Siedem grzechów głównych (Sue, 1929)/Tom III/całość
| <<< Dane tekstu >>> | ||
| Autor | ||
| Tytuł | Siedem grzechów głównych | |
| Podtytuł | Powieść | |
| Wydawca | Bibljoteka Rodzinna | |
| Data wyd. | 1929 | |
| Druk | Drukarnia Wł. Łazarskiego | |
| Miejsce wyd. | Warszawa | |
| Tłumacz | anonimowy | |
| Tytuł orygin. | Les Sept pêchés capitaux | |
| Źródło | Skany na Commons | |
| Inne | Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI  Cały tekst | |
| ||
| Indeks stron | ||
|
EUGENJUSZ SUE
Siedem
grzechów głównych
POWIEŚĆ
TOM III.
 WARSZAWA
NAKŁADEM BIBLJOTEKI RODZINNEJ
1929 DRUKARNIA WŁ. ŁAZARSKIEGO, WARSZAWA ZŁOTA 7/9.
|
Jednakże nie sama tylko Hermiinja czyniła przygotowania do tej ważnej chwili, w której miały być podpisane akty ślubne jej i Ernestyny, gdyż w pewnem małem i skromnem pomieszkaniu w Baignolles, także wszystko było w ruchu.
Komendant Bernard, Gerald i Oliwier zamierzali również tego samego dnia jeść obiad razem i w tejże samej altanie, w której widzieliśmy ich przed kilku miesiącami; stąd dopiero mieli się udać do Herminji, dla podpisania kontraktu ślubnego.
Piękny wieczór jesienny sprzyjał planom trzech przyjaciół.
Pani Barbancon przewyższyła wszelkie oczekiwania. Ponieważ tym razem wcześniej była uprzedzona, przeto miała czas przygotować z jak największą starannością wyborną jarzynę, do niej soczyste kotlety, doskonałą kurę pieczoną i smaczny krem z jajek, z tłustym sosem waniljowym.
Kucharska sztuka pani Barbancon dosięgła w tych potrawach najwyższego szczebla swej doskonałości; ale niestety! pomimo wszelkich zalet tego obiadu, trzej biesiadnicy nie odpowiedzieli mu tak, jak należało, gdyż radość odjęła im apetyt, i urażana gospodyni w żalu swoim porównywała ich dzisiejszy brak chęci do jedzenia z owym głodem żołnierskim, którego Gerald i Oliwier tak jawnie dowiedli kilka miesięcy pierwej, kiedy ich dwa razy traktowała przygotowanym naprędce kwaśnym sosem.
Odniósłszy pieczyste prawie nietknięte, pani Barbancon zostawiła na stole swój krem jajeczny, mrucząc sobie pod nosem:
— Już też przynajmniej tego półmiska nie zostawią, wszakże to i bez głodu nawet jeść można, przecież to potrawa dla samych kochanków.
— Do djabła! mamo Barbancon — zawołał komendant uradowany — półmisek ten przypomina mi zaspy śniegowe w Newfundland, jakaż to szkoda, że nam się już jeść nie chce!
— Wielka szkoda — dodał Gerald — pani Barbancon zasłużyła sobie dzisiaj na order.
— Przecież to jest krem jajeczny, krem, któremu nie znajdziemy nigdzie równego — zawołał Oliwier — ale jeżeli już nie inaczej, to przynajmniej oczyma musimy się nim nasycić.
Ponieważ gospodyni nie mogła jeszcze dać wiary swej dotkliwej i upokarzającej jej miłość własną prawdzie, przeto odpowiedziała tylko wymuszonym tonem:
— Panowie żartują.
— Żartować z rzeczą tak ważną, jak pani krem jajeczny, mamo Barbancon, niech mnie djabli wezmą, jeżelibym się odważył — powiedział komendant. — Ale niepodobna, nam skosztować tego arcydzieła pani, ponieważ nie mamy już najmniejszego apetytu.
— Rzeczywiście, niepodobna — powtórzyli obaj młodzieńcy.
Gospodyni nie odpowiedziała ani słowa, ale jej zmienione oblicze wskazywało jawnie silne oburzenie; konwulsyjnie porwała pierwszy lepszy talerz, położyła na nim blisko połowę swej ulubionej potrawy, i, stawiając go przed zdziwionym komendantem, rzekła do niego głosem nieugiętej, obrażonej godności:
— Pan przynajmniej, pan musi jeść.
— Mamo Barbancon, słuchajże pani...
— Tu panie nic nie pomoże i mamo Barbancon. Od dziesięciu lat dopiero drugi raz znalazłam sposobność zrobienia takiego kremu z jajek; i to tylko na cześć ożenienia się pana Oliwiera i pana Geralda zadałam sobie tak wielką pracę... powtarzam więc jeszcze raz, że tu nie pomogą żadne wybiegi... pan musi jeść.
Nieszczęśliwy weteran, który tylko nieprzyjazne widział wkoło siebie lica, gdyż nawet Gerald i Oliwier zdawali się przechodzić na stronę gospodyni, próbował jeszcze kapitulować.
— Dobrze! to ja go już jutro zjem, jutro niezawodnie, mamo Barbancon.
— Jakgdyby się to taki krem do jutra dał przechować — rzekła gospodyni wzruszając ramionami.
— Pomimo tego... ja... nie...
— Jedz pan natychmiast.
— Ależ, do wszystkich djabłów! — zawołał weteran — przecież pani nie chce, ażebym pękł nareszcie, gdyż...
— Pan, pęknąć!, z powodu kremu, który ja przyrządziłam? — powiedziała gospodyni, z goryczą i boleścią, jakgdyby jej pan najdotklwszą wyrządził obelgę. — Pan, pęknąć! Ah! tegom się nie spodziewała, po dziesięcioletniej służbie u pana, i to jeszcze w dniu tak pięknym jak dzisiejszy, kiedy pan Oliwier ma się żenić, widzieć się tak traktowaną... ah!
I poczciwa kobieta zalała się gorzkiemi łzami.
— Otóż znowu płacze — rzekł weteran — ależ doprawdy, dziecinna jesteś, kochana mamo Barbancon.
— Pan, pęknąć! Ah! ja tego długo nie zapomnę!
— No, widzi pani, już jem, ot, patrz pani, już jem — rzekł nieszczęśliwy komendant, połknąwszy z pośpiechem kilka łyżek — wyborny jest ten krem, prawdziwie boski, jakże, czyś pani już zadowolona?
— Teraz jestem, panie komendancie, tak, teraz jestem zadowolona — rzekła gospodyni, ocierając swoje łzy — krem był taki piękny, że robiąc go jeszcze, mówiłam sobie w duchu, muszę też żonie pana Oliwiera dać przepis na niego, nieprawdaż, panie Oliwierze?
— Zapewne, panna Ernestyna będzie wyborną gospodynią, jestem o tem przekonany.
— A te korniszony, których przyrządzania ją wyuczę? Bo to muszą być zielone jak trawa, a chrupać jak orzechy. Bądź pan tylko spokojny, panie Oliwierze, zobaczy pan, jakie ja i żona pańska będziemy panu robiły przysmaczki.
Gerald, któremu pan de Maillefort musiał nareszcie wyznać, że panna de Beaumesnil występowała w charakterze dwóch osób, nie mógł wytrzymać i głośno się roześmiał, pomyślawszy, jak pani Barbancon będzie dawała swoje przepisy kuchenne najbogatszej dziedziczce we Francji.
— Pan się śmieje, panie Geraldzie — zawołała gospodyni — czy pan nie ufa moim wiadomościom?
— Nie lękaj się pani, ufam i wierzę w nie, jak w ewangelję; śmieję się tylko dlatego, że jestem wesół; czemuż się pani dziwi? w takim dniu jak dzisiejszy... to jest rzeczą bardzo naturalną!
— A jednak — odpowiedziała pani Barbancon tonem ponurym i tajemniczym — widziano potwory, które w podobnymże dniu stawały się jeszcze dzikszemi.
— Ej, gdzież tam!
— Słuchaj pan, panie Geraldzie, czy pan wie, jak on sobie postąpił w sam dzień ślubu z Marją Ludwiką, złoczyńca jakiś (pani Barbancon uważała za —zbyteczne wymieniać nazwisko przedmiotu swej nieustającej odrazy).
— Słuchamy, mamo Barbancon — rzekł komendant Bernard — a potem da mi pani kawę, bo już niedługo wybije szósta godzina.
— Otóż, panie komendancie, ten, którego pan tak kocha, w dniu ślubu swojego z Marją Ludwiką gorszy był jak tygrys dla tego małego, kochanego króla Rzymskiego, który składał do niego swe drobne rączki i wołał milutkim głosem: papo Cesarzu, nie opuszczaj, nie opuszczaj biednej mamy Józefiny.
— Ah! teraz rozumiem — rzekł Gerald bardzo poważnie — pani mówi o królu Rzymskim, synu Józefiny?
— Nieinaczej, panie Geraldzie, przecież innego nie było. Ale to jeszcze jest niczem w porównaniu z tem, co ten złoczyńca ośmielił się uczynić Ojcu świętemu, i to jeszcze przy wielkim ołtarzu w kościele Panny Marji.
— Ah! do licha!
— I cóż to takiego?
— Zdaje się — mówiła dalej pani Barbancon uroczystym głosem — zdaje się, że podczas koronacji papieże mają tę miłość własną, a może też to dla pochlebienia — dodała gospodyni jakby w nawiasie — że biorą koronę do własnych rąk i kładą ją na głowę tego, kogo koronują; wyobraźcie sobie teraz, panowie, czy to nie w sam raz było dla waszego Buonapartego, który już i tak okropnie był rozdąsany, że musiał na placu Karuzeli pocałować papieża w pantofel i to wobec swoich zbójców, wobec tej starej gwardji, ale go przecież pocałował, złoczyńca, bo musiał, gdyż inaczej czerwony człowiek, który był wrogiem Rustana a przyjacielem papieża, byłby go niezawodnie w nocy zadusił.
— Papieża?
— Rustana?
— Nie, nie moi panowie, nie, nie, Buonapartego. Słowem, w chwili, kiedy go nasz Ojciec święty miał koronować, ów złoczyńca, ów wilk korsykański, jak prawdziwy brutal, wydziera biednemu Ojcu świętemu koronę z ręki, sam ją sobie wsadza na głowę, drugą zaś ręką tak niegrzecznie uderzył w czapkę Ojca świętego, że mu ją zupełnie na oczy zacisnął, jakgdyby chciał ludowi francuskiemu powiedzieć: Skończyło się już z religją, z duchowieństwem i ze wszystkiem,tylko mnie jednego na kolanach czcić należy i uderzenie to było tak silne, że biedny Ojciec święty aż się pochylił na stopniach ołtarza, a jego czapka zupełnie zakryła mu oczy. O! ty, cierpliwy baranku niewinności! Opowiadam to dlatego tylko, ażeby powiedzieć panu Oliwierowi — dodała gospodyni, kończąc sensem moralnym — że są takie wilki, takie tygrysy, które dzień ich zaślubin czyni jeszcze dzikszymi, gdy tymczasem pana i pana Geralda, wasze grzeczne i milutkie żonki tylko słodszymi, grzeczniejszymi uczynią.
Po tem wszystkiem gospodyni poszła przyrządzić kawę, gdy tymczasem komendant Bernard nałożył swą dawną piankową fajkę.
Po tej wesołości, wywołanej opowiadaniem pani Barbancon, stary marynarz i dwaj jego młodzi towarzysze oddali się poważniejszym i szlachetniejszym myślom.
— Ta poczciwa kobieta — rzekł Gerald — pomimo swego dziwactwa, słusznie mówi, że przez nasze ożenienie się te zarody dobrego, jakie w naszych piersiach spoczywają, jeszcze więcej się rozwiną. Zdaje mi się, że inaczej być nie może, nieprawdaż, Oliwierze?
Widząc atoli swego przyjaciela pogrążonego w głębokiem dumaniu, Gerald położył rękę na jego ramieniu, mówiąc:
— O czemże myślisz, Oliwierze?
— Myślę o tem, mój drogi Geraldzie, że przed sześciu miesiącami siedzieliśmy przy tymże samym stole, i że wtedy opowiadałem ci pierwszy raz o tej powabnej dziewicy, którą nazywają księżną; powiedziałeś mi na to z uśmiechem: Ah! znam ja doskonale księżne i księżniczki... znudziłem się już niemi! a teraz taż sama dziewica za twojem pośrednictwem zostaje księżną; i to księżną de Senneterre Jakże los jest dziwaczny!
— Słusznie mówicie, moje dzieci — wtrącił stary marynarz — bardzo to jest przyjemne przypominać sobie przeszłość, kiedy teraźniejszość jest szczęśliwa. Zaprawdę, ktoby mi to był przed sześciu miesiącami powiedział, że mój kochany Oliwier ożeni się z miłą i odważną panienką, która ocali mi życie, narażając się na niebezpieczeństwo?
— A mianowicie ktoby to był pomyślał — dodał Gerald, spoglądając z uwagą na Oliwiera, że ta panna de Beaumesnil, o którejśmy tyle mówili, i z którą ja się miałem ożenić, zakocha się w Oliwierze?
— Nie mówimy o tem szaleństwie — przerwał młody oficer z uśmiechem — był to jeden z tych kaprysów, jakie w zepsutych dzieciach tak często można widzieć, kaprys, który, przekonany jestem, prędzej jeszcze przeminął, jak powstał.
— Mylisz się, Oliwierze — odpowiedział Gerald poważnie — miałem sposobność widzieć pannę de Beaumesnil, a nawet z nią rozmawiać; dlatego zaręczam ci, że pomimo, iż nie jest starszą od twojej drogiej i ukochanej Ernestyny, nie jest ona przecież bynajmniej ani kapryśnem, ani zepsutem dzieckiem, ale owszem bardzo rozsądną, bardzo zajmującą panienką.
— Mojem zdaniem — rzekł komendant Bernard wesoło — panna de Beaumesnil jest przynajmniej osobą z bardzo dobrym gustem, ponieważ wybrała sobie mego Oliwiera; ale cóż, kiedy już było za późno; miejsce zajęte zostało przez naszą kochaną Ernestynę, która mu wprawdzie nie przyniesie w posagu miljonów, ale za to posiada serduszko, jakich mało na świecie.
— Tak, masz słuszność, mój wuju — odpowiedział Oliwier — miejsce już zostało zajęte. O! zupełnie zajęte, a gdyby nawet i nie...
— Co mówisz? — przerwał Gerald, wpatrując się w swego przyjaciela z jak największą uwagą — dlaczegóż to nie miałbyś zaślubić panny de Beaumesnil, gdybyś był jeszcze wolnym?
— Dajże pokój, Geraldzie, jakie z ciebie dziecko!
— Jakto?
— Przypomnijno sobie, co sam przed kilku miesiącami i przy tymże samym stole powiedziałeś: kiedy człowiek nadzwyczajnie bogaty ożeni się z biedną panienką, dlatego, że jest powabną i godną jego miłości, każdy to potwierdzi; lecz, jeżeli człowiek ubogi ożeni się z kobietą, która mu przynosi ogromny majątek, to hańba! nie sąż to własne słowa Geralda, kochany wuju?
— Nieinaczej, mój synu.
— Pozwól tylko, pozwól! — zawołał Gerald, zdjęty żywą niecierpliwością — przypomnij że sobie i ty, Oliwierze, że sam mi powiedziałeś, chcąc mnie nakłonić do zaślubienia panny de Beaumesnil: jest rzeczą oczywistą, że, jeżeli tę młodą panienkę, pomimo jej niezmiernego majątku, równie szczerze kochasz, jak kiedybyś ją kochał, gdyby była zupełnie ubogą i bez imienia, wtedy sama czystość uczucia usprawiedliwiałaby zupełnie podobne małżeństwo. A więc teraz ja, z mojej strony, pytam się pana, mój komendancie, czy nie takie było zdanie Oliwiera, i czy pan sam nie myślałeś podobnie?
— Prawdą jest, panie Geraldzie, i zdaje mi się, że zdanie to było bardzo rozsądne i słuszne, ale, dzięki Bogu, nie potrzebujemy już tej drażliwej kwestji na nowo rozbierać. Oliwier postąpił jak człowiek z honorem, odrzucając te miljonowe związki, dlatego, że już kochał inną; postąpił bardzo dobrze... ale żeby to miało być coś nadzwyczajnego, nie sądzę, i dlatego ani pan, ani ja dziwić się temu nie będziemy, nieprawdaż, panie Geraldzie? wszakże i pan, równie jak Oliwier, żeni się tylko z miłości.
— O! z miłości! w całem znaczeniu tego wyrazu — rzekł młody oficer z zapałem — Ernestyna jest tak słodka, tak rozsądna, przy całej swojej naiwności; zresztą to biedne dziecię tyle okazuje wdzięczności, że tak znakomity pan, jak ja — dodał Oliwier z uśmiechem — raczy się z nią ożenić; a potem, gdybyś ty wiedział, Geraldzie, jaki ona wczoraj zachwycający list do mnie napisała, z oznajmieniem, że jej kuzynka na wszystko zezwala, i że jeżeli moje zamiary nie zmieniły się, kontrakt dzisiaj może być podpisany! Trudno sobie wyobrazić coś prostszego i zarazem delikatniejszego, tkliwszego, jak ten list, w którego każdym wyrazie nieoceniony maluje się charakter. Słowem, Ernestyna jest zupełnie taką, za jaką ją uznałem w samym, początku.
— Prawda, trudno jest spotkać osobę więcej zajmującą, niż ona — rzekł stary marynarz.
— Czy nie tak, kochany wuju? wprawdzie jej rysy nie są zupełnie regularne, ale jakie słodkie spojrzenie, jaki powabny uśmiech z temi białemi ząbkami, z tym pięknym ciemnym włosem, drobnym wzrostem, tą maleńką rączką i nóżką, któraby się w mojej ręce zmieściła!
— Oliwierze, mój chłopcze — rzekł marynarz, wydobywając zegarek — zajęty myślami o twojej ukochanej, zapominasz o godzinie, w której powinieneś już być u niej; a nadto, wszakże to jeszcze i pan Gerald musi mieć dosyć czasu, aby się mógł udać do swej matki i z nią pojechać do panny Herminji.
— Mamy jeszcze czas, mój komendancie — powiedział Gerald — ale nie umiem panu wypowiedzieć, jaki jestem szczęśliwy, że widzę Oliwiera tak zakochanym, tak pod każdym względem zakochanym w Ernestynie.
— O! pod każdym względem, mój, zacny Geraldzie, nie licząc jeszcze, że i dlatego ją także kocham, iż jest najlepszą przyjaciółką twojej lubej Herminji.
— Słuchaj, Oliwierze — rzekł Gerald — kiedy pomyślę o mojem szczęściu, o mojej rozkoszy po tylu trudnościach i po tak wielkich przeszkodach, doprawdy, zdaje mi się, że oszaleję z radości. Ale, do prędkiego zobaczenia, mój przyjacielu, mój bracie, gdyż możemy sobie powiedzieć, że bierzemy dwie siostry, albo, że one idą za dwóch braci, wtedy, na honor, mimowolnie łzy cisną mi się do oczu. No, uściskaj mnie, Oliwierze; lepiej, żem się tutaj tak rozczulił. Przy tych poważnych krewnych i kuzynach niedobrzeby to wyglądało.
I obaj młodzieńcy uścisnęli się z braterskiem uczuciem, gdy tymczasem komendant Bernard, który właśnie chciał utrzymać swą powagę i ukryć radosne rozczulenie, puszczał gęste kłęby dymu.
Gerald oddalił się spiesznie, w zamiarze wstąpienia jeszcze po swą matkę, razem z którą miał pojechać do Herminji.
