo zyski ziemia przynosi, że żaden wysiłek pracy i nakładu nie zmusi ziemi do wydania 100 centn. buraków lub 100 centn. pszenicy z małéj morgi. Wypada daléj przypomnieć, że zwiększona podaż zboża znów dalszą zniżkę ceny sprowadza, a i dziś już tak wielkie zapasy zboża z roku na rok w Ameryce i innych krajach przechodzą, że nie ma żadnych widoków, aby zwiększona produkcya zboża rolnictwo przed zgubnym wpływem zagranicznéj konkurencyi była w stanie ochronić, aby była zdolną pkryć dalszą jeszcze zniżkę, jakaby w skutek znacznie zwiększonéj podaży, niechybnie nastąpić musiała. Technika rolnicza owszem zwrócić się powinna do szukania innych produkcyi, czy to okopowizn, czy roślin handlowych, czy inwentarza żywego i jego produktów, i szukać na téj drodze, przez nowe źródła dochodu pokryć straty w produkcyi zbożowéj poniesione. Ponieważ jednakże żadne gospodarstwo bez produkcyi zboża obyć się i prowadzonem być nie może, ponieważ wszelka zmiana systemu gospodarstwa jest niebezpieczną, wiele nakładu wymaga i z czasem dopiero poczyna pożądane przynosić owoce, ponieważ daléj głównem źrodłem dochodu ogółu rólników była i jest produkcya zboża, stanowiąca nawet w téj przemysłowéj Anglii[1] przeważną część wytworzonych rok rocznie wartości, a téj produkcyi ani z korzyścią odpowiednio zwiększyć ani taniéj urządzić rólnicy sami przez się nie są zdolni, winno państwo wziąść na siebie ochronę zbożowéj produkcyi.
Wpływ państwa na tę produkcyą jest dwojaki: przez cła i podatki. Cła chronią ceny przed zbytnią zniżką, podatki wpływają na koszta produkcyi. Państwo niemieckie uznało słusznie za swój obowiązek bronienia rólnictwa za pomocą ceł zbożowych, a obecnie domaga się część rady związkowéj powiększenia tych ceł. Znany wpływ i znaczenie tych ceł, oby one rólnictwu długo i w odpowiedniéj wysokości zostały utrzymane.
- ↑ W r. 1869 obliczano tam wartość rocznéj produkcyi pszenicy saméj na 72 miliony funt. szter., żelaznéj na 13.6 mil., węgli na 28 mil., bawełny na 55.7 mil. funtów.