Oliwier i stary marynarz mieli się już także oddalić, kiedy zatrzymani jeszcze zostali przez panią Barbancon, która, idąc poważnym krokiem, ostrożnie niosła na ręku białą muślinową chustkę, złożoną już do zawiązania na szyję, tylko nadzwyczajnie ukrochmaloną.
— Cóż to znaczy u licha, mamo Barbancon? — zapytał weteran, trzymając już w ręku laskę i kapelusz. — Możnaby myśleć, że niesiesz za procesją jakąś relikwję?
— Panie komendancie — odpowiedziała poczciwa gospodyni, z uczuciem ledwie powściąganej radości — jest to chustka, mała niespodzianka, którą pozwoliłam sobie przygotować dla pana z moich oszczędności, gdyż w dniu dzisiejszym, w dniu tak uroczystym, byłby pan pozostał w swojej czarnej, starej chustce, a to przecież... tak...
Zacna kobieta, wzruszona szczęściem Oliwiera, nie mogła już dokończyć i serdecznie się rozpłakała.
Lubo stary marynarz lękał się w duchu poddać swą szyję temu ubraniu, które widocznie było twarde, jakby z tektury wyklejone, jednakże życzliwa pamięć jego gospodyni tak go ujęła, że powiedział do niej głosem nieco wzruszonym:
— Ah! mamo Barbancon, co to za szaleństwo, powinienem się z tobą za to porządnie wykłócić.
— Na rogach są wyhaftowane litery J. B. Jakób Bernard — rzekła gospodyni, zwracając z pewną dumą jego uwagę na ten haft, umieszczony na rogach chustki.
— Prawda! to jest moje nazwisko — zawołał starzec, rozrzewniony tym nowym dowodem pamięci jego gospodyni, poczem dodał — poczciwa, zacna kobieta! prawdziwie, wielką, o! wielką sprawia mi to przyjemność.
— Ah! dziękuję kochanemu panu! — zawołała gospodyni, uszczęśliwiona, jakgdyby jakie najświetniejsze otrzymała wynagrodzenie, dodając potem — ale już jest późno, niedługo wybije siódma godzina, prędko zatem, panie, prędko, zawiążemy ją zaraz.
— Zawiązać, co takiego, mamo Barbancon?
— A cóżby, tę chustkę, panie komendancie!
— Komu?... mnie? a niechże mnie djabli, jeżeli...
Ujrzawszy atoli błagalne i pełne znaczenia spojrzenie Oliwiera, stary marynarz pomyślał, jakieby sprawił zmartwienie swej gospodyni, gdyby się wzbraniał ustroić w jej podarunek. Z drugiej atoli strony, on jeszcze ani razu w życiu swojem nie miał białej chustki na szyi i drżał na samą myśl wsadzenia takiej żelaznej obręczy. Lecz wrodzona jego dobroć przeważyła wszelką obawę; stłumił wydobywające się już westchnienie i poddał swą szyję pani Barbancon; następnie, pragnąc w lepszy sposób zakończyć rozpoczęte już poprzednio zdanie, dodał:
— Chciałem właśnie powiedzieć: niechże mnie djabli, jeżelibym miał odmówić mamie Barbancon; ale doprawdy, to zbyt piękne dla mnie.
— Na taki dzień nic nie jest zbyt piękne — rzekła gospodyni, ozdabiając szyję swego pana nową chustką — szkoda nawet, że pan na taką uroczystość ma tylko swój stary granatowy frak, który się już siedem lat wysługuje, ale przy pańskim pięknym oficerskim krzyżu legji honorowej, z tą nową kokardą i tą świeżą chustką — dodała gospodyni, przypatrując się z upodobaniem własnemu dziełu, i układając dwa wystające rogi, jak potężne uszy zajęcze — tak, z tą świeżą chustką, która jest tak doskonale uprasowana, nie powstydzi się pan przed nikim. Ah! kochany panie — dodała jeszcze, odsuwając się o kilka kroków, ażeby lepiej ocenić, jak się też zdaleka wydawała ta biała chustka — wygląda pan conajmniej o dwadzieścia lat młodziej, z tą świeżo ogoloną brodą, nieprawdaż, panie Oliwierze? A potem, to nadaje człowiekowi tak przyzwoity wygląd, rzeczywiście, wygląda pan zupełnie jak jaki notarjusz, który żyje spokojnie ze swojej renty.
Nieszczęśliwy komendant, którego szyja w tej chustce, sięgającej niemal do policzków, jak w kajdanach była ściśnięta, wyprostował się jak świeca przed małem zwierciadełkiem, wiszącem nad kominem w jego pokoju i, wyznać musimy, że poczciwy staruszek pogodził się wkrótce z ową białą krawatką, której kokarda z owemi zajęczemi uszami szczególnie mu się podobała, i uśmiechnąwszy się nieznacznie, powiedział:
— Szkoda tylko, że nie można w niej głowy obracać, ale mama Barbancon mówi prawdę — dodał, z niejaką zarozumiałością — wyglądam wcale przyzwoicie, prawie jak jaki kapitalista.
I rzeczywiście, stary marynarz, niby zadowolony modniś, głaskał ręką swą białą i krótko obciętą czuprynę.
— Kochany wuju, już jest trzy kwadranse na siódmą — rzekł Oliwier z niecierpliwością, właściwą wszystkim zakochanym.
— Dobrze, mój chłopcze, więc idźmy. Mamo Barbancon, podajże mi moją laskę i kapelusz — zawołał stary marynarz, idąc ku drzwiom wyprężony, obawiał się bowiem, ażeby nie pogniótł swojej pięknej krawaty z zajęczemi uszami.
Wieczór był cudny, a droga z Batignolles na ulicę Monceaux bardzo krótka. Komendant Bernard i Oliwier udali się skromnie, piechotą do Herminji.
Wieczorem tegoż samego dnia, kiedy miano podpisać podwójny akt ślubny, pan Bouffard, właściciel domu, w którym mieszkała Herminja, jego pianistka, tak ją bowiem nazywał od czasu jak zaczęła dawać lekcje muzyki pannie Kornelji, przyszedł tu był po obiedzie dla odbycia zwykłego patrolu, jak się wyrażał ów zacny reprezentant ładu i porządku; a to z powodu zbliżającego się już października, to jest czasu, w którym zwykle odbierał należne sobie komorne.
Było około wpół do siódmej wieczorem.
Pan Bouffard siedział poufale w izbie odźwiernej i wywiadywał się od niej, czy rozmaici jego lokatorowie, przy zbliżającej się chwili zapłaty, nie objawili jakiego niepokoju i obawy.
— O nie, panie Bouffard — odpowiedziała pani Moufflon — wszyscy zachowują się bardzo dobrze, niema się czego lękać; jeden tylko mieszkaniec tego małego lokalu na trzeciem piętrze...
— Cóż on robi, ten mieszkaniec trzeciego piętra? — zapytał pan Bouffard skwapliwie i z obawą.
— Kiedy się tu przed trzema miesiącami wprowadził, był strasznie zuchwały, ale teraz, im więcej się zbliża termin zapłaty, tem staje się grzeczniejszy, ale to powiadam panu, taki jest grzeczny, taki...
— Musisz mi dawać baczność na niego, i to ścisłą baczność; o! to rzecz podejrzana. Ah! jaka to szkoda;, że ten przystojny młody jegomość, który zapłacił komorne mojej pianistki, nie chciał się dać złowić, onby mi nie był...
Pan Bouffard nie mógł już dokończyć. Dwa czy trzy razy tak silnie zapukano do bramy, że odźwierna i jej pan zerwali się z przestrachem ze swoich miejsc.
— Ha, do pioruna! — zawołał pan Bouffard — to mi dopiero kołaczą; ja sam, ja, właściciel mego domu, nie śmiałbym tak głośno pukać. Zobaczymy też, co to za zuchwalec dobija się tak silnie — dodał pan Bouffard, zbliżając się do drzwi izdebki, gdy tymczasem odźwierna poszła otworzyć.
— Bramę, bramę proszę otworzyć! — zawołał głos jakiegoś stentora.
Mężczyzna, który odezwał się tym głosem, zdawał się domagać otworzenia całej bramy, ażeby pojazd, stojący przed domem, mógł dalej zajechać.
Zdziwieni tak nadzwyczajnem żądaniem, pan Bouffard i jego odźwierna stanęli oboje jak wryci z podziwu i, z otwartemi usty ujrzeli wychodzącego z bramy biało upudrowanego lokaja olbrzymiej prawie postawy, który ubrany był w bogatą szafirową liberję ze srebrnemi galonami.
— Prędzejże otworzyć bramę! — zawołał z gniewem wygalonowany olbrzym.
Pan Bouffard tak był zmieszany, że się jak najniżej ukłonił ogromnemu lokajowi.
Ten dodał znowu:
— A cóż u pioruna! czy otworzycie czy nie? Guzdrzą się jakby na jutro, a książę czeka.
— Książę! — zawołał pan Bouffard, stojąc ciągle na miejscu i kłaniając się powtórnie i jeszcze niżej lokajowi.
W tej chwili znowu zapukano, lecz daleko silniej jak pierwszym razem.
Pani Moufflon machinalnie pociągnęła za sznur, jak to we śnie zwykła czynić, i nowy głos zawołał przed bramą.
— Proszę bramę otworzyć!
Poczem drugi lokaj, w zielonej liberji z czerwonemi wypustkami i złotemi galonami, zbliżył się do loży odźwiernej, przy której poznawszy swego kolegę zawołał:
— Ah! to ty, Wawrzyńcze! Widziałem właśnie powóz twego pana. A cóż? czy tu nie otworzą? Do stu piorunów! Czy tu odźwierni w kozie, gdzie siedzą?
— To prawda, możnaby myśleć, że mają oczy szklane. Patrz, ani się ruszą.
— Wybornie! — rzekł drugi lokaj — księżna nie straci pewnie cierpliwości, Wszakże ona jest bardzo cierpliwa.
— Księżna? — powtórzył pan Bouffard coraz bardziej zmieszany, ale ciągle jeszcze jak przykuty do miejsca.
— Ha! do wszystkich djabłów! otworzycież nareszcie! — krzyknął jeden z lokai.
— Ale panie, do kogoż to pan przybył właściwie? — zapytał pan Bouffard, przyszedłszy nieco do siebie. — O kogo pan się pytasz?
— O pannę Herminję — odpowiedział olbrzym z pewnym rodzajem poszanowania dla osoby, którą jego państwo mieli odwiedzić.
— Tak jest, o pannę Herminję — odpowiedział drugi.
— Pierwsze drzwi od bramy po lewej stronie — odpowiedziała odźwierna, z coraz większem zdziwieniem. — Zaraz panom otworzę.
— Książę, księżna do mojej pianistki! — powtarzał pan Bouffard.
Wtem zapukano na nowo, ale tym razem już prawie z wściekłością; pani Moufflon pociągnęła za sznur i pokazał się trzeci służący w brązowej liberji z niebieskiemi wyłogami wołając:
— Do wszystkich tysięcy! tu, widzę, cały dom głuchy, czy nieżywy! Otwórzcież przecie bramę! hej, prędzej! bramę otworzyć.
Odurzony niemal z podziwu, Bouffard zdecydował się nareszcie na wykonanie swego bohaterskiego postanowienia: podczas kiedy odźwierna zabierała się oznajmić Herminji odwiedziny tak znakomitych osób, były kupiec korzenny sam otworzył ciężkie podwoje bramy i ledwie miał dosyć czasu przytulić się do ściany, ażeby się nie dostać pod nogi dwóch wielkich i pysznych siwków, które, zaprzężone do wspaniałej błękitnej karety, wpadły gwałtownie do sieni, a za jednem skinieniem stangreta, przybranego w ogromną perukę, i na znak dany przez jednego z lokajów, stanęły jak wryte przed drzwiami Herminji.
Mały garbaty mężczyzna i drugi, otyły, obaj ubrani czarno, wysiedli z tego pięknego pojazdu, i pani Moufflon spiesznie zameldowała pianistce Bouffarda, panów:
— Notarjusza Leroi i księcia de Haut-Martel.
Zaledwie pierwszy pojazd wyruszył z dziedzińca, zajechała druga bardzo piękna kareta, opatrzona herbami; dwie damy i jakiś młody mężczyzna wysiedli z niej, a pani Moufflon, której zdawało się już teraz, że to tylko jakiś sen dziwaczny, oznajmiła pianistce Bouffarda:
Księżnę de Senneterre, pannę Bertę de Senneterre i księcia de Senneterre.
Za pierwszemi karetami nadszedł lekki powóz angielski, zatrzymał się przed drzwiami, znowu wysiadła, z niego jakaś znakomita osoba i pani Moufflon zameldowała:
— Pana barona de la Rochaigue.
Nareszcie w kilka minut potem odźwierna wprowadziła do Herminji mniej znakomitych gości, to jest: pana komendanta Bernarda, pana Oliwiera Rajmond, pannę Ernestynę Vertpuis i panią Lainé.
Dwie ostatnie przybyły bardzo skromnie, zwyczajną dorożką.
Po tem wszystkiem, pani Moufflon wróciła do swego pana, którego czoło pokryte było dużemi kroplami potu, i który doprowadzony do najwyższego stopnia ciekawości, przechadzał się szybkim krokiem pod bramą, mówiąc:
— Mój Boże! mój Boże! co tacy znakomici panowie i panie mogą robić u mojej pianistki? Cóż sądzisz o tem, matko Moufflon?
— Ja, kochany panie, ja tak jestem zmieszana, że mi się zdaje, jakgdyby mi trzydzieści sześć świec latało przed oczyma; lękam się apopleksji i muszę iść do studni zanurzyć głowę w wiadrze wody, ażebym przyszła trochę do siebie. Czy nie mogłabym i panu służyć?
— Teraz już wiem, co to znaczy — zawołał były kramarz — to będzie koncert, moja pianistka daje koncert!
— Gdzie tam! — rzekła odźwierna — meldując ostatnich gości, widziałam, że damy składały swoje mantyle na fortepianie, który jest zupełnie zamknięty i że wszystkie osoby stały rzędem, gdy tymczasem notarjusz...
— Jaki notarjusz... czy tam jest i notarjusz?
— Tak, panie, i znaczny jakiś notarjusz! wysoki, otyły mężczyzna: dwa razy tak gruby jak pan przecież go sama meldowałam: Pan Leroi, notarjusz; siedzi on przy stole panny Henminji, a przed nim leżą jakieś papiery; po obu stronach ma dwie świece woskowe, właśnie jakby kuglarz jaki.
— A może też to jest i kuglarz! — zawołał pan Bouffard — albo jaki wróżący karciarz.
— Przecież powiadam panu, żem go zameldowała jako notarjusza.
— Ah, prawda — odpowiedział właściciel, przygryzając paznogcie — prawda, zresztą; nic nie szkodzi, zostanę tutaj, może też co dosłyszę, gdy będą wychodzili.
I znowu zaczął przechadzać się przed bramą.
Domyśla się zapewne czytelnik, że skromny pokoik Herminji nigdy jeszcze nie gościł świetniejszego grona.
Dziewica doznawała nieopisanego szczęścia, zastanawiając się nad niespodziewanem rozwiązaniem tej tak ciężko doświadczonej miłości; ale co ją najwięcej cieszyło, to, że widziała u siebie pannę Bertę de Senneterre, siostrę Geralda, najstarszą córkę księżnej.
Ah! pani — rzekła Herminja głosem wzruszonym i z oczyma napełnionemi łzami prawdziwego szczęścia, pojmowała bowiem nadzwyczajną delikatność w tym postępku matki Geralda, która nie mogła już dać jawniejszego zadość uczynienia, za to przykre w dniu poprzednim obejście się z Herminją, jak przywożąc do niej swą córkę. Ah! dobra pani — mówiła młoda artystka — widzieć pannę de Senneterre u mnie, było mojem najgorętszem życzeniem, alem nie śmiała spodziewać się takiego zaszczytu.
— Szczęście Geralda zbyt żywo obchodzi jego siostrę, ażeby nie miała być jedną z najpierwszych do powitania swej ukochanej bratowej — odpowiedziała pani de Senneterre przychylnym tonem. Poczem panna de Senneterre, dziewica bardzo sympatyczna i ujmująca, gdyż nadzwyczajnie podobna była do Geralda, dodała z wyrazem najtkliwszej szczerości:
— Tak jest, pani, pragnęłam być jedną z najpierwszych, ażeby pani złożyć moje życzenia, a mianowicie, ażeby pani podziękować, gdyż brat mój jest bardzo uszczęśliwiony! a wiem teraz... widzę... że ma najsłuszniejsze do tego powody!
— Pragnę z całego serca, ażebym mogła zapewnić panu de Senneterre to jedyne szczęście familijne, na jakiem mu jeszcze zbywało — odpowiedziała Herminja.
I podczas kiedy obie dziewice rozmawiały w podobny sposób i przedłużały tę scenę, w ciągu której Herminją okazała zachowanie się pełne godności, taktu, skromności i rzadkiego wdzięku, margrabia coraz bardziej zachwycony swą przybraną córką, powiedział do pani de Senneterre wskazując oczyma młodą artystkę:
— Niech mi pani teraz powie otwarcie, czy można żądać więcej wdzięków, więcej przyzwoitości?
— To rzecz niepojęta, jej ułożenie jest prześliczne, jakiż to takt, jaka godność w każdem poruszeniu i słowie; doprawdy, nic więcej powiedzieć nie mogę, kochany margrabio — dodała pani de Senneterre ze szczerością i przekonaniem — ona się urodziła na księżnę...
— A cóż pan sądzi o narzeczonym panny de Beaumesnil, o najlepszym przyjacielu, towarzyszu broni Geralda?
— Wystawia mnie pan na ciężką próbę, margrabio — odpowiedziała pani de Senneterre, tłumiąc mimowolnie wydobywające się westchnienie — zmuszona jestem wyznać, że to mężczyzna bardzo przystojny o ujmującej powierzchowności i rzeczywiście żadnej nie zauważam różnicy pomiędzy nim a młodzieńcem z naszego towarzystwa. Wie pan, że to jest rzeczą trudną do uwierzenia, jak tego rodzaju ludzie przyjmują wychowanie, i jak szybko wznoszą się nad swoje położenie... Ah! margrabio! margrabio! nie wiem na czem się to jeszcze skończy!
— Podpiszemy teraz kontrakty, kochana księżno, ale proszę panią bardzo — dodał garbaty pocichu — nie wspominać ani jednego słowa, któreby w przyjacielu Geralda mogło obudzić podejrzenie, że ta biedna, niepozorna panienka w swojej sukni muślinowej, jest panną de Beaumesnil.
— Nie lękaj się pan, margrabio, nic nie powiem, chociaż tego wszystkiego pojąć jeszcze nie mogę. Czyż nie dochowałam milczenia co do adoptacji Herminji?... Nawet mój syn jeszcze o tem nie wie; lecz te wszystkie tajemnice muszą się już teraz wyjaśnić przy czytaniu kontraktów ślubnych.
— Moją to jest rzeczą, kochana księżno — rzekł garbaty — o to tylko proszę panią, ażebyś nie wydała naszej tajemnicy, dopóki pani do tego nie upoważnię.
— Dobrze, margrabio, dobrze.
Garbaty oddalił się teraz od pani de Senneterre, która ze swą córką usiadła przy Herminji, a udał się do notarjusza, odczytującego jeszcze z największą uwagą przygotowane akta, i powiedział ze znaczącym uśmiechem, poczem znowu margrabia dodał:
— Zdaje mi się, że pan notarjusz mógłby już zacząć czytać?
— Bezwątpienia — odpowiedziała pani de Senneterre.
I całe towarzystwo zajęło swe miejsca w sposób następujący: Herminja i Ernestyna siedziały przy sobie, przy Herminji pani i panna de Senneterre, przy Ernestynie była pani Lainé, która swą niemą rolę jak najprzyzwoiciej odgrywała.
Za Herminją i Ernestyną stali Oliwier, Gerald, komendant Bernard i baron de La Rochaigue, którego obecność przy tej okoliczności dziwiła nadzwyczajnie Oliwiera, a nawet obudziła w nim pewien niepokój, pomimo, że daleki jeszcze był od myśli, ażeby Ernestyna hafciarka, i panna de Beaumesnil były jedną i tą samą osobą.
Pan de Maillefort siedział na drugim końcu pokoju, przy notarjuszu, który wziąwszy do ręki część papierów, rzekł do garbatego.
— Jeżeli pan margrabia pozwoli, zaczniemy od kontraktu księcia de Senneterre.
— Nie inaczej — odpowiedział garbaty z uśmiechem — panna Herminja jest jakby starszą siostrą panny Ernestyny, jej więc należy się ten zaszczyt.
Notarjusz ukłonił się swoim słuchaczom, i już miał zacząć czytać, kiedy pan de La Rochaigue podniósł się z krzesła, przybrał zwykłą sobie parlamentarną postawę i rzekł uroczyście:
Zdziwiony już nadzwyczajnie obecnością pana de La Rochaigue, Oliwier Rajmond zmieszał się widocznie, usłyszawszy go przemawiającego w ten sposób do towarzystwa.
— Dajemy głos panu baronowi de La Rochaigue — odpowiedział pan de Maillefort z uśmiechem.
— Powiedz mi, co ten człowiek tu robi, co on może chcieć powiedzieć? — szepnął Oliwier do Geralda.
— Mój kochany Oliwierze, doprawdy, ja nic nie wiem — rzekł książę de Senneterre głosem najszczerszego przekonania — ale słuchajmy, dowiemy się o tem zaraz.
Baron odkaszlnął, przybrał znaną nam już dobrze oratorską postawę i odezwał się poważnie.
— W imię świętości sprawy, którą mi powierzono, upraszam — pana Oliwiera Rajmond, ażeby mi raczył odpowiedzieć na kilka pytań, które pozwalam sobie zadać jego otwartości.
— Gotów jestem na rozkazy pana — odpowiedział Oliwier, coraz więcej zdumiony.
— Będę więc miał zaszczyt zapytać pana Oliwiera Rajmond, czy w moim charakterze opiekuna panny de Beaumesnil nie uczyniłem mu, będąc do tego upoważnionym, czy mówię, nie uczyniłem mu propozycji przyjęcia ręki mojej pupilki, panny de Beaumesnil?
Na te słowa Ernestyna i pan de Maillefort spojrzeli na siebie znacząco.
— Panie — odpowiedział Oliwier, zarumieniwszy się mocno i rozgniewany podobnem pytaniem, uczynionem wobec kilku nieznanych mu osób — nie pojmuję wcale ani potrzeby tego pytania, ani dlaczego mi je pan w tej chwili zadaje.
— Jestem jednak zmuszonym udać się do znanej prawości, szczerości i szlachetności czcigodnego pana — dodał baron uroczyście — i prosić go usilnie, ażeby mi odpowiedział na moje pytanie. Czy ofiarowałem mu rękę mojej pupilki de Beaumesnil; tak lub nie?
— Więc cóż — stąd, mój panie! — zawołał Oliwier niecierpliwie — tak jest, tak, to prawda!
— Panie Oliwierze Rajmund — mówił dalej baron — czyś pan nie odrzucił mojej propozycji, formalnie, stanowczo i ostatecznie?
— Tak jest, panie.
— Czyś mi pan nie dał za powód swojej odmowy: obowiązek serca i honoru, który już poprzednio zaciągnąłeś, a który, jak pan mówił, ma zapewnić szczęście twego życia? Nie są to własne twoje słowa, zacny panie?
— Prawda, panie i dzięki Bogu, to co dawniej było moją najdroższą nadzieją, to dziś zamienia się w rzeczywstość — dodał młodzieniec, spoglądając czułym wzrokiem na Ernestynę.
— Podobna bezinteresowność jest rzeczywiście niesłychana — rzekła księżna de Senneterre pocichu do swej córki. — Częste przestawanie z takimi ludźmi popsuło naszego biednego Geralda.
Panna de Senneterre spuściła oczy i nie śmiała nic odpowiedzieć swej matce, która dodała:
— Ale, doprawdy, nie wiem sama co myśleć o tem wszystkiem, skoro ten młody bohater odrzuca rękę panny de Beaumesnil, czegóż ona tu chce? co tu robi jej głupi opiekun? to rzecz niepojęta dla mnie. Zobaczymy, co to z tego będzie.
Pomimo radości i dumy, jakiemi to publiczne wyjawienie szlachetnego postępku Oliwiera napełniło serce Ernestyny, nie była ona przecież jeszcze zupełnie uspokojoną, pod względem wątpliwości, jakie w nim mogły powstać, skoroby się dowiedział, że ona biedna hafciarka jest panną de Beaumesnil.
— Teraz pozostaje mi tylko podziękować panu Oliwierowi Rajmond za szczerość jego odpowiedzi — rzekł baron, siadając napowrót — i proszę czcigodne towarzystwo, ażeby raczyło zachować w pamięci jego szlachetne słowa.
— Czego u djabła chce ten człowiek z długiemi zębami, który równie ważną chce odgrywać rolę jak szwajcar w katedrze, czego on chce z tą swoją gadaniną? — zapytał pocichu komendant Geralda i Oliwiera.
— Tyle wiem w tej mierze co i ty, mój wuju, dlatego też dziwię się bardzo, poco on występuje ze swemi pytaniami, poco przypomina czynione mi propozycje, i to jeszcze w takiej chwili!
— Nie pociąga to jednak nic więcej za sobą — odpowiedział Gerald wesoło — prócz tego, że twoja Ernestyna jeszcze więcej kochać cię będzie, skoro się dowie, jaką uczyniłeś ofiarę dla jej miłości.
— Właśnie to takie rozgłaszanie rzeczy tak błahych gniewa mnie najwięcej — rzekł Oliwier.
— I masz słuszność, mój synu — dodał stary marynarz. — Takie rzeczy czyni człowiek dla siebie, nie dla innych. — Poczem zwrócił się do księcia de Senneterre: Wszakże to, panie Geraldzie, ten wesoły garbusek, który tam siedzi koło notarjusza, jest margrabią, o którym mi pan mówiłeś?
— Tak jest, mój komendancie.
— To szczególne, czasami twarz jego wyda je się być złośliwą, jak twarz szatana, czasami znowu wyraz jej jest słodki i dobroduszny, jak wyraz twarzy dziecięcia. Patrz pan teraz, jak on tkliwie wpatruje się w Herminję.
— Pan de Maillefort posiada serce równie dobre, jak twoje, kochany komendancie, oto jest wszystko, co o nim mogę powiedzieć.
— Cicho, Geraldzie — rzekł Oliwier do swego przyjaciela — notarjusz już się podnosi, zacznie więc czytać twój kontrakt.
— To tylko dla formy — powiedział Gerald — bowiem w rzeczy samej mało mi na tym akcie zależy, gdyż istotne warunki naszej miłości, zapisane już są nieodwołalnie w naszych sercach.
Gdy wezwaniem pana de La Rochaigue zbudzona uwaga i ciekawość towarzystwa uspokoiła się nieco, notarjusz zaczął rzeczywiście czytać kontrakt Geralda i Herminji.
Kiedy odczytawszy wstępne formuły, przystąpić już miał do imion i nazwisk zaręczonych, pan de Maillefort rzekł do niego z uśmiechem i ze znaczącem spojrzeniem.
— Pomiń pan to, pomiń z łaski swojej, wszakże my znamy dobrze ich nazwiska, a przejdź pan do rzeczy najważniejszej, to jest do artykułów, obejmujących stosunki majątkowe obojga narzeczonych.
— Dobrze, panie margrabio — odpowiedział notarjusz i czytał dalej:
„Niniejszym układem zostaje postanowione, że wyżej wspomnieni narzeczeni, co się tyczy majątku, tak obecnie posiadanego, jako i w przyszłości posiadać się przez nich mogącego, zostają na zawsze rozdzieleni!“
— Wczoraj, moje dziecię — rzekł margrabia do Herminji, przerywając notarjuszowi — wczoraj, kiedym cię objaśniał o rozmaitych sposobach regulowania stosunków majątkowych pomiędzy małżonkami, oświadczyłaś stanowczo, że pragniesz rozdziału majątku; gdyż, będąc powodowana nadzwyczajną delikatnością, dlatego, że sama oprócz tego pięknego talentu, z którego się dotąd tak zaszczytnie utrzymujesz, żadnego nie posiadasz majątku, odrzuciłaś stanowczo wspólność mienia, pomimo, że pan de Senneterre pragnął usilnie, ażebyś ją przyjąć chciała.
Herminja zarumieniła się, spuściła oczy i odpowiedziała. — Powinnam być przekonaną, panie margrabio, że pan de Senneterre pojmuje i usprawiedliwia mój opór w tej mierze.
Gerald ukłonił się, z uszanowaniem, gdy tymczasem Berta, jego piękna siostra, szepnęła do swej matki.
— Jak uczucia panny Herminji odpowiadają zupełnie jej powabnym, szlachetnym i zachwycającym rysom, nieprawdaż, kochana matko?
— O zapewne! zapewne! — odpowiedziała pani de Senneterre, myśląc sobie w duchu: przy tej rzadkiej delikatności uczuć mojej synowej, która nie wie, jak hojnie obdarza ją margrabia, nie będzie wprawdzie wspólności majątku, ale ona kocha mego syna tak bardzo, że zczasem zmieni to postanowienie, mianowicie skoro się dowie, jak jest bogatą.
Notarjusz czytał dalej:
„Postanowionem również zostaje, że dzieci płci męskiej, jakie w tem małżeństwie zrodzić się mogą, tak samo, jako i dalsi ich potomkowie, do nazwiska swego de Senneterre, dodawać będą nazwisko de Haut -Martel. Warunek ten przyjęty został za zgodą obopólną narzeczonych, na prośbę pana Augusta, margrabiego de Maillefort, księcia de Haut-Martel“.
Gdy zaś Hermiinja okazała pewne zdziwienie, garbaty rzekł do niej, spojrzawszy pierwej na Geralda.
— Moje kochane dzieci, jest to mały warunek próżności szlacheckiej, na który już Gerald dał swoje zezwolenia, w przekonaniu, że i ty przeszkadzać temu nie będziesz, ażeby syn twój do swego szlacheckiego nazwiska dołączył także nazwisko człowieka, który cię poważa i kocha, jak swą córkę.
Tkliwe spojrzenie Herminji, w którem malowała się wdzięczność i pełne szacunku przywiązanie, było jedyną jej odpowiedzią dla garbatego, który rzekł do notarjusza.
— Wszakże to już ostatni artykuł kontraktu?
— Tak, panie margrabio.
— Przystąpimy więc teraz do kontraktu panny Ernestyny — mówił dalej garbaty — a potem oba akty razem zostaną podpisane.
— Bardzo dobrze, panie margrabio — odpowiedział notarjusz.
— Teraz przyszła kolej na nas, mój chłopcze — rzekł komendant Bernard pocichu do swego synowca, — jaka to szkoda, że nie mogę wam zapisać jakiego, choćby nawet małego mająteczku, ale cóż robić, mój synu — dodał stary marynarz z uśmiechem i, z pewnym żalem zarazem — wszystko co wam po mojej śmierci zostanie, będzie to moja stara, poczciwa mama Barbancon... piękny podarunek ślubny, nieprawdaż?
— Cicho, mój wuju kochany, nie myślmy teraz o tem.
— A kiedy jeszcze wspomnę, że jesteśmy tak ubodzy, iż tej dobrej, kochanej Ernestynie najmniejszego nawet podarunku ofiarować nie możemy! Wiesz, chciałbym już sprzedać na ten cel nasze sześć sztućców, lecz mama Barbancon nie chciała na to pozwolić, mówiąc: że twoja żona będzie wołała widzieć trochę srebra w domu, aniżeli jakie błyskotki.
— I mama Barbancon miała największą słuszność, kochany wuju; ale słuchajmy, słuchajmy.
Notarjusz wziął drugi kontrakt ze stołu i powiedział głośno:
— Czy i tutaj mam nazwiska pominąć?
— Pomiń pan, pomiń — rzekł margrabia.
— Przystępuję więc do jedynego warunku niniejszego aktu, warunku dotyczącego stosunków majątkowych pomiędzy obu małżonkami.
— Niedługi on będzie — szepnął komendant Bernard.
— Panie notarjuszu — zawołał Oliwier z uśmiechem — proszę mi przebaczyć, że przerywam; ale artykuł ten zdaje mi się zupełnie zbytecznym w naszym kontrakcie, gdyż wczoraj jeszcze miałem zaszczyt powiedzieć panu, że nie mam żadnego majątku, oprócz mojego żołdu podporucznikowskiego, a panna Ernestyna także nic nie posiada oprócz swojego zarobku z haftu.
— To — prawda — odpowiedział notarjusz z uśmiechem — ale ponieważ przy zawieraniu związków małżeńskich należy pewne zachować formalności, zdawało mi się zatem, że artykuł, o którym mówimy, wypadało tu zamieścić. Napisałem więc, że pan żeniąc się z panną Ernestyną Vertpuis przyjmuje wspólność majątkową.
— Byłoby właściwiej powiedzieć, że przyjmujemy oboje wspólność braku wszelkiego majątku — dodał Oliwier wesoło — ale zresztą, mniejsza o to, ponieważ to już taki zwyczaj, więc przyjmujemy ten warunek; nieprawdaż, panno Ernestyno?
— O! — bezwątpienia, panie Oliwierze — odpowiedziała panna de Beaumesnil.
— A więc — panie notarjuszu — rzekł jeszcze młody oficer — rzecz już załatwiona, że my, to jest ja i panna Ernestyna będziemy posiadać cały nasz majątek wspólnie... wszystko, bez żadnego wyjątku, poczynając od moich szlif podporucznikowskich, aż do jej igiełek!
— Tak, a przy takim układzie nie będzie żadnej trudności przy podziale — dodał komendant Bernard pocichu i z westchnieniem. — Ach! nigdy nie pragnąłem być bogatym, ale dzisiaj chciałbym posiadać wszystkie skarby świata!
— Zgodzono się zatem, że artykuł, dotyczący wspólności majątkowej, pozostanie w kontrakcie ślubnym — odpowiedział notarjusz — teraz czytam dalej:
„Oboje narzeczeni pobierają się pod warunkiem zupełnej wspólności majątku, i niniejszym aktem czynią sobie wzajemną darowiznę wszelkiego mienia, tak ruchomego, jako i nieruchomego, oraz wszystkich innych wartości, któreby mogli przez sukcesję pozyskać.
— Sukcesja! biedne dzieci; mój krzyż i stara moja szpada, oto wszystko, czego mogą się spodziewać, panie Geraldzie — rzekł weteran pocichu do księcia de Senneterre.
— O! kto wie? mój komendancie — odpowiedział Gerald wesoło.
Podczas kiedy stary marynarz nie podzielając nadziei Geralda, smutnie potrząsnął głową, notarjusz zwracając się do Ernestyny i Oliwiera dodał:
— Czy kontrakt ślubny skreślony w takiej formie, zdaje się obojgu państwu odpowiednim?
— W tym względzie przystaję w zupełności na zdanie pana Oliwiera — odpowiedziała panna de Beaumesnil.
— Ja znajduję go zupełnie stosownym, panie notarjuszu — rzekł Oliwier wesoło — i zapewniam pana, że jeszcze w życiu swojem nie pisałeś żadnego kontraktu, któryby mógł być bezpieczniejszym od wszelkich wyniknąć mogących sporów.
— Teraz — dodał notarjusz uroczystym tonem i podnosząc się z krzesła — teraz możemy przystąpić do podpisania aktów ślubnych.
Pani de Senneterre, korzystając z powszechnego ruchu, jaki w tej chwili nastąpił, zbliżyła się do pana de La Rochaigue i rzekła do niego z wyrazem największego zdziwienia:
— Ależ, kochany baronie; powiedzże mi pan nareszcie, co to wszystko znaczy?
— Co takiego, mościa księżno?
— Ta cała mistyfikacja, jaka się tutaj odbywa.
— Ah! księżno, mnie już ta mistyfikacja resztę rozumu odjęła.
— Więc to ten pan Oliwier myśli, że panna de Beaumesnil jest hafciarką?
— Tak sądzę, mościa księżno.
— Ale jakimże on sposobem odrzucił propozycję, którą mu pan uczyniłeś?
— Bo kochał inną.
— Jaką inną?
— Moję pupilkę.
— Pana pupilkę? — Pannę de Beaumesnil — odpowiedział baron z radością i tłumiąc gwałtowną chętkę do śmiechu, z powodu, że i on mógł teraz dręczyć kogoś podobnie, jak margrabia go dawniej dręczył.
— Panie baronie — rzekła pani de Senneterre z dumą i mierząc barona surowem spojrzeniem — czy pan myślisz ze mnie żartować?
— Mościa księżno, nie może mi pani nigdy zarzucić podobnego uchybienia.
— Więc powiedz mi pan odrazu, co znaczy to całe zawikłanie? Pytam się powtórnie, skąd pan Oliwier może powtarzać, że nie przyjął ręki panny de Beaumesnil, a teraz jednak gotów jest podpisać akt małżeństwa z nią? A potem, cóż to jest za romans o jakiejś Ernestynie hafciarce?
— Przyrzekłem margrabiemu milczenie, racz pani zatem udać się do niego w tej mierze; nikt nie potrafi lepiej od niego rozwiązywać wszelkich zagadek.
Pani de Senneterre, widząc, że się już niczego więcej nie dowie od barona, zwróciła się do pana de Maillefort, mówiąc do niego:
— Jakże, margrabio, czy się nareszcie dowiem...
— Za pięć minut, kochana księżno, dowiesz się pani o wszystkiem — odpowiedział garbaty.
Osoby, mające najbliższy udział w tej całej sprawie, zbliżyły się teraz do stołu, na którym leżały papiery, czekające już tylko ich podpisu i panna de Beaumesnil rzekła do Herminji głosem cichym i lękliwym:
— Ah! moja przyjaciółko, moja droga siostro, już się zbliża chwila stanowcza, teraz wszystko zostanie wykryte, co pan Oliwier pomyśli, co uczyni? Gdybym popełniła największy błąd, i gdyby błąd ten miał teraz zostać odkrytym, zdaje mi się, że nie doznawałabym większego niepokoju.
— Odwagi, Ernestyno — odpowiedziała Herminja — zaufaj tylko w zupełności panu de Maillefort.
Jeżeli Ernestyna czuła pewnie niepokój z powodu delikatności Herminji, to i garbaty tegoż samego doświadczał uczucia, myśląc o drażliwej dumie Herminji, która nie wiedziała jeszcze, że w kontrakcie zamieszczoną była, jako córka przybrana margrabiego de Maillefort, księcia de Haut-Martel.
Z obawą zatem w sercu zbliżył się garbaty do dziewicy i powiedział:
— A więc, podpisz pierwsza, moje dziecię.
Notarjusz podał jej pióro, młoda artystka uchwyciła je skwapliwie i drżącą ręką z powodu silnego uczucia radości i szczęścia podpisała:
Herminja...
— Dalej, moja — córko — rzekł pan de Maillefort widząc, że skończyła swój podpis i już chciała oddać pióro notarjuszowi — dalczego nie piszesz reszty? — I kiedy dziewica ze zdziwieniem na niego spojrzała, garbaty dodał: — dalej, moje dziecię, dalej... podpisz: Herminja de Maillefort.
— Ah! teraz dopiero pojmuję wszystko — zawołał Gerald głęboko wzruszony do swej matki — pan de Maillefort to najlepszy, to najszlachetniejszy człowiek w świecie.
Henminja wpatrując się ciągle z nadzwyczajnem zdziwieniem w margrabiego, rzekła nareszcie:
— Ale, panie... ja przecież nie mogę położyć takiego podpisu. Herminja de Maillefort... skądże to nazwisko...
— Moje dziecię — odpowiedział garbaty głosem wzruszonym — ile to razy dałaś mi to zapewnienie, że jesteś do mnie jak do ojca twego przywiązaną?
— Prawda, panie...
— Czyliż nie mówiłaś mi, że nie możesz inaczej dowieść wdzięczności swojej, jak tylko kochając mnie uczuciem dziecięcej miłości?
— O! tak panie, ja też kocham pana jak najtkliwszego ojca — zawołała dziewica głosem wzruszonym i szczerym.
— A więc — rzekł margrabia z uśmiechem serdecznej radości — cóż ci to szkodzi, że moje nosić będziesz nazwisko? Wszakże przyrzekłaś mi już, że jeżeli będziesz miała syna, to i tak nadasz mu moje nazwisko?... Zresztą, czyliż sercem twojem, przywiązaniem twojem dla mnie, przywiązaniem mojem dla ciebie, nie jesteś mojem przybraniem dziecięciem? Dlaczegóż zatem nie miałabyś tego aktu podpisać jako moja adoptowana córka?
— Ja, panie? — rzekła Herminja, nie mogąc jeszcze dać wiary słowom margrabiego — ja... miałabym zostać pana przybraną córką?
— Tak jest, tak... moje dziecię... będzie to największą moją dumą, największą moją chlubą... dlatego też w tym kontrakcie nazwaną już jesteś moją córką.
— Co pan mówi?
— Posłuchaj mnie — dodał margrabia ze łzami w oczach i głosem tkliwego wzruszenia — czy sądzisz, żem sobie jeszcze nie zasłużył na szczęście pochlubienia się przed światem: oto moja córka?... i czy będziesz się jeszcze wzbraniała uczcić swojem przyjęciem to nazwisko, które zawsze i wszędzie było szanowane?
— Ah! panie — zawołała Herminja, nie mogąc już dłużej powściągnąć swoich łez — tyle dobroci...
— Podpisz więc, podpisz, niedobre dziecię — dodał margrabia, uśmiechając się ze łzami w oczach — bo inaczej będziemy myśleli, że taka piękna, jak ty panienka, wstydzi się przyjąć za ojca biednego, małego garbusa.
— Ah! podobna myśl! rzekła Herminja z oburzeniem.
— A więc podpisz już, podpisz, moja córko — wołał margrabia z naleganiem.
I spiesznie uchwycił jej rękę, jakgdyby ją chciał poprowadzić na papierze; przyczem tak blisko stanął Herminji, że nie będąc od nikogo słyszanym, szepnął jej nieznacznie:
— Czyliż ta, której stratę opłakujemy, nie powiedziała do mnie z zaufaniem: bądź ojcem dla mojej córki!
Zadrżawszy na to wspomnienie swej matki, odurzona, ulegając nareszcie pod silnym wpływem wzruszenia, zdziwienia i wdzięczności dla margrabiego, dziewica podpisała drżącą i niepewną ręką: Herminja de Maillefort.
Młoda artystka nie wiedziała, że podpisem tem przyjęła zarazem w całej rozciągłości prawa wspaniałą darowiznę garbatego, darowiznę, której wielkości wcale się nie domyślała.
Komendant Bernard sceną tą tak był wzruszony, że, zbliżywszy się szybko do garbatego, zawołał:
— Panie margrabio, jestem dawnym oficerem marynarki i wujem Oliwiera. Nie mam zaszczytu znać pana inaczej, jak tylko z tego, co pan Gerald opowiadał mi o panu, i z tej pomocy, jakiej mu pan udzielił w wyjednaniu dla Oliwiera nominacji na oficera... Ale to, co pan uczynił dla panny Herminji, okazuje serce tak wspaniałomyślne, że mi pan musi pozwolić uścisnąć swą szlachetną dłoń.
— Z całego serca, panie komendancie — odpowiedział margrabia, ściskając serdecznie rękę weterana — i ja nie miałem zaszczytu znać pana inaczej, jak tylko z tego, co mój zacny Gerald, zaufany przyjaciel Oliwiera, o panu mi opowiadał; tym sposobem dowiedziałem się, jak mądrej i świadczącej rzadkiej delikatności uczucia rady udzieliłeś panu Geraldowi, kiedy szło o połączenie się jego z panną de Beaumesnil; a ponieważ rzadko spotkać można człowieka z takiem sercem, przeto poczytuję sobie za wielkie szczęście, że mogę zaznajomić się z panem. Wprawdzie szczęście to nie powinno mnie było ominąć — dodał margrabia, uśmiechając się wesoło — gdyż pan kocha Ernestynę i Oliwiera, jak ja kocham Herminję i Geralda; pomyśl pan teraz, jakie miłe życie prowadzić będziemy z temi dwiema młodemi parami!
— Dalipan! moje szczęście staje się coraz większem — zawołał weteran — w takim razie mam nadzieję, że pana często będę widywać, gdyż zamiarem jest moim nie rozłączać się nigdy z Oliwierem i jego żoną.
— I ja mam również zamiar nie c puścić nigdy moich dzieci, Geralda i Herminji; a ponieważ nasze córki kochają się, jak dwie siostry...
— Więc i one się nie rozłączą — dodał komendant — wtedy więc...
— Wtedy wszyscy jednę tworzyć będziemy rodzinę — dodał garbaty.
— Wie pan — zawołał weteran — gdybym był nabożnisiem, niech mnie djabli wezmą! jeżeli bym nie myślał, że Pan Bóg przeznaczył mi rajskie szczęście na moje stare lata.
— Wierzaj mi pan, kochany komendancie, że wszyscy uczciwi ludzie mają jednę i tęż samą religję, to jest religję serca i honoru, ona jedna jest prawdziwą, ona jest dobrą. Ale śpieszmy się, te biedne dzieci umierają już z niecierpliwości, i oniby już chcieli swój kontrakt podpisać.
— To prawda — rzekł komendant, i zwróciwszy się do Ernestyny stary marynarz zawołał wesoło — dalej, panno Ernestyno, podpisz prędzej na tym papierze swoje nazwisko, ażebym już miał prawo, nazywać cię moją córką, chociaż to ja winien ci jestem me życie, gdyż pomiędzy nami wszystko dzieje się na odwrót; u nas córki obdarzają życiem swych ojców.
Ernestyna wzięła pióro z rąk notarjusza z trudną do opisania obawą, którą większą część obecnych, oprócz Oliwiera i komendanta Bernarda, z wielu powodów podzielała. I położyła na kontrakcie swoje nazwisko:
„Ernestyna Vertpuis de Beaumesnil“.
Poczem drżącą ręką podała pióro Oliwierowi. Ten skwapliwie i z rozkoszą zabrał się do podpisu.
Ale zaledwie napisał swoje imię Oliwier, kiedy pióro wypadło mu z ręki i stanął jak martwy i niemy pochylony nad stołem, wpatrując się w Ernestynę, i nie mogąc uwierzyć własnym oczom, gdy nad swojem nazwiskiem, które dopiero co zaczął pisać, przeczytał ów podpis:
„Ernestyna Vertpuis de Beaumesnil“.
Większa część obecnych osób tak była przygotowana do zdziwienia Oliwiera, że przez kilka minut panowało w pokoju głębokie milczenie.
Wreszcie komendant Bernard pierwszy podniósł głos, mówiąc do siostrzeńca:
— Cóż u djabła, Oliwierze, co ci jest? czy już swojego nazwiska napisać nie potrafisz?
Jeszcze bardziej zdziwiony milczeniem reszty towarzystwa, stary marynarz obejrzał się ciekawie dokoła; lecz na wszystkich twarzach, a mianowicie na obliczu Ernestyny i Herminji spostrzegł wyraz nieznanej sobie obawy i niepokoju. Nakoniec, przeczuwając jakiś nadzwyczajny wypadek, rzekł do swego siostrzeńca:
— Oliwierze, synu mój, co ci jest? czemu nie podpisujesz?
— Przeczytaj to nazwisko, mój wuju — odpowiedział młodzieniec, pokazując drżącą ręką podpis Ernestyny.
— Ernestyna... Vertpuis... de Beaumesnil — zawołał starzec, zbliżając kontrakt do oczów, jak gdyby nie chciał dać wiary temu co widział; następnie zwracając się do Ernestyny:
— Jakto?... pani... pani jesteś... panną de Beaumesnil?
— Tak, mój panie — rzekł baron de La Rochaigue uroczystym głosem — jako opiekun panny de Beaumesnil, oznajmiam, zatwierdzam, zapewniam, że osoba ta rzeczywiście jest panną de Beaumesnil, i dlatego to obecność moja jest tutaj niezbędną.
— Pani — powiedział Oliwier niepewnym głosem do Ernestyny, z twarzą nadzwyczajnie bladą — przebacz mi pani moje zmieszanie. Wszystkie obecne tutaj osoby pojmują je zapewne... Pani... pani jesteś panną de Beaumesnil!... Pani, którą uważałem za biedną i opuszczoną, dlatego żeś mi to mówiła... Ale jakiż był cel takiego udawania?
Kiedy Ernestyna ujrzała żałosny wyraz twarzy Oliwiera, sądziła, że jej serce pęknie, łzy płynęły strumieniem z jej pięknych oczu, i złożywszy ręce w błagającej postawie, ledwie zdołała wymówić te kilka wyrazów:
— Przebacz... przebacz... Oliwierze!
W tych kilku słowach biednej dziewicy, usprawiedliwiającej się, że była najbogatszą dziedziczką we Francji, tyle było wzruszającej niewinności, że wszyscy, nawet baron i pani de Senneterre uczuli głębokie rozrzewnienie; sam Oliwier czuł wyraźnie, że łzy cisnęły mu się do oczu. Pan de Maillefort uznał także, że już nadszedł czas przedstawienia rzeczywistego stanu rzeczy i pokonania wszystkich wątpliwości Oliwiera, przekonywał się bowiem, że młody oficer jak najsłuszniej zdumiony tą dziwną tajemnicą, jaką panna de Beaumesnil aż dotąd otaczała się w jego oczach, boleśnie cierpiał w tej walce, jaką miłość jego i nadzwyczajnie drażliwa delikatność uczucia musiały z sobą staczać.
— Bądź pan łaskaw, panie Oliwierze, i pan także, mój komendancie, przynajmniej kilka minut wysłuchać mnie cierpliwie — rzekł do nich margrabia — a otrzymacie rozwiązanie tej zagadki, która was musi dziwić i niepokoić. Jako sierota, posiadająca ogromny majątek, panna de Beaumesnil w niewinności swojej nie znała w początkach chciwych namiętności, otaczających ją ze wszech stron i zawierzyła tysiącznym pochwałom i oznakom przywiązania, któremi ją obsypywano. Wtedy to znalazł się pewien przyjaciel jej matki, który, nie mogąc nic więcej uczynić, przynajmniej jednem skinieniem dał poznać pannie de Beaumesnil, że wszystko wkoło niej było kłamstwem, pochlebstwem, chciwością i podłością, oraz że, pomimo, iż jej osoba w każdej chwili była przedmiotem najsłodszych oznak przyjaźni, to przecież tylko majątek był jedynym ich celem. Odkrycie to było okropnem dla panny de Beaumesnil, od tej bowiem chwili wstąpiła w nią obawa, że nigdy inaczej, jak tylko dla pieniędzy kochaną będzie; nieufność ta ku wszystkim i ku sobie samej stała się wkrótce nieznośną dla niej. Z tego to powodu, panna de Beaumesnil, pozbawiona troskliwej opieki, rady, powzięła śmiały zamiar poznania osobistej swojej wartości. Wiadomość ta posłużyć jej miała za miarę szczerości wszystkich pochlebstw, któremi ją dotąd otaczano. Ale jakimże sposobem dowiedzieć się o tej prawdzie? Jedyny tylko pozostał środek: oto trzeba było zrzucić z siebie wszystko, coby mogło zdradzić bogatą dziedziczkę i udać się w takie towarzystwo, gdzie niepoznana przez nikogo, uważanąby mogła być za biedną, z pracy rąk własnych żyjącą sierotę, i...
— O! dosyć, panie, dosyć — zawołał Oliwier, głosem najszczerszego uwielbienia — teraz odgaduję wszystko. Co to za odwaga!
— Ona to uczyniła! — zawołał komendant Bernard, składając ręce z prawdziwą pobożnością. — Toć ona posiada wszystkie najświetniejsze przymioty, śmiałość, odwagę! Narazić się na tak przykrą próbę! rzucić się pod koła ciężkiego wozu, ażeby mnie zasłonić od niebezpieczeństwa widocznej śmierci pod jego ciężarem...
— Czy pan słyszy wuja, panie Oliwierze — rzekł margrabia. — Jakiekolwiek teraz być może położenie panny de Beaumesnil, wszakże w każdym razie winieneś jej pan okazać swoją wdzięczność?
— Ah! panie margrabio — zawołał Oliwier — ten święty dług najszczerszej miłości spodziewałem się odpłacić, ofiarując pannie de Beaumesnil los, który zdawał mi się być mniej smutnym od jej samotnego położenia, uważałem ją bowiem za ubogą i opuszczoną. Ale teraz... ja...
— Jeszcze jedno słówko, panie Oliwierze — wtrącił margrabia, przerywając młodzieńcowi — panna de Beaumesnil i ja znaliśmy i ceniliśmy pańską drażliwą delikatność; dlatego też, ażeby panu odjąć najmniejszą przyczynę jakiegobądź zarzutu, umówiliśmy się z panem de La Rochaigue, który tu jest obecny, postawić pana w takiem położeniu, że musiałeś albo złamać święte przyrzeczenie, dane, jak pan mniemałeś, młodej i nieszczęśliwej panience, albo też odrzucić rękę panny de Beaumesnil... Tę dla każdego innego tak niebezpieczną próbę odbył pan chlubnie, szlachetnie, poświęcił pan niesłychanie bogaty związek dla miłości ubogiej hafciarki. Możnaż było dać większy dowód swej bezinteresowności?
— Niepodobna — rzekł stary marynarz. — Więcej dbam o honor Oliwiera, niż ktokolwiek inny, dlatego powinienem mu powiedzieć, że, jeżeli jest hańbą żenić się z kobietą jedynie dla jej pieniędzy, nie należy się przecież wzbraniać, mianowicie, kiedy kto najlepszą w świecie panienkę kocha szczerze, dotrzymać danego słowa i uiścić się z świętego niemal długu, kiedy się zdarza, że taż sama czcigodna dziewczyna posiada znaczny majątek. Do licha! pomyśl zresztą, Oliwierze, że panna Ernestyna, która wczoraj jeszcze była ubogą, dzisiaj odziedziczyła ogromny spadek po jakim wujaszku w Monomotapa, i na tem basta! Cóż u djabła! jeszczeby też, żeby te nędzne miljony miały zniweczyć naszą dzisiejszą radość!
— O! dziękuję, panie Bernard — zawołała Ernestyna, rzucając się w uczuciu najszczerszej miłości staremu marynarzowi na szyję — dziękuję panu, za te przyjazne słowa, na które pan Oliwier pewnie już żadnej nie znajdzie odpowiedzi.
— I sądzę, że na tem już musi poprzestać — rzekł Gerald, biorąc ze wzruszeniem swego przyjaciela za rękę. — Koniec końcem, mój dobry Oliwierze, przypominam sobie, co sam przed kilku miesiącami powiedziałeś do mnie, kiedy była mowa o mojem połączeniu z panną de Beaumesnil.
— A potem — dodała Herminja — nie jestże to taż sama Ernestyna, taż sama biedna hafciarka, którąśmy oboje tak szczerze ukochali?
— Wierzaj mi pan — mówiła pani de Senneterre — bezinteresowność, jaką pan okazałeś odrzucając propozycję pana de La Rochaigue, tak dalece mnie zadziwia, iż jestem przekonana, że jako mąż panny de Beaumesnil zawsze pozostaniesz pan tym samym człowiekiem, który nie przyjął ręki najbogatszej dziedziczki we Francji dlatego jedynie, ażeby poślubić panienkę bez imienia i bez majątku.
Oblężony, że tak powiemy, temi, tak rozmaitemi, ale tak szczeremi dowodami szacunku i współczucia, Oliwier doznawał jednak pewnego skrytego upokorzenia, że przy swojem ubóstwie podzielać miał ogromny majątek panny de Beaumesnil; dlatego też odpowiedział:
— Wiem, że nie mam najmniejszego prawa okazywać się drażliwszym od zebranego tutaj towarzystwa, co się tyczy delikatności i honoru, czuję także, że to, czego się dowiedziałem o pannie de Beaumesnil, powiększa jeszcze mój szacunek i przywiązanie do niej, a przecież...
Tu margrabia przerwał Oliwierowi; odgadując bowiem jego myśl, powiedział:
— Pozwól mi pan jeszcze powiedzieć ostatnie słowo, panie Oliwierze; pan czuje pewne upokorzenie, myśląc, że masz zostać współwłaścicielem majątku panny de Beaumesnil; pojmowałbym ja to upokorzenie, gdybyś pan w ogromnym majątku, jaki Ernestyna mu przynosi, widział tylko środek oddania się zbytkownemu i bezpożytecznemu próżniactwu, oddania się przy pomocy majątku swej żony, życiu szalonych rozkoszy i czczego przepychu. O! wtedy, tak jest, wtedy... hańba i upodlenie dla tych, którzy zawierają podobne związki!... Ale nie taką ma być twoja przyszłość, panie Oliwierze, i nie taką ma być twoja przyszłość, Geraldzie, gdyż nie wiesz jeszcze, również jak i Herminja, moja córka, moja droga córka, że nie mogąc jej zapewnić majątku, któryby mógł być choć w części porównanym z bogactwem Ernestyny, zapisuję jej przecież przez ciąg mojego życia około pięćdziesięciu tysięcy talarów rocznego dochodu, które odziedziczyłem w Niemczech.
— Mnie, panie, mnie taki majątek! — zawołała Herminja. — O! nigdy, nigdy, zaklinam pana...
— Posłuchaj, moje dziecię — rzekł garbaty, przerywając jej dalszą mowę — i pan mnie posłuchaj, panie Oliwierze. W pewnem piśmie, które pan z czasem odczytasz, a które Ernestyna, poświęciła pamięci swej matki, w anielskiej niewinności duszy swojej umieściła ona następujące wyrazy, których nigdy nie zapomnę:
„Posiadam trzy miljony dochodu! Tyle pieniędzy dla mnie jednej? na co? Dlaczego wszystko dla mnie? nic dla innych? Takie dziedzictwo jest wielką niesprawiedliwością! Czemże ja zarobiłam na taki majątek? Niestety! zyskałam go tylko przez śmierć twoją, o mój ojcze. Zresztą, ażeby zostać tak bogatą, musiałam utracić dwie istoty, które mi były najdroższe w święcie. Ażebym była tak bogatą, może tysiące młodych dziewcząt, jak Herminja, w ciągłej zostaje trwodze, że pomimo pracowitego i przykładnego życia, jutro czeka je nędza i rozpacz“.
— O! — dodał margrabia z wzruszającym zapałem, w tym okrzyku boleści prawego serca, w tych słowach, równie szczerych jak prawda, wydobywających się z ust dziecięcia, jest wielka myśl, wielkie objawienie. — Tak jest, prawdę mówisz Ernestyno, dziedzictwo jest wielką niesprawiedliwością, jeżeli ma ułatwiać występki i zbrodnie próżniackiego i zbytkownego życia, tak dziedzictwo jest plagą boską, jeżeli budzi i podnieca haniebne namiętności, których ty, moje dziecię, o mało nie padłaś ofiarą! tak, dziedzictwo jest zbrodnią, jeżeli w samolubnych rękach gromadzi niezmierne bogactwa, któreby tysiącom rodzin mogły zapewnić utrzymanie i zatrudnienie; ale dziedzictwo może także niekiedy doprowadzić do celów najzbawienniejszych, kiedy spadkobierca gorliwie spełnia wzniosłe obowiązki, których nakazać mu nie można, a które tylko miłość bliźniego wkłada na bogacza względem ubogiego; tak jest, dziedzictwo staje się świętem powołaniem, kiedy ten, co posiada w swojem ręku tak niezliczone środki działania, cale swoje życie poświęca zadaniu użycia tych środków, celem poprawienia moralnego i fizycznego bytu tych wszystkich, których ktoś kosztem innych upośledził; a teraz — dodał garbaty wzruszonym głosem, biorąc Herminję i Oliwiera za rękę — teraz powiedzcie, dzieci moje, czy widzicie w tem jakieś poniżenie i hańbę, że wy, wczoraj jeszcze ubodzy, dziś macie majątek, którego przy zasadach miłości bliźniego tak korzystnie możecie użyć? Czy się cofniecie przed tym świętym obowiązkiem, który codziennie wykonywać trzeba z najszczerszem poświęceniem, jeżeli chcemy uzyskać przebaczenie za tę ogromną nierówność, którą Ernestyna w swojej szlachetnej niewinności temi oznaczyła słowy: „Dlaczego wszystko dla mnie, nic dla innych?”
— Ah! panie — zawołał Oliwier z zapałem — czemuż majątek panny de Beaumesnil nie jest jeszcze większy?
I uchwyciwszy pióro ręką drżącą, z powodu silnego uczucia rozkoszy i szczęścia, młodzieniec skwapliwie podpisał pod kontraktem:
— Nareszcie! — zawołały Ernestyna i Herminja, ściskając się i całując serdecznie.
Kiedy pan de Maillefort miał wsiadać do powozu, z Herminją, którą zabierał ze sobą, ponieważ odtąd miała już mieszkać u swego przybranego ojca, ujrzał niespodziewanie pana Bouffarda, który dręczony był dotkliwą ciekawością.
— Ah! wszakże to nasz zacny pan Bouffard — zawołał margrabia do dawnego kramarza — cieszy mnie bardzo, że pana tu widzę; słusznie ludzie utrzymują, mówiąc:
Opatrzność używa czasem najdziwaczniejszych środków dla dopięcia swoich celów, i pan właśnie jesteś jednym z tych dziwnych środków, kochany panie Bouffard.
— Pan margrabia zbyt wiele czyni mi zaszczytu — odpowiedział reprezentant ładu i porządku, spoglądając ze zdziwieniem i nie rozumiejąc wcale.słów margrabiego.
— Wiesz pan co, kochany panie Bouffard? Gdyby nie pańska nielitościwa chciwość, jako właściciela domu, panna Herminja, moja przybrana córka, nie byłaby może dzisiaj księżną de Senneterre.
— Co? panna... Jakto? moja pianistka... córka margrabiego i księżna de Senneterre? — jąkał pan Bouffard zmieszany, gdy tymczasem garbaty i młoda dziewica wsiadali do wspaniałego pojazdu, który ich szybko uniósł z oczu gospodarza.
Wkrótce po podpisaniu kontraktów, wielki świat, jak go zwykle nazywają, otrzymał dwa bilety z następującemi doniesieniami:
„Baron de La Rochaigue ma zaszczyt uwiadomić o ślubie panny Ernestyny de Beaumesnil, swojej pupilki, z panem Oliwierem Rajmond“.
Pałac Elysée-Bourbon (niegdyś mieszkanie margrabiny de Pompadour) położony ma przedmieściu St. Honorjusza, obecnie, jak wiadomo, jest gospodą dla wszystkich książąt zagranicznych, katolickich, protestanckich lub muzułmańskich, począwszy od książąt związku niemieckiego, aż do Ibrahima Baszy.
Przy końcu lipca, parę lat temu, około godzimy 11 rano, kilku młodych sekretarzy i paniczów, towarzyszących J. C. M. Arcyksięciu Leopoldowi, który od sześciu tygodni gościł w Elysée-Bourbon, zgromadziło się w jednej z sal służbowych pałacu.
— Przegląd wojska odbywający się ma polu Marsowem na cześć J. C. M. coś się przedłuża — powiedział jeden. — Będzie dzisiaj mnóstwo osób na posłuchaniu u księcia.
— To pewne — rzekł drugi — że już od pół godziny czeka na niego pięć czy sześć osób.
— A J. C. Mość, dopełniający ściśle przepisów wojskowych, żałować będzie tej niepunktualności.
Drzwi sali otworzyły się, wszedł niemi młodzieniec dwudziestoletni, zapewne domownik, i udał się do przyległego pokoju, ukłoniwszy się uprzejmie lecz nieśmiało osobom, o których wspomnieliśmy, a które na jego widok powstały z uszanowaniem, chociaż ani wiek, ani stopień jego nie zdawały się wymagać takich względów.
Zaledwie wyszedł, gdy jeden z obecnych paniczów, mówiąc o owym młodzieńcu, powiedział:
— Biedny hrabia Franciszek, zawsze taki nieśmiały, piętnastoletnia dziewczyna, wychodząca z klasztoru jest pewniejsza siebie.
— Ktoby myślał, patrząc na jego dziewiczą postać, że on już trzy lata z niezwykłem męstwem walczył na Kaukazie?
— Ja, moi panowie, wyobrażam sobie, że hrabia Franciszek, musiał zawsze skromnie spuszczać oczy, nawet rąbiąc czerkiesów.
— Zresztą, zdaje mi się, że J. C. M. bardzo jest zadowolony z naiwności swego...
— Do kata! niebądźże tak gadatliwy, mój kochany.
— Pozwólże mi dokończyć. Powiadam, że J. C. M. jest bardzo zadowolony, z naiwności swego... chrzestnego syna.
— A to co innego. Ja także sądzę, że książę nie bez obawy widział tego pięknego chłopca wystawionego na piekielne pokusy Paryża.
— Ale z czego się śmiejesz?
— Z niczego.
— Czy przypuszczasz, że hrabia Franciszek, pomimo swej pozornej niewinności, wplątał się w jakie miłostki?
— Patrzcież tedy, panowie, jakie to znaczenie może mieć uśmiech, gdyż biorę was na świadków, żem się tylko uśmiechnął.
— Bez żartów, mój drogi, czy sądzisz, że hrabia Franciszek?...
— Ja nic nie sądzę... ja nic nie mówię... będę milczał jak dyplomata, któremu interes zabrania mówić, albo jak młody oficer z gwardji szlacheckiej, który po raz pierwszy prezentuje się J. C. Mości.
— To niezaprzeczalne, że nakazujące spojrzenie księciu zmieszać może najśmielszego człowieka. Ale wracając do hrabiego Franciszka...
Rozmowę tę przerwało przybycie do sali służbowej jednego z towarzyszów rozmawiających tu osób.
Nowoprzybyły zwrócił uwagę obecnych na miły przedmiot, i kilka głosów odezwało się razem:
— No i cóż, twoje dziwy?
— Ta sławna fabryka przy ulicy St. Marceau?
— Czy też warta była widzenia?
— Dla mnie, moi panowie, pragnącego widzieć każdą fabrykę machin — odpowiedział nowoprzybyły — ten poranek istotnie był nader zajmujący, i oświadczam, że pan Karol Dutertre, właściciel tej fabryki, jest jednym z najbieglejszych i najuczeńszych mechaników, dodam jeszcze, że mało znam ludzi równie jak on uprzejmych: chciałbym nawet skłonić J. C. M. do zwiedzenia tych warsztatów.
— No, tobie, mój drogi, nikt nie zarzuci marnowania czasu na fraszkach, co do mnie, wyznaję moją słabość: ze wszystkiego, com widział w Paryżu, najwięcej mnie zachwycił, oczarował... odurzył... powiem nawet najwięcej mnie nauczył...
— Któż taki? niech się dowiemy.
— Oto... (chociażby to bluźnierstwo miało zarumienić naszą czystą i dumną Germanję) oto..
— Dokończże!
— To jest bal Mabille.
Jeszcze się nie uspokoiły śmiechy i wykrzykniki, wywołane tem szczerem wyznaniem, kiedy wszedł jeden z sekretarzy arcyksięcia z dworna listami w ręku:
— Panowie! nowe wiadomości, z Bolonji i z Wenecji — odezwał się wesoło.
— Brawo! kochany Ulryku, i jakież tam nowiny?
— Bolonja a potem Wenecja, były przez dni kilka w największem poruszeniu, a to wskutek zadziwiających wypadków.
— A więc rewolucja?
— Nie, moi panowie, idzie tu o kobietę.
— O kobietę!
— Tak jest, albo raczej o djabła. i prędzej temu gotów byłbym uwierzyć.
— Dręczysz nas, Ulryku, wytłumacz się jaśniej.
— Przypominacie sobie, panowie, że w zeszłym roku mówiono w Niemczech o tej młodej wdowie meksykance, margrabinie de Miranda.
— A jakże! wszakże to o niej nasz poeta Moser-Hartiman napisał te piękne i namiętne wiersze, w których ją zowie Nową Afrodytą.
— Ah! ah! jakaż to śmieszna omyłka! — przerwał śmiejąc się jeden z obecnych. — Moser Hartiman, wyjątkowy spirytualista, nieskalany poeta, czysty i zimny jak śniegi, opiewał Afrodytę namiętnym wierszem! Słyszałem ten(przecudny wiersz, ależ musi być on utworem innego Hartimana...
— A ja cię zapewniam, mój drogi, i Ulryk ci to potwierdzi, że ten poemat, równy najpiękniejszym odom Safony greckiej, jest niewątpliwie utworem Moser‘a~Hartimana.
— Nic prawdziwszego — odparł Ulryk — słyszałem, jak sam Moser-Hartiman deklamował te swoje wiersze, godne czasów starożytności.
— Kiedy tak, muszę ci uwierzyć; ale jak wytłumaczyć to jego nagłe niepojęte przeobrażenie?
— O mój Boże! to przeobrażenie, które zamieniło zimny i poprawny talent w potężny i namiętny genjusz, znany dziś w dalej Europie, to przeobrażenie jest dziełem kobiety, margrabiny de Miranda.
— Moser-Hartiman tak znamienny, nigdybym temu nie uwierzył!
— Ba! — odparł Ulryk — nie pierwsza to sprawka margrabiny i, jak zobaczycie, nie ostatnia, piszą mi tedy z Bolonji, iż był tam pewien kardynał-legat, który wzbudzał wstręt i niechęć w całym kraju.
— Jak gdybyś nazwał Orsiniego, człowieka równie nienawistnego jak nienawidzonego.
— Ma on powierzchowność godną swego urzędowania widziałem go w Lombardji, co za strupieszałe, złowrogie oblicze.
— Otóż więc, margrabina zaprowadziła go na bal do Casino de Bologne, zamaskowanego i przebranego za Pandura.
Kardynał-legat przebrany za rycerza pandura — zawołali wszyscy razem — co znowu! Ulryku, to baśnie!
— Przeczytasz list, a skoro zobaczysz podpis, uwierzysz wszystkiemu — odpowiedział Ulryk. — Tak jest, Orsini przebrany znajdował się w towarzystwie margrabiny, która wśród balu, zerwawszy mu maskę, rzekła do niego głośno: Dobry wieczór kardynałowi Orsini; a potem, śmiejąc się jak szalona, znikła, zostawiając legata wśród wrzasków przerażonego tłumu. Byłby narażony na niebezpieczeństwo, gdyby go wojsko nie było osłoniło; nazajutrz powstała cała Bolonja, żądając odwołania kardynała Orsini, który w dwa dni potem musiał w nocy opuścić miasto. Na drugi dzień po jego wyjeździe wszystkie domy zostały oświetlone na znak powszechnej radości, nawet na kilku przezroczach widzieć się dało podwójne M., to jest cyfra margrabiny.
— A z nią cóż się stało?
— Nie ujrzano jej więcej, bo wyjechała do Wenecji — odpowiedział Ulryk, pokazując list — tam było znów co innego.
— A w Wenecji, co ona zrobiła? cóż się tam stało?
— Przyznać trzeba — rzekł Ulryk — że to awantura, mającą związek z obyczajami starożytności pogańskiej i średnich wieków we Włoszech.
Nieszczęściem dla ciekawych słuchaczów Ulryka, rozległ się w tej chwili odgłos bębna, zwiastującego przybycie arcyksięcia Leopolda, każdy przeto dworzanin księcia wrócił na swoje stanowisko; każdy gotował się na przyjęcie Jego Cesarskiej Mości.
Pierwszy pojazd zatrzymał się przed pałacem; lokaje w paradnej czerwonej liberji otworzyli drzwiczki, spuścili stopnie, a Jego Cesarska Mość, Arcyksiążę Maksymiljan Leopold wstępował zwolna na stopnie przysionka, rozmawiając z pułkownikiem, przybocznym oficerem króla z obowiązku towarzyszącym księciu; o kilka kroków za, nim postępowali jego adjutanci, przybrani w błyszczące mundury cudzoziemskie; którzy również z pojazdów królewskich wysiedli przed pałacem.
W kwadrans po powrocie księcia de Elysée Bourbon, zajechały powozy: ministra francuskiego i ambasadora jednego, z wielkich państw północnych, które się kolejno zatrzymały przed przysionkiem, a mąż stanu i dyplomata weszli do pałacu.
W tejże prawie chwili przybył pan Paskal, którego nazwisko często będziemy wspominać.
Pan Paskal (tak się nazywał nasz bohater) zdawał się mieć około lat trzydziestu sześciu; był wzrostu średniego, o czarnych włosach, brodę nosił dość długą, a z pod czarnych jego brwi błyszczały małe, dowcipne i przenikliwe siwe oczy; w chodzie pochylał się lekko, nie skutkiem jakiejś wrodzonej wady, ale raczej skutkiem umyślnego zaniedbania; spuszczanie głowy, i trzymanie rąk w bocznych kieszeniach spodni nadawały to pochyłe zaokrąglenie jego szerokim plecom; rysy twarzy byłyby dość piękne, gdyby ich nie szpecił wyraz ironicznej złośliwości, z którym się łączyła owa nieubłagana pewność, właściwa ludziom próżnym i przekonanym o swej wszechwładzy. Czarna chustka nisko zawiązana na szyi, jak mówią d la Collin, długa kamizelka z wełnianej szkockiej materji, letni paltot jasnego koloru, kapelusz siwy, dosyć wytarty i szerokie nankinowe spodnie; taki był strój jego, wątpliwej czystości i w niezupełnej harmonji z nieznośnym upałem pory letniej, i zwykłem zaniedbaniem jego osoby.
Pan Paskal, przechodząc koło budki odźwiernego, usłyszał głos tego człowieka, który z krzesła swego wołał za nim:
— Hej! panie, dokąd to?
Bądź że go pan Paskal nie usłyszał, bądź też dlatego, że nie chciał mu odpowiedzieć, nie wyrzekłszy i słowa, szedł prosto ku przysionkowi.
Wtedy szwajcar, podniósłszy się z krzesła, pobiegł za niemym gościem i rzekł do niego z niecierpliwością:
— Jeszcze raz zapytuję pana, dokąd pan idzie? wszak należy mi się odpowiedź.
Pan Paskal, zatrzymawszy się, zmierzył pogardliwem spojrzeniem pytającego, wzruszył ramionami, i poszedł dalej ku przysionkowi, mówiąc:
— Ja idę... do arcyksięcia.
— Ależ panie! kupcy, których J. C. Mość potrzebuje, nie wchodzą wielkiemi schodami; oto, tam, na prawo, są drzwi dla dostarczycieli, osób zwyczajnych, tędy powinieneś wejść — zawołał szwajcar, biorąc dziwnie zaniepokojonego gościa za kupca.
Pan Paskal, skąpy w słowa, wzruszył znowu ramionami, i szedł dalej ku wielkim schodom, nie odpowiadając szwajcarowi.
Ten zaś, zniecierpliwiony tem uporczywem milczeniem, pochwycił za ramię pana Paskala i, podnosząc głos, zawołał:
— Raz jeszcze powiadam panu, że nie tędy masz wchodzić.
— Cóż to znaczy, błaźnie? — krzyknął pan Paskal z wyrazem gniewu i osłupienia, jakgdyby postępek szwajcara zdał mu się równie zuchwałym, jak niepojętym.
W tych słowach przebijała taka powaga i groźba, że biedny szwajcar przerażony wybąkał nieśmiało:
— Ale panie... ja... ja... nie wiem...
Wielkie drzwi przysionka otworzyły się wtedy gwałtownie, gdyż jeden z adjutantów księcia, zobaczywszy oknem utarczkę pomiędzy szwajcarem a nowoprzybyłym gościem, zbiegł śpiesznie na dół, a zbliżywszy się z uprzejmością do pana Paskala, rzekł do niego wyborną francuszczyzną, tonem grzecznym i serdecznym:
— Ah! panie, J. C. M. arcyksiążę będzie żałować, jestem pewien, tego nieporozumienia. Pozwól pan, abym mu przewodniczył, natychmiast pana wprowadzę. W tej chwili odebrałem rozkazy, dotyczące pana.
Pan Paskal skłonił głowę na znak przyzwolenia, i poszedł za adjutantem, zostawiając szwajcara osłupiałego i zmartwionego swoją niezręcznością.
Kiedy pan Paskal przybył w towarzystwie swego przewodnika do sali przedpokojowej, gdzie znajdowało się kilku innych adjutantów, młody oficer dodał:
— Na posłuchaniu J. C. M. będzie tego poranku mnóstwo osób, gdyż przegląd zajął księciu więcej czasu, aniżeli się spodziewał; otóż, zapobiegając temu, ażebyś pan zbyt długo nie czekał, kazał mi książę wprowadzić pana do przyległego pokoju, obok gabinetu, dokąd J. C. M. przybędzie zaraz po odbytej konferencji z panem ministrem spraw zagranicznych.
Pan Paskal uczynił znowu znak przyzwolenia, i poprzedzony przez adjutanta, przeszedł wąski i ciemny korytarzyk, prowadzący do salonu, którego okna wychodziły na wspaniały ogród Elysée.
Adjutant, zajęty ową nieszczęśliwą utarczką szwajcara z panem Paskalem, teraz dopiero spostrzegł jego zaniedbany ubiór.
Przyzwyczajony do surowego przestrzegania etykiety, młody dworzanin został nieprzyjemnie zdziwiony ubliżającym nieładem w stroju osoby, którą właśnie wprowadził. Wahał się jednak pomiędzy obawą narażenia się takiemu człowiekowi, jak pan Paskal, a chęcią zaprotestowania przeciw tak nieprzyzwoitemu zaniedbaniu, w którem widział pewien rodzaj obelgi dla godności książęcej, tem więcej, że książę był nieubłaganym dla ubliżających mu w tej mierze; jednak obawa narażenia sobie pana Paskala, połączona z tą słuszną uwagą, że już zapóźno byłoby się przebierać, wzięła górę nad owem drugiem uczuciem, i młody oficer, oddalając się, wyrzekł te tylko słowa:
— Jak tylko pan minister spraw zagranicznych wyjdzie z gabinetu, uprzedzę natychmiast J. C. M., że pan jest gotów ma jego usługi.
Któż nie zna tego prześlicznego zwierzyńca, zasadzonego najpiękniejszemi w świecie drzewami, pośród trawników którego wije się rzeczka angielska; chodnik na tarasie, ocieniony stuletniemi wiązami, stanowi linję graniczną tego parku od drogi Marigny: podobnyż chodnik równoległy stanowi granicę przeciwnej strony, a niski mur oddziela go od sąsiednich ogrodów.
Ten ostatni chodnik, o którym mówimy, ciągnął się prawie aż do okna salonu, którem wyglądał pan Paskal; wkrótce kilka rzeczy wzbudziło jego uwagę.
Ów młodzieniec, któregośmy już poznali, a którego nieśmiałość dawała powód do rozmaitych domysłów, przechadzał się wolnym krokiem pod cieniem rozłożystych wiązów. Postać jego była kształtna i wysmukła; od czasu do czasu zatrzymywał się, spuszczał głowę, stawał nieporuszony, i znów się przechadzał; doszedłszy do końca ogrodowej ulicy, zbliżył się ukradkiem do granicznego muru. mającego nie więcej nad cztery stopy wysokości, oparł się na nim, i zdawał się przez chwilę być zatopiony w myślach, czy w jakiemś oczekiwaniu.
Młodzieniec ten, zwany hrabią Franciszkiem Neuberg, uchodził za chrzestnego syna arcyksięcia, który go tkliwie kochał. Według pogłosek dworskich, J. C. M. nie mając dzieci z małżeństwa swego z księżniczką Saxe-Teschen, dla ważnych przyczyn kocha jak ojciec Franciszka de Neuberg, który miał być owocem jego pierwszej i tajemnej miłości.
Franciszek miał zaledwie lat dwadzieścia w epoce, do której się odnosi to opowiadanie, a powierzchowność jego słusznie nazwaćby można typem melancholijnym północnej piękności: długie jasne włosy, rozdzielone na jego białem, dziewiczem czole, spadały po obu stronach twarzy, odznaczającej się doskonałą pięknością rysów; w dużych błękitnych oczach, w łagodnem i marzącem spojrzeniu odbijała się czystość jego duszy; puszczający się zaledwie puszek jedwabno-złocisty na brodzie i wierzchniej wardze, znaczył piętnem męskości to prześliczne oblicze.
W miarę zbliżania się do pałacu, Franciszek ściągał na siebie uwagę pana Paskala, który, uderzony rzadką doskonałością rysów jego twarzy, wpatrywał się w niego z podziwem. Zatrzymawszy się w niewielkiej odległości od okna, spotkał uporczywe i badawcze spojrzenie w oknie opartego widza; młodzieniec zarumienił się, spuścił oczy, i odwrócił się szybko, postępując śpiesznym krokiem aż ku środkowi ulicy; potem zaczął iść wolniej, ale dręczony myślą, że ktoś obcy uważa na każde jego poruszenie, zbliżył się nieśmiało do granicy sąsiedniego ogrodu; lecz nagle poskoczył żywo, zapominając o swoim kłopocie, na widok słomianego kapelusika, ukazującego się ponad murem ogrodowym, którego różowe jedwabne podszycie okalało prześliczną, piętnastoletnią twarzyczkę, o jakiej tylko zamarzyć można.
— Panno Antonino — rzekł z żywością Franciszek — uważają nas.
— Dziś wieczór — szepnął słodziutki głosik.
I słomiany kapelusik zniknął cudownie za murem, gdyż ta, która go nosiła, lekko zeskoczyła z ławki, stojącej pod murem.
Dla wynagrodzenia zapewne tak nagłego odwrotu, piękna róża upadła pod nogi Franciszka, który, podniósłszy ją natychmiast, z zapałem przycisnął do swych ust; poczem, ukrywszy kwiatek za kamizelką, młodzieniec zniknął w cieniu gęstych drzew ogrodu.
Pomimo szybkości, z jaką się ta scena odbyła, pomimo zniknięcia słomianego kapelusika, pan Paskal poznał zachwycające rysy młodej dziewczyny, i widział jak Franciszek namiętnie pocałował podniesioną z ziemi różę.
Twarz pana Paskala przybrała dziwnie ponury wyraz. Łatwo w niej wyczytać było można gwałtowny gniew, zazdrość, boleść i nienawiść; przez kilka chwil przerażający wyraz jego fizjognomji zdradzał w nim człowieka, który przyzwyczajony do łamania wszelkich przeszkód, zdolny jest dopuścić się czynów piekielnej złośliwości gdyby się cośkolwiek miało sprzeciwić jego żelaznej woli.
— Ona! Ona! tu w ogrodzie sąsiednim Elysée Bourbon — mówił do siebie z tłumioną wściekłością — co ona ma tu do czynienia? O! jakiż głupiec ze mnie! ona tu przychodzi w zalecanki do tego jasnowłosego młodzieniaszka... może nawet mieszka w przyległym domu! Miłosierny Boże! dowiedzieć się... i dowiedzieć się takim sposobem o jej mieszkaniu, po tych daremnych poszukiwaniach, odkąd mnie ten przeklęty, piętnastoletni buziaczek oczarował, jestem jak szalony... ja... ja, którym się uważał za dawno umarłego dla tych wszystkich szalonych urojeń, obok których jednak najgwałtowniejsze namiętności serca są lodem tylko, tak jest! otóż więc, spotkawszy ze trzy razy tę dziewczynę, czuję się zdolnym, jak za pięknych dni mego życia, wszystko poświęcić, aby tylko ją otrzymać, w tej chwili zwłaszcza, kiedy mnie zazdrość dręczy i pożera, bo chociaż to głupstwo, dzieciństwo, ale ja cierpię.
Pan Paskal, ciągle oparty o balustradę, nie mógł oderwać zagniewanego wzroku od owego miejsca, gdzie Franciszek przemówił kilka słów do młodej dziewczyny; zatopiony w ponurych dumaniach, nie słyszał jak drzwi salonu otworzyły się zwolna i jak wszedł niemi arcyksiążę.
Książę, będąc pewien, że spotka się oko w oko z osobą, która go miała oczekiwać, zawczasu ułożył sobie wyraz twarzy, zazwyczaj lodowato-dumny i przybrał postawę pełną uprzejmości; wszedł zatem do sali z uśmiechem na ustach.
Pan Paskal nawpół wychylony, za okno, i pogrążony w ponurych myślach, nie domyślając się obecności księcia, pozostał tyłem do niego odwrócony, opierając się na balustradzie okna.
Gdyby jaki fizjognomista był obecny tej milczącej scenie, mógłby zaiste ciekawe wyprowadzić wnioski o reakcji uczuć na oblicze ludzkie.
Na widok pana Paskala wychylonego oknem, i nieprzyzwoicie odzianego w letni paltot, książę zatrzymał się nagle, uśmiech znikł z jego ust, a wyprężywszy się jeszcze wynioślej niż zazwyczaj, wyprostował się sztywno, poczerwieniał ze złości, zmarszczył brwi, a z oczu jego strzelały błyskawice gniewnego oburzenia, poczem (tutaj to właśnie pole ciekawych badań dla fizjognomisty), poczem rozwaga nagle uspokoiła tę wewnętrzną burzę, oblicze księcia przybrało wyraz gorzkiego, bolesnego poddania się, skłonił głowę, jakgdyby się uginał pod brzmieniem fatalnej konieczności.
A stłumiwszy westchnienie oburzonej dumy, rzucając spojrzenie pełne niechęci i wzgardy na pana Paskala, zawsze jeszcze wychylonego za okno, książę, przybierając powtórnie swój uprzejmy uśmiech, postąpił do okna pokasłując, dla oznajmienia swej obecności, i uniknienia zarazem upokarzającej potrzeby dotknięcia ramienia osoby, której uwagę chciał na siebie zwrócić.
Na kilkakrotnie głośno powtórzone hum! hum! Jego Cesarskiej Mości, nasz jegomość obrócił się nagle; miejsce ponurego wyrazu, zajęło na twarzy jego dzikie i sardoniczne zadowolenie, na widok ofiary, na której się będzie mógł zemścić, wywierając na nią tłumione dotąd cierpienia i zagniewanie.
Pan Paskal przeto, postąpiwszy kilka kroków naprzeciw księcia, ukłonił mu się posuwisto, trzymając w jednej ręce kapelusz, drugiej zaś nie wyjmując z kieszeni.
— Przepraszam najmocniej W. C. M. — rzekł do niego — nie wiedziałem, że książę się tu znajduje...
— O tem nie wątpię, panie Paskal — odparł książę z wyrazem źle ukrytej dumy. Potem zaś dodał — chciej pan wejść ze mną do mego gabinetu, mam panu pokazać niektóre akty urzędowe.
Kiedy książę postępował ku drzwiom gabinetu, pan Paskal rzekł z udanym spokojem:
— Mości książę... czy wolno mi uczynić jedno pytanie?
— Mów pan — odpowiedział książę, zatrzymując się nieco zdziwiony.
— Mości książę, co to za młodzieniec, mający najwyżej dwadzieścia lat i długie jasne włosy, którego dopiero co widziałem przechadzającego się ulicą ogrodową, w bliskości pałacu? Oto tu, Mości książę.
— Zapewne pan chce mówić o hrabi Franciszku de Neuberg, moim synu chrzestnym?
— Ah! ten młodzieniec jest chrzestnym synem Waszej Cesarskiej Mości? jest czego powinszować istotnie, trudno znaleźć piękniejszego chłopca.
— Nieprawdaż? — odparł książę, któremu ta pochwała nawet w ustach takiego człowieka jak pan Paskal, nie była obojętna — ma prześliczną twarz.
— Przekonałem się o tem przed chwilą, przypatrując mu się uważnie.
— Ale hrabia Franciszek, oprócz piękności oblicza, ma jeszcze — dodał książę — inne zalety serca i rzadkiej odwagi.
— Niewymownie się cieszę, że W. C. M. ma syna chrzestnego, zalecającego się tylu przymiotami; czy on dawno znajduje się w Paryżu?
— Przybył tu ze mną.
— I zapewne wraz z księciem opuści Paryż, gdyż przykroby było W. C. M. rozłączać się z tak godnym kochania młodzieńcem.
— Istotnie, myślę zabrać ze sobą hrabiego Franciszka do Niemiec.
— Bardzo przepraszam W. C. M. za moją niegrzeczną ciekawość, ale syn chrzestny W. C. M. jest z liczby tych osób, które obudzą ją w każdym mimowolne zajęcie. A teraz gotów jestem służyć W. C. M.
— Więc chciej pan iść za mną.
Paskal kiwnął głową na znak przyzwolenia, a postępując w równej linji z arcyksięciem aż do drzwi jego gabinetu, tu zatrzymał się z gestem uszanowania, który był nowem ubliżeniem dla księcia, gdyż lekko skłoniwszy głowę, rzekł do księcia, jakgdyby tenże mógł się wahać pierwszy próg przestąpić:
— Proszę, ja po W. C. Mości.
Książę zrozumiał i strawił to zuchwalstwo, a wszedłszy najprzód do gabinetu, dał znak wejścia panu Paskal.
Ten, lubo nieobeznany z ceremonjałem dworskim, miał przecież tyle rozumu, tyle przenikliwości, że łatwo pojmował znaczenie słów i czynów swoich; czuł on swoje zuchwalstwo, podniecone jeszcze tłumionym gniewem, i obrachowywał sobie, jak go ma użyć za narzędzie swej zemsty, a między innemi rozpatrywał w myśli i tę kwestję, czyliby, mówiąc do Jego Cesarzewiczowskiej Mości, nie wygodniej było używać prostego tytułu: Pana, lecz wyrachował sobie, na zasadzie doskonale obliczonej impertynencji, że przy użyciu ceremonjalnego tytułu Książęcej Mości jego ubliżająca poufałość tem wydatniej się okaże. obok pozornej etykiety.
Pan Paskal, usadowiwszy się w złoconem krześle po drugiej stronie stołu, za którym siedział książę, pochwycił zaraz nóż z perłowej macicy do rozcinania papieru, który mu się nawinął pod rękę i bawiąc się nim ustawicznie, powiedział do księcia:
— Jeżeli i się W. C. Mości podoba, mówmy teraz o interesie, gdyż o pierwszej godzinie mam być na ulicy Saint-Marceau, u jednego z moich przyjaciół.
— Uprzedzam pana — odpowiedział książę powściągając się z trudem — że chciałem do jutra odroczyć wszystkie posłuchania, które mnie dzisiaj jeszcze oczekiwały, ażebym mógł poświęcić panu cały mój czas.
— Zbyt wiele grzeczności ze strony Waszej Cesarskiej Wysokości, ale przystąpmy do rzeczy.
Książę wziął ze stołu jakiś papier, cały zapisany, i oddając go panu Paskalowi, odpowiedział:
— Pismo to przekona pana, że wszystkie strony, interesowane w cesji, którą mi proponują, nietylko upoważniają mnie wyraźnie do przyjęcia onej, ale nadto zachęcają mnie do niej, gwarantują wszelkie wypadki, mogące wyniknąć z mego przyjęcia.
Pan Paskal, nie ruszywszy się z krzesła, wyciągnął tylko rękę z jednej strony stołu na drugą po podaną sobie notę, a, odebrawszy ją od księcia, powiedział:
— Bo też bez tej gwarancji nie możnaby nic a nic zrobić.
I zaczął ją czytać powoli, przewracając w ręku nóż, którego dotąd jeszcze nie położył.
Książę niespokojnym i przenikliwym wzrokiem wpatrywał się w pana Paskala, usiłując z wyrazu jego rysów odgadnąć, czy akt, który czytał, dostatecznie zaspakajał jego wymagania.
Po chwili pan Paskal przestał czytać, i rzekł niby to do siebie gniewliwym głosem:
— Ho!... ho!... ten 7 artykuł wcale mi się nie podoba... ale to... wcale a wcale...
— Wytłumacz się pan — zawołał książę z obawą.
— Jednakże — dodał pan Paskal, zabierając się do dalszego czytania i nie odpowiadając arcyksięciu — ten artykuł 7 jest naprawiony artykułem 8, tak... tak, rzeczywiście... wcale nieźle... nawet bardzo dobrze.
Czoło księcia wyjaśniło się znowu, gdyż żywo zajęty ważnością interesu, którego los spoczywał w ręku pana Paskala, zapomniał o grubiaństwie i wyrachowanej złośliwości tego człowieka, który doznawał szczególnej rozkoszy w powolnem przeprowadzaniu swej ofiary przez wszystkie wzruszenia trwogi i nadziei.
Jakoż po chwili nowa obawa ogarnęła księcia, gdy pan Paskal zawołał:
— To być nie może!... nie... to być nie może! Dla mnie wszystko zostaje zniweczone przez ten pierwszy artykuł dodatkowy. To chyba na pośmiewisko!
— Ależ, mój panie — zawołał książę — mówże pan jasno!
— Daruj, Wasza Książęca Mość... w tej chwili czytam tylko dla siebie samego... wkrótce... jeżeli książę życzy sobie... czytać będę dla nas... obu.
Arcyksiążę pochylił głowę, zarumienił się z oburzenia, i jakby zniechęcony oparł głowę na jednej ręce.
Pan Paskal, czytając ciągle, nieznacznie rzucił wzrokiem na księcia, i w chwilę potem rzekł znowu głosem coraz więcej zadowolonym:
— Otóż to przynajmniej jakaś rękojmia... pewna... niezaprzeczona.
I gdy książę zdawał się odżywać w nowej nadziei, pan Paskal dodał zaraz:
— Na nieszczęście... gwarancja pozbawiona jest... tego... co...
Nie dokończył słów swoich, lecz czytał dalej w milczeniu.
Nie, nigdy pokorny suplikant przychodzący błagać swego dumnego i roztargnionego protektora, nigdy dłużnik, w rozpaczy wzywający litości zuchwałego i kapryśnego wierzyciela, nigdy winowajca, chcący wyczytać łaskę lub potępienie w oku swego sędziego, nie doznali większych udręczeń od udręczeń księcia, w chwili, kiedy pan Paskal odczytywał ów dokument, który mu dano do rozpoznania i który wkrótce położył na stole.
— I cóż, mój panie — odezwał się nareszcie książę miotany niecierpliwością — cóż pan postanowił?
— Czy Wasza Książęca Mość raczy użyczyć mi pióra i kawałka papieru?
Książę przysunął kałamarz, pióro i papier przed pana Paskala, który zaczął pisać rozmaite liczby, już to spoglądając w górę, jakgdyby w myśli rachował, już też mrucząc zcicha rozmaite wyrazy bez żadnego związku, jak na przykład:
— Nie omyliłem się, gdyż... ale, zapomniałem o... to rzecz widoczna... w takim razie równowaga byłaby zupełna, gdyby...
Po długiem oczekiwaniu księcia, pan Paskal rzucił pióro na stół i rzekł krótko, stanowczo:
— Niepodobna, Mości Książę.
— Jakto! panie — zawołał książę przerażony — w czasie pierwszej naszej rozmowy upewniłeś mnie pan, że to jest operacja dająca się wykonać.
— Dająca się wykonać, Mości Książę, ale nie dokonana.
— Ależ, ta nota, mój panie, ta nota, w połączeniu z gwarancją, jaką panu ofiarowałem?
— Wiem o tem, że ta nota uzupełnia bezpieczeństwo koniecznie potrzebne do podobnej operacji.
— W takim razie dlaczegóż pan odmawiasz?
— Dla szczególnych powodów, Mości Książę.
— Ale, jeszcze raz powtarzam, czyliż panu nie daję wszelkich rękojmi, jakich tylko możesz zażądać?
— Owszem, powiem nawet Waszej Książęcej Mości, że uważam operację tę nietylko za dającą się wykonać, ale nadto za bezpieczną i korzystną dla tego, ktoby ją chciał przedsięwziąć. Zatem, nie wątpię, że Wasza Książęca Mość znajdzie kogoś...
— O! mój panie — zawołał książę, przerywając Paskalowi — wiadomo ci dobrze, że w obecnej chwili przesilenia finansowego, i że dla wielu innych przyczyn, które są panu znane równie dobrze, jak mnie samemu, pan jest jedyną osobą, mogącą się podjąć takiej operacji.
— Pierwszeństwo, jakie mi Wasza Cesarska Wysokość oddaje, pochlebia mi i zaszczyt mi przynosi — odpowiedział pan Paska! głosem szyderskiej wdzięczności — dlatego też podwójnie żałuję, że nie mogę mu zadośćuczynić.
Książę uczuł szyderstwo, i odpowiedział, udając obrazę, że nie poznano się na jego życzliwości:
— Pan jest niesprawiedliwy. Dowodem tego, że pragnąłem przedmiot ten z panem załatwić jest to, że nie chciałem nawet wysłuchać propozycji domu Durand.
— Jestem prawie pewien, że to kłamstwo — pomyślał Paskal — ale mniejsza o to, ja te rzeczy wyjaśnię; zresztą dom ten niepokoi mnie, a częstokroć nawet staje mi na zawadzie. Ale dzięki temu złodziejowi Marcellange posiadam na szczęście środki zaradzenia na przyszłość podobnej niedogodności.
— Drugim jeszcze dowodem, że chciałem bezpośrednio, osobiście traktować z tobą, panie Paskal — mówił dalej książę z wyrazem pewnego poważania — jest to, że nie chciałem pomiędzy nami pośrednika, będąc pewnym, że się porozumiemy, że musimy się porozumieć. Tak jest dodał tonem coraz więcej zachęcającym — spodziewałem się, że ta sprawiedliwa cześć, oddana finansowym zdolnościom pana, tak powszechnie znanym...
— Ah! Mości Książę.
— Charakterowi pana tak słusznie szanowanemu...
— Wasza Cesarska Wysokość obsypuje mnie łaską swoją.
— Spodziewałem się, mówię, kochany panie Paskal proponując panu otwarcie, operację, której pewność i korzyści sam uznajesz, że potrafi pan ocenić, wyznaję szczerze, potrafi pan ocenić krok mój, jako uczyniony raczej do człowieka prywatnego, niż do finansisty. Spodziewałem się nadto upewnić pana o korzyściach pieniężnych i o szczególnych dowodach mego szacunku i wdzięczności.
— Wasza Cesarska Mość...
— Powtarzam jeszcze, kochany panie Paskal, wdzięczności mojej; gdyż obok wybornej operacji, wyświadczyłby mi pan znakomitą usługę, gdyż nie uwierzy pan, jak ważne mogą być dla mojej rodziny skutki pożyczki, której od pana żądam.
— Nie wiedziałem, że Wasza Cesarska Wysokość...
— A kiedy panu mówię o interesie familijnym — wtrącił książę, przerywając Paskalowi, którego spodziewał się już zjednać dla siebie — kiedy panu mówię o interesie familijnym, to jeszcze niedość: ważna kwestja polityczna łączy się z odstąpieniem księstwa, które mi ofiarowują, a którego nabyć nie mogę bez potężnej pomocy pana; zatem, wyświadczając mi osobistą przysługę, staje się pan użytecznym memu narodowi, a wiadomo ci, kochany panie Paskal, jak wielkie mocarstwa wywdzięczają się za usługi, oddane ich tronowi.
— Raczy Wasza Książęca Mość przebaczyć mi moję nieświadomość, ale ja nic a nic o tem nie wiem.
Książę uśmiechnął się, umilkł na chwilę, poczem dodał głosem, któremu sądził, że nic już oprzeć się nie zdoła:
— Mój kochany panie Paskal, czy znasz sławnego bankiera Torlonia?
— Z nazwiska, Mości Książę.
— Czy wiesz o tem... że jest księciem?
— Czy to być może?
— Nietylko, że to być może, ale tak jest rzeczywiście, kochany panie Paskal! Otóż nie widzę, dlaczegoby nie uczyniono dla pana tegoż samego, co uczyniono dla pana Torlonia?
— Jakto? Wasza Cesarska Wysokość?
— Mówię — powtórzył książę z pewnym przyciskiem — mówię, że nie widzę dlaczegoby i pana nie miano wynagrodzić znakomitym tytułem i wysokiemi dostojeństwami?
— Co znowu, Wasza Cesarska Wysokość chce sobie żartować ze swego biednego sługi.
— Nigdy nikt nie powątpiewał o moich obietnicach; a jeżeli pan sądzi, że byłbym zdolnym żartować sobie z pana, obrażasz mnie takiem podejrzeniem.
— W takim razie, Mości Książę, ja pierwszy żartowałbym z siebie samego, i to bardzo głośno, bardzo wesoło, i zawsze, gdybym się ubiegał za tytułami. Widzi Wasza Cesarska Wysokość, ja jestem tylko biednym plebejuszem (mój ojciec był prostym handlarzem), odłożyłem sobie kilka groszy, prowadząc moje drobne interesy i mam tylko mój zdrowy rozum, a ten nie pozwoli mi nigdy przerobić się na Margrabiego de la Janotiére (jest to bardzo ładna powiastka Woltera, trzeba ją Waszej Cesarskiej Wysokości przeczytać!) i to na pośmiewisko tych złośliwych ludzi, którym się podoba czasami obsypywać podobnemi tytułami nasz biedny świat.
Książę nie przypuszczał nawet, ażeby go mogła spotkać odmowa tego rodzaju: nie stracił przecież odwagi i rzekł wzruszonym głosem:
— Panie Paskal, lubię tę szczerą otwartość, lubię taką bezinteresowność. Dzięki Bogu, są inne środki okazania panu mej wdzięczności, a zczasem i mojej przyjaźni.
— Przyjaźni Waszej Cesarskiej Wysokości, dla mnie?
— Tak, bo wiem co ona jest warta — odpowiedział książę z godnością — dlatego zapewniałem panu swoją przyjaźń, jeżeli...
— Przyjaźń Waszej Cesarskiej Wysokości, dla mnie? — zawołał pan Paskal, przerywając księciu. — Przyjaźń Waszej Cesarskiej Wysokości, ze mną, ze mną, który, jak źli ludzie mówią, stokroć pomnożyłem moje szczupłe mierne środkami wątpliwemi, pomimo, że wyszedłem biały jak gołąb z tych wszystkich czerniących oskarżeń?
— Dlatego właśnie, że jak pan mówi, wyszedłeś czystym z tych wszystkich oszczerstw, któremi prześladują każdego, co się wzniesie swoją pracą i własną zasługą, zapewniam panu moją życzliwą wdzięczność, jeżeli mi pan wyświadczy tę ważną usługę, której od ciebie żądam.
— Mości Książę, jestem nadzwyczajnie wzruszony, dobroć Waszej Cesarskiej Wysokości pochlebia mi bardzo, ale na nieszczęście... interes... zawsze jest interesem — rzekł Paskal, podnosząc się z krzesła — nasz zaś interes, któryśmy mieli z sobą zawrzeć, nie trafia do mojego przekonania, co będzie dostatecznym dowodem dla Waszej Cecarskiej Wysokości, ile mnie to kosztuje, że zmuszony jestem wyrzec się przyjaźni, o której Książę pan łaskawie raczyłeś mnie zapewnić.
Na tę odpowiedź, obejmującą w sobie gorzkie i upokarzające szyderstwo, książę już był gotów wybuchnąć; ale pomyślawszy o wstydzie i bezużyteczności podobnego uniesienia, powściągnął się jeszcze, zamierzył chwycić się ostatniego środka; w tym celu rzekł wzruszonym głosem:
— Więc... panie Paskal... ludzie powiedzą... że pana prosiłem... błagałem... zaklinałem nadaremnie.
Te słowa: prosiłem... błagałem... zaklinałem... wymówione z bolesną szczerością, zdawały się wzruszać Paskala i rzeczywiście uczyniły na nim pewne wrażenie; dotąd jeszcze książę nie poniżył się tak dalece; lecz widząc tak znakomitą osobę, po tylu odmowach, zniżającą się aż do prośby... do pokornego błagania... pan Paskal doświadczył złośliwej radości, z której w obecnej chwili podwójnie się cieszył.
Książę, widząc go milczącym, myślał, że wzruszył już nareszcie jego postanowienie i dlatego dodał skwapliwie:
— A więc... kochany panie Paskal, nie nadaremnie odwołałem się do wspaniałomyślności twego serca.
— Rzeczywiście — odpowiedział złośliwy człowiek, który, widząc, że operacja była dobra, skłaniał się do niej w duszy, pragnąc tylko odnieść z niej korzyści i zemstę — rzeczywiście, Wasza Cesarska Wysokość, masz szczególny sposób stawiania rzeczy; interesy, powtarzam to, powinny tylko być interesami, a tymczasem, mimowolnie, jak dziecię jakie, pozwalam się kierować memi uczuciami, prawdziwie, jestem zanadto słaby.
— Więc pan przystaje! — zawołał książę uradowany; i, w pierwszej chwili radości swojej, serdecznie uścisnął dłonie finansisty. — Pan przystaje, mój zacny i dobry panie Paskal!
— Jakże się oprzeć Waszej Książęcej Mości?
— A więc zgoda! — zawołał arcyksiążę, oddychając z głębiokiem uradowaniem, jakgdyby największy ciężar spadł z jego duszy.
— Tylko, Wasza Cesarska Wysokość — dodał pan Paskal — pozwoli mi jeszcze dołożyć jeden mały warunek.
— O! jeżeli tylko o to idzie; niechaj on będzie jaki chce, naprzód go przyjmuję.
— Wasza Cesarska Wysokość więcej może przyrzeka, aniżeli się spodziewa.
— Jakto, co pan mówi? — zawołał książę niespokojnie — o jakim to warunku wspomina pan jeszcze?
— Od dziś za trzy dni, o tejże samej godzinie, oznajmię go Waszej Cesarskiej Wysokości.
— Co! — rzekł książę zdumiony i zmieszany nadzwyczajnie — nowa odwłoka, dlaczegóż to, nie daje mi więc pan swojego słowa?
— Za trzy dni, Mości Książę, dam je ostatecznie, jeżeli Wasza Cesarska Wysokość przyjmie mój warunek.
— Ale jakiż jest ten warunek, wymień mi go pan teraz!
— Niepodobna, Mości Książę.
— Mój kochany panie Paskal...
— Mości Książę — odpowiedział spekulant głosem ucinanym i szyderskim — nie mam wcale zwyczaju rozczulać się dwa razy na jednem posiedzeniu. Oto już godzina, w której mam się stawić na innem miejscu, na przedmieściu Saint Marceau, więc mam zaszczyt złożyć moje najpokorniejsze uszanowanie Waszej Cesarskiej Wysokości.
Pan Paskal, zostawiając księcia bardzo niezadowolonego i w największej obawie, zbliżył się do drzwi i już miał wychodzić, gdy wtem odwrócił się jeszcze i powiedział:
— Dziś poniedziałek, więc we czwartek o godzinie jedenastej będę miał zaszczyt zobaczyć się z Waszą Cesarską Wysokością i przedstawić ów warunek.
— Dobrze, panie, we czwartek.
Pan Paskal ukłonił się z uszanowaniem i z uśmiechem na ustach wyszedł z gabinetu.
Gdy przechodził przez salę służbową, gdzie się znajdowali adjutanci, wszyscy powstali z czcią, znając ważność osoby, którą książę przyjmował u siebie. Pan Paskal ukłonił się lekko głową, jakgdyby był ich protektorem, i wyszedł z pałacu tak jak wszedł do niego, z rękoma w kieszeniach, nie odmówiwszy sobie jednak przyjemności (człowiek ten nie zaniedbywał niczego) zatrzymać się chwilkę przed szwajcarem, do którego powiedział:
— A cóż! czy mnie poznasz na drugi raz?
Odźwierny, nadzwyczajnie zmieszany, ukłonił mu się nisko i odpowiedział nieśmiało:
— O! nie omylę się już nigdy. Raczy pan łaskawie przebaczyć.
— Już mnie błaga — rzekł Paskal półgłosem z gorzkim; i szyderskim uśmiechem — oni tylko błagać umieją, poczynając od tego wielkiego pana aż do jego odźwiernego.
Pan Paskal, wyszedłszy z pałacu Elysée, zatopił się w smutnych myślach o tej młodej dziewicy, którą podchwycił na schadzce z hrabią Franciszkiem de Neuberg. Chcąc się dowiedzieć, czy rzeczywiście mieszkała w domu przyległym do pałacu, postanowił już zasięgnąć w tej mierze wiadomości, lecz zastanowiwszy się, że może narażałby na jakie niebezpieczeństwo swoje zamiary, postanowił dopiąć celu swojego z całą rozwagą i zaczekać aż do wieczora.
Spostrzegłszy w tej chwili niezajętą dorożkę, zawołał na stangreta i wsiadł do powozu, mówiąc od niego:
— Na przedmieście Saint-Marceau, Nr. 15 do wielkiej fabryki, której komin widać z ulicy.
— Do fabryki pana Dutertre? Wiem, obywatelu, wiem: cały świat ją zna doskonale.
Pan Paskal, jakeśmy już powiedzieli, spędził część swego życia w położeniu więcej jak podrzędnem i krytycznem, znosząc najdotkliwszą wzgardę z cierpliwością pełną zemsty i nienawiści.
Zrodzony z handlarza, obnoszącego towary, który skutkiem wielkiej wstrzemięźliwości i nieprawych lub wątpliwych spekulacyj uzbierał sobie pewną sumkę, rozpoczął swój zawód jako posługacz pewnego lichwiarza z prowincji, któremu jego ojciec powierzył swoje fundusze. Pierwsze tedy lata naszego bohatera upłynęły w służbie równie ciężkiej jak upokarzającej; jednakże, ponieważ obdarzony był bystrem pojęciem i wielką zręcznością, ponieważ mimo uporu, umiał w potrzebie nagiąć się i zniknąć zupełnie pod powierzchownością podłego pochlebstwa, co koniecznie wyniknąć musiało ze służalstwa, w jakiem zostawał, Paskal nauczył się sam, bez wiedzy swego pana czytać, pisać i rachować; zdolności do rachuby finansowe! rozwinęły się w nim nagle, prawie w sposób cudowny. Przeczuwając ich ważność, pytał samego siebie, czyby nie mógł, ukrywając je, uczynić je dla siebie korzystną a zarazem niebezpieczną bronią przeciw swemu pryncypałowi, którego nienawidził. Po długiej i głębokiej rozwadze uznał za pożyteczne dla siebie okazać swą naukę, potajemnie nabytą; lichwiarz, zdumiony zdolnościami posługacza, uczynił go swoim buchalterem, powiększył nieco jego szczupłą pensyjkę, nie zaniedbując przytem traktować go jeszcze gorzej niż dawniej, ażeby mu nie okazać jak ważnemi były jego nowe obowiązki. Paskal, gorliwy i niezmordowany w pracy, niecierpliwy i pragnący szybko rozszerzyć swoje wiadomości finansowe, znosił obojętnie obelgi, któremi go obsypywano, podwajając swoją usłużność w miarę jak jego pryncypał podwajał swą surowość i wzgardę.
Po.kilku latach, przepędzonych w ten sposób, chciał wystąpić na scenę, godniejszą swoich zdolności; w imieniu swego pryncypała zawiązał korespondencję z pewnym bankierem paryskim, któremu ofiarował swoje usługi; ten mogąc już od dawna ocenić Paskala, przyjął jego propozycję, jakoż buchalter nasz opuścił swoje miasteczko ku wielkiemu żalowi dotychczasowego pryncypała, który chciał go jeszcze zatrzymać u siebie, zapewniając mu pewien udział w swoich korzyściach, ale już było za późno.
Nowy zwierzchnik Paskala był głową jednego z tych domów bogatych, upadłych moralnie, lecz (co nie rzadko się zdarza) uważanych, mówiąc językiem handlowym, za nieskazitelne; gdyż jeżeli domy takie oddają się operacjom, które niekiedy wyrównywują podstępowi, zdradzie, jeżeli się bezkarnie zbogacają zręcznemi bankructwy, to jednakże z honorem odpowiadają swemu imieniu, chociaż utraciły szacunek uczciwych ludzi.
Pan Tomasz Rousselet, naczelnik tej złoconej jaskini (było bowiem jeszcze dwóch czy trzech wspólników Rousselet), był prawdziwem uosobieniem egoizmu, zuchwałości szkatuły, próżnej i nieubłaganej arystokracji talara, i wykształcił się w podejrzanych miejscach bursy i w zbiegowiskach wszelkiego rodzaju hańbiących towarzystw. Tak wychwalany zbytek dawnych generalnych dzierżawców był nędzą obok przepychu pana Tomasza Rousselet, a pani Tomaszowa brzydoty rażącej i nieznośnej, wydawała po pięćset luidorów miesięcznie na swe toalety i kwiaty. Ona tak lubiła kwiaty!
Paskal, przeniesiony do tego domu szalenie i bezczelnie zbytkownego, doświadczał upokorzeń, zaprawionych większą jeszcze goryczą i cierpieniami, niż u swego starego lichwiarza na prowincji, który obchodził się z nim wprawdzie jak z nędznym robotnikiem, ale z którym miewał częste i prawie familijne stosunki, jakie zawiązała między nimi wspólność pracy.
Daremnie przyszłoby szukać w najpyszniejszej i najwięcej może dającej się usprawiedliwić starożytnością dumie szlacheckiej, w najzaciętszej próżności arystokratycznej czegoś podobnego do tej wzgardy, z jaką Rousseletowie obchodzili się, z podrzędnemi osobami, które zawsze trzymali w największem od siebie oddaleniu; zamknięci w swoich ponurych biurach, z których widzieli blask przepychów pałacu Rousselet, pracownicy tego domu znali tylko z podania, jak z legend bajecznych, fantastyczne dziwy tych salonów.
Jakkolwiek nowego rodzaju, jednak upokorzenia te były niemniej dotkliwe i bolesne dla Paskala; czuł bowiem więcej, niż gdziekolwiek swą nicość, swoją zależność i jarzmo bogatego bankiera daleko więcej mu dolegało, jak dawne jarzmo lichwiarza; lecz bohater nasz, wierny swemu systemowi, ukrywał swe rany, uśmiechał się na odbierane ciosy, lizał stopę, która raczyła go obryzgać, podwajał pracę, naukę, przenikliwość i nauczył się nareszcie w praktyce domu Rousselet tego, co uważał za prawdziwą tajemnicę interesów, słowem nauczył się:
„Jak najmniejszą ilością pieniędzy zarabiać jak największe sumy, wszelkiemi możliwemi sposobami, strzegąc się tylko policji i sądów kryminalnych“.
Pole było obszerne, można więc było dowolnie na niem harcować.
Tym sposobem upłynęło pięć czy sześć lat; umysł wzdryga się na samą myśl, ile to zemsty, nienawiści, gniewu, żółci, jadu, musiało się zebrać w głębi, tej duszy mściwej z zimnem wyrachowaniem i zawsze spokojnej powierzchownie, jak czarna i ponura powierzchnia błotnistej kałuży. Pewnego dnia Paskal dowiedział się o śmierci swego ojca.
Oszczędności biednego lichwiarza, znacznie powiększone zręcznemi obrotami lichwiarskiemi, dosięgły sumy dosyć wysokiej; zostawszy panem tego kapitału i uzbrojony swoją czynnością, śmiałością, rzadką zręcznością w kierowaniu interesami, albo raczej brania gdzie można, Paskal zaprzysiągł na własny honor, że dojdzie do wielkiego majątku, choćby mu nawet przyszło dla prędszego osiągnięcia celu (zawsze trzeba coś ryzykować), wrazie potrzeby zboczyć nieco z prostej drogi.
Jakoż dotrzymał ślubu. Opuścił najprzód dom Rousselet; potem zręczność, przypadek, podejście, szczęście, zdrada i uczciwość ówczesnej epoki przyniosły mu znaczne sumy; zapłacił gotówką przyjaźń pewnego ministra, który, uwiadamiając go z tkliwą pieczołowitością, dał mu możność prowadzenia gry giełdowej na trzydzieści i czterdzieści procent, i dopomógł mu do zebrania w krótkim czasie około dwóch milijonów; wkrótce potem pewien spekulant angielski, człowiek nadzwyczajnie hazardowny, lecz rozumny, nastręczył mu możność zebrania ogromnych korzyści skutkiem śmiałego rzucenia się na operacje kolei żelaznych, będących jeszcze wtedy nowością w Anglji; Paskal udał się do Londynu, umiał korzystać z zapału, który przybrał podówczas niesłychane rozmiary, cały swój majątek postawił na tę nową grę kości i, zrealizowawszy wszystko we właściwym czasie, powrócił do Francji z dziewięciu czy dziesięciu miljonami. Wtedy, równie rozważny, równie zimny, jak dawniej hazardowny, przy swoich wielkich zdolnościach finansowych, myślał już tylko o ciągiem powiększaniu tego nadspodziewanego majątku, i powiodło mu się to zupełnie. Przy znacznym majątku prowadził życie dostatnie i wygodne, nie szczędząc niczego, jeśli szło o zaspokojenie zmysłów, lecz, nie udając żadnego zbytku ani w domu ani publicznie, zwłaszcza, że zawsze stołował się w oberży. Tym sposobem wydawał zaledwie piątą część swoich dochodów, a te, corocznie obracane na kapitał, zwiększały ustawicznie jego majątek, który przy zręcznych obrotach wzrastał nadzwyczajnie.
Wtedy to przyszedł dla tego człowieka wielki i straszny dzień odwetu. Najwięcej go zawsze bolały zależność, służebnictwo, zupełne wyrzeczenie się samego siebie. To też największem jego upodobaniem było teraz dać uczuć tę zależność innym; jednych dręczył, używając ich usług w każdej chwili ich życia, drugich dręczył, korzystając z ich koniecznych potrzeb, czyniąc się niejako godłem pieniędzy w tym wieku przedajnym i trzymając tym sposobem w swojem ręku każdego, poczynając od drobnego kupca towarów, aż do najznakomitszych osób książęcych rodzin, które musiały się nieraz zniżać do proszenia go o udzielenie im pożyczki.
Ten okrutny despotyzm, jaki człowiek udzielający pożyczkę wywierać może na tego, który ją przyjmuje zmuszony koniecznością, podał Paskalowi sposobność wykonywania go z tem wyrachowaniem i upodobaniem, jakiem może natchnąć człowieka tylko największe barbarzyństwo.
W chwilach przesilenia handlowego, kiedy kapitały albo zupełnie znikały, albo też wychodziły na jaw tylko za ogromnym procentem, najrzetelniejsi, najpewniejsi nawet kupcy, znajdowali się w krytycznem położeniu, częstokroć w stanie bliskim bankructwa. Pan Paskal, dokładnie uwiadomiony o wszystkiem, i będąc pewnym zwrotu udzielonych forszusów towarem, wyświadczał usługi swoje za procent niesłychanie umiarkowany jak na chwilowe okoliczności, lecz zawsze za procent nader dla siebie korzystny; w każdym atoli razie zamieszczał wyraźny warunek, że zwrot udzielonego zasiłku nastąpić powinien na każde jego wezwanie, nadmieniając tylko ustnie, że z prawa tego korzystać nie będzie, skoro lokacja przedstawia dla niego jawne korzyści. Tym sposobem majątek jego ciągle wzrastał, a jakkolwiek przy szczupłych swoich potrzebach nigdy nie mógł potrzebować natychmiastowego zwrotu jakich pięćdziesięciu lub stu tysięcy franków, jednakże w wyrachowanym dziwactwie swojem nikomu nie pożyczył pieniędzy inaczej, jak tylko z tem wyraźnem zastrzeżeniem, że kapitał zwrócony mu zostanie na pierwsze wezwanie.
Wybór był okropny dla tych nieszczęśliwych, których Paskal skusił: z jednej strony upadek zakładu aż dotąd kwitnącego, z drugiej — pomoc niespodziewana i oparta na warunkach tak łagodnych, że można ją uważać było raczej za wspaniałomyślną przysługę; słowem, zupełna prawie niemożność znalezienia gdzieindziej kapitału, choćby nawet za szaloną cenę, połączona z tem zaufaniem, jakiem umiał natchnąć pan Paskal, czyniła pokusę tę dla każdego niezwalczoną, zwłaszcza kiedy arcymiljoner zdołał pochlebną życzliwością swoją wmówić w ofiarę, że pragnie tylko jak długa opatrzność przyjść z pomocą ludziom uczciwym i pracowitym.
Otóż, wszystko sprzysięgało się dla ujęcia i odurzenia nierozważnych, skoro przyjęli warunek; Paskal ich opętał.
Zaciągnąwszy dług, którego nagły zwrot mógł ich wtrącić na nowo w rozpaczliwe położenie, z którego niedawno wyszli, jeden tylko cel mieli: podobać się panu Paskalowi... jednę obawę: nie zasłużyć sobie na niezadowolenie pana Paskala, który samowładnie rozporządzał ich losem.
Tak naprzykład: przybywa do jednego z swoich lenników; ten miał właśnie wyjeżdżać z żoną i dziećmi na jakąś wesołą uroczystość familijną, do której się już oddawna przysposabiał.
— Przybywam do was bez ceremonij na obiad, moi drodzy przyjaciele — powiada.
— O! mój Boże, co to za szkoda, kochany panie Paskal! Dziś są imieniny mojej matki, i jak pan widzi, wybieramy się właśnie w podróż.
— Rzeczywiście, jaka to wielka szkoda, a ja się spodziewałem z wami spędzić cały wieczór.
— I dla nas także, panie Paskal, wielką będzie przykrością pozbawić się tej przyjemności.
— Ej! możecie poświęcić dla mnie tę uroczystość familijną, toć matka wasza nie umrze bez tej zabawy.
— Ale panie Paskal...
— Ja powiadam, że zrobicie to dla waszego poczciwego Paskala, nieprawdaż?
— Chcielilbyśmy z całego serca, lecz...
— Ah! odmawiacie mi więc pierwszej drobnostki, której od was żądam?
I pan Paskal wymówił ten wyraz: „mi“ z takim wyrazem, że cała familja zadrżała; uczuła bowiem, jak to mówią powszechnie, swego pana, i, nie rozumiejąc wcale tego dziwnego kaprysu, poddawała mu się ze smutkiem, ażeby nie rozdrażnić tego groźnego człowieka, w którego ręku zostawał los całej rodziny. Poświęcano mu się tedy z uśmiechem na ustach, z udaną wesołością, starając się pokryć żal po chybionej uroczystości familijnej; ale już jakiś dziwny smutek zaczynał chwytać ich za serca, a zaimprowizowany obiad był smutny, wymuszony. Pan Paskal dziwił się w słodkich wyrazach temu pomieszaniu i wzdychając użalał się pocichu:
— Jakto — mówił — ja wam przeszkodziłem: gniewacie się na mnie, niestety! widzę to dobrze.
— My, panie Paskal — odpowiadali nieszczęśliwi z coraz większym niepokojem — cóż pana mogło natchnąć podobną myślą?
I Szatan-Paskal zakrywał oczy ręką, wstawał od stołu, i wychodził z domu z twarzą smutną, zachmurzoną, zostawiając swoje nieszczęśliwe ofiary w najcięższej obawie. Gdyż, jeżeli już nie wierzy w ich przyjaźń, jeżeli ich uważa za niewdzięcznych, może w każdej chwili pogrążyć ich w przepaść, żądać niezwłocznie zwrotu pieniędzy, ofiarowanych z taką wspaniałomyślnością.
Fabryka pana Dutertre, wyrabiająca maszyny dla kolei żelaznej, zajmowała na przedmieściu Saint-Marceau ogromny gmach, którego wysokie ceglane kominy, ciągle ziejące dymem, zdaleka ją pokazywały.
Pan Dutertre i jego rodzina mieszkali w małym pawilonie, oddzielonym ogrodem od głównego gmachu fabrycznego.
W chwili kiedy wprowadzamy naszego czytelnika da tego skromnego mieszkania, panował w niem jakiś uroczysty ruch; przysposabiano się tu do jakiegoś gościnnego przyjęcia; młoda i czynna służąca kończyła właśnie nakrywać do stołu w małej sali jadalnej, wychodzącej na ogród, przyległej do porządnej kuchni, która oddzielona była od sieni oknem, opatrzonem w malowane szyby; stara kucharka krzątała się z wielkiem zajęciem po tem laboratorjum gastronomicznem, z którego wydobywały się rozmaite nęcące zapachy.
W salonie, zastawionym orzechowemi meblami pokrytemi żółtym utrechtskim aksamitem z białemi firankami, inne czyniono przygotowania; dwa białe porcelanowe wazony, ozdabiające komin, napełniono świeżemi kwiatami; pomiędzy temi dwoma lokomotywa w miniaturze, prawdziwe arcydzieło mechanizmu i roboty ślusarskiej, na czarnym postumencie tego klejnociku z żelaza, miedzi i spiżu wyryte były wyrazy:
Panu Karolowi Dutertre Jego wdzięczni robotnicy.
Starzec ślepy, z twarzą czcigodną i smętną, otoczoną długim siwym włosem, spadającym na jego ramiona, siedział w wygodnem krześle i trzymał na kolanach dwoje dzieci, małego trzyletniego chłopczyka i pięcioletnią dziewczynkę, dwoje aniołków pełnych powabu i wdzięków; chłopczyk, rumiany brunet z wielkiemi czarnemi oczyma, zamyślony spoglądał od czasu do czasu z zadowoleniem ma swoją ładną bluzę, z jasnoniebieskiego kaszmiru i na swoje świeże białe majteczki; szczególniej jednak cieszył się swojemi jedwabnemi pończoszkami w karmazynowe paski i safjanowemi czarnemi trzewiczkami z dużemi kokardami.
Dziewczynka, imieniem Magdalena, tak nazwana na pamiątkę serdecznej przyjaciółki swej matki, która ją nawet do chrztu trzymała, blondynka, i rumiana, miała śliczne niebieskie oczy i ubrana była w białą sukienkę; ramiona jej, ręce i nogi były obnażone; tylko na nóżkach miała krótkie szkockie pończoszki. Powiedzieć, ile było dołeczków na tych ramionach, na tych rączkach, na tej buzi pełnej, cery tak świeżej i czerstwej, to potrafiłaby tylko matka, a matka tych dwojga pięknych dzieci musiała o nich dobrze wiedzieć.
Stojąc oparta o poręcz krzesła, ma którem siedział niewidomy starzec, przysłuchiwała się, z tą powagą, którą zwykle okazuje matka w podobnym razie, szczebiotaniu dwóch ptasząt, które dziadek trzymał na swoich kolanach, a które zapewne opowiadały mu coś nader ważnego, gdyż oboje razem mówili tym dziecinnym językiem, który matki z taką przenikliwością umieją odgadywać.
Pani Zofja Dutertre miała najwyżej dwadzieścia pięć lat; chociaż twarz jej była lekko naznaczona ospą, chociaż możnaby znaleźć rysy regularniejsze i daleko piękniejsze od jej rysów, trudnoby jednakże było wyobrazić sobie twarz powabniejszą, milszą i więcej pociągającą od jej twarzy, uśmiech słodszy od jej uśmiechu; był to prawdziwy ideał uroku i życzliwości. Śliczne włosy, zęby jak perły, (cera świetnej białości, kibic piękna, uzupełniały tę powabną całość, a kiedy podniosła swoje wielkie ciemne błyszczące oczy na męża, stojącego z drugiej strony krzesła ociemniałego starca, miłość i uczucie macierzyńskie nadawało temu pięknemu spojrzeniu wyraz tkliwy i namiętny(zarazem, gdyż małżeństwo Zofji i Karola Dutertre było związkiem miłości.
Jedyny zarzut, jeżeliby można uczynić jaki zarzut Zofji Dutertre, gdyż jeżeli była zalotną, to tylko co do ubioru swych dzieci, była zupełna niestosowność jej własnej toalety. Suknia z materji bez gustu i źle zrobiona, szpeciła jej piękną kibić; jej mała nóżka niebardzo wykwintnie była obuta, a jej śliczne ciemne włosy mogły były być ułożone z większym smakiem i starannością.
Szczerość i moc duszy, rozum i dobroć, taki był wyraz rysów pana Dutertre, mającego wtedy lat dwadzieścia osiem, oczy jego żywe i pełne ognia, postawa silna i kształtna, znamionowały w nim naturę czynną i energiczną. Dawny inżynier, cywilny, człowiek ogromnych wiadomości i praktyki, równie zdolny do rozwiązywania piórem najzawilszych zadań, jak do biegłego pracowania pilnikiem, towarnią lub młotem żelaznym, umiejący wydawać rozkazy, ponieważ sam umiał je wykonywać, ceniący, podnoszący prace ręczną, ponieważ ją sam niekiedy spełniał, już to dla przykładu już też dla zachęcenia; prawy aż do drobiazgowości, rzetelny i ufający aż do zbytku, ojcowski sprawiedliwy dla licznych swoich robotników.
Karol Dutertre jednę tylko miał zgryzotę, ślepotę swego ojca, i to jeszcze kalectwo ojca służyło mu za pozór do poświęceń tak tkliwych, do pieczołowitości tak delikatnej i tak wszechstronnej, że Dutertre i jego żona starali się wzajemnie pocieszyć, mówiąc do siebie, że przynajmniej mieli sposobność podwójnego dowiedzenia przywiązania swego dla starca.
Karol Dutertre, pomimo powszechnych przygotowań do uroczystości, odłożył ogolenie brody do jutra i pozostał w swojem roboczem ubraniu, to jest w bluzie z szarego płótna, poczerniałej, wypalonej i poplamionej w wielu miejscach, skutkiem rozmaitych wypadków w kuźniach swoich fabryk. Jego czoło szlachetne i wyniosłe, ręce białe i żylaste zarazem, poczerniały nieco od dymu warsztatów. Nakoniec w swojej pracowitej i niezmordowanej czynności, jak równie w chwilach rzadkiego wypoczynku po ciężkiej pracy, zapominał o tej wykwintności i troskliwości o własną osobę, których pewni ludzie nigdy się nie wyrzekają.
Dwoje dzieci ciągle jeszcze szczebiotało, zawsze oboje razem, starając się dać zrozumieć swemu dziadkowi, który nie mogąc tego dokazać, pytał każde z nich ze słodkim uśmiechem na ustach.
— Słucham już, słucham, cóżem tedy mówił, mój Guciu, i ty także, moja Madziu?
— Czy nasz kochany tłumacz zechce nam zrozumiałym językiem wyłożyć to szczebiotanie naszych dzieci? — rzekł do swej żony Karol Dutertre.
— Jakto, Karolu, ty ich nie rozumiesz?
— Wcale ich nie rozumiem.
— Ani ty, mój ojcze — zapytała młoda matka starca.
— Zdawało mi się, żem z początku coś rozumiał, jak niedziela i ubranie — odpowiedział starzec z uśmiechem — ale później tak się to jakoś zawikłało, że zmuszony byłem wyrzec się zrozumienia... albo raczej odgadnięcia, o co im chodzi.
— A jednak mniej więcej było to właśnie toż samo; o! tylko matki i dziadkowie zdolni są zrozumieć małe dzieci. — zawołała Zofja triumfującym głosem. Następnie, zwracając się do dzieci, dodała — nieprawdaż, moje drogie dzieci, że mówiliście do dziadzi: „Dziś jest niedziela, bo mamy nasze ładne nowe sukienki?“
Magdalena, czuła blondynka, otworzyła swoje duże oczy i schyliła główkę na znak potwierdzenia.
— Z ciebie jest prawdziwy Champdlljon[2] matek! — zawołał Karol Dutertre, gdy tymczasem starzec powiedział do dwojga dzieci:
— Nie, dziś nie jest niedziela, moje dzieci, tylko dzień uroczysty.
Tu Zofja znowu musiała wystąpić i powtórnie zostać tłumaczem.
— One się właśnie pytają, dlaczego to jest święto, mój ojcze?
— Dlatego, że zobaczymy naszego przyjaciela — odpowiedział starzec z uśmiechem nieco wymuszonym — a kiedy odwiedza nas przyjaciel, to zawsze jest święto, moje dzieci.
— Ale, ale, a woreczek? — rzekł Dutertre do swej żony.
— Zobacz go — odpowiedziała wesoło Zofja, pokazując na stoliku małe papierowe pudełko, otoczone różowemi wstążeczkami, czy myślisz, że ja zapomniałabym o naszym kochanym panu Paskal, o naszym zacnym dobroczyńcy.
Dziadek, zwracając się wtedy do małej Magdalenki, rzekł do miej, całując ją w czoło:
— Oczekujemy pana Paskala, wiesz o tem, pana Paskala.
Magdalena podniosła znowu swoje duże oczy, rysy jej przybrały wyraz pewnej trwogi i, wstrząsnąwszy smutnie główką, powiedziała:
— On taki, zły...
— Pan Paskal! — zawołała Zofja.
— O! tak — odpowiedziało dziecię.
— Ale — dodała młoda matka — dlaczegóż ty myślisz, moja Madziu kochana, że pan Paskal jest zły?
— Co znowu Zofjo — rzekł Karol Dutertre z uśmiechem — ty gotowa jesteś zwracać uwagę na takie dzieciństwa względem naszego zacnego przyjaciela?
Rzecz szczególna, twarz starca przybrała w tej chwili wyraz niespokojny, i czy to, że wierzył w pewność instynktu lub przenikliwość dzieci, czy też, że był powodowany inną jaką myślą, nie chcąc wcale żartować ze słów Magdaleny, zapytał także pochylając się do niej:
— Powiedzże nam, moje dziecię, dlaczegóż to pan Paskal jest zły?
Blondynka kiwnęła głową i odpowiedziała naiwnie:
— Nie wiem... ale on jest zły.
Zofja, która podzielała po części myśl dziadka co do szczególnej przenikliwości dzieci, zadrżała mimowolnie. Są skryte i tajemnicze stosunki łączące matkę z istotami jej krwi; jakieś niepojęte przeczucie, przeciw któremu walczyła wszystkiemu siłami, gdyż uważała je za nieusprawiedliwione, szalone, mówiło jej, że instynkt jej córki nie mylił jej może względem pana Paskala, chociaż dotąd młoda matka, nie mając najmniejszego podejrzenia co do tego człowieka, uważała go, owszem, według jego czynów, za człowieka z charakterem szlachetnym i wspaniałomyślnym.
Karol Dutertre, nie domyślając się wcale wrażeń swej żony i ojca, rzekł z wesołym uśmiechem:
— Więc ja teraz zkolei dam lekcję temu dziadkowi i tej matce, którzy mają się za tak biegłych w rozumieniu szczebiotania i uczuć dzieci. Nasz poczciwy przyjaciel ma grube ręce, gęste brwi, czarną brodę, ogorzałą twarz i opryskliwą mowę. Otóż, nie potrzeba już więcej, ażeby sobie zarobił na tytuł człowieka złego, na mocy wyroku tej malutkiej blondynki.
W tej chwili młoda służąca weszła do pokoju i powiedziała do swej pani:
— Panna Hubert przyszła, ze swoją służącą.
— Antonina? jakież to szczęście! — zawołała Zofja.
podnosząc się skwapliwie, ażeby wyjść na spotkanie panienki.
— Pani — dodała tajemniczo służąca — Agata pyta się, czy pan Paskal lubi groch z cukrem czy też ze słoniną?
— Karolu! — rzekła Zofja z uśmiechem do męża — to ważna rzecz, jakże myślisz?
— Trzeba przygotować jeden półmisek z cukrem, a drugi ze słoniną — odpowiedział Karol z namysłem.
— Otóż tylko matematycy umieją dobrze rozwiązywać takie zadania — rzekła Zofja wesoło; poczem wziąwszy swoje dzieci za ręce, dodała — pokażę Antoninie jak one wyrosły i wyładniały.
— Ale, spodziewam się — zawołał pan Dutertre — że poprosisz pannę Hubert, ażeby tu do nas przyszła, bo inaczej, ja sam pójdę po nią.
— Zaprowadzę dzieci do bony i powrócę do was z Antoniną.
— Karolu — rzekł starzec podnosząc się, gdy jego synowa wyszła z salonu — proszę cię, podaj mi rękę.
— Jak najchętniej, mój ojcze, ale myślę, że wkrótce nadejdzie pan Paskal.
— I ty żądasz, ażebym ja był obecnym, mój przyjacielu?
— Wszakże wiesz, mój ojcze, z jakim szacunkiem nasz przyjaciel jest zawsze dla ciebie, i jak chętnie okazuje ci zawsze swoją cześć.
Po chwili milczenia, starzec odpowiedział:
— Czy wiesz, że twój dawny kasjer, Marcelange, od czasu jak go wypędziłeś, często odwiedzał pana Paskala?
— Nie, mój ojcze, pierwszy raz słyszę o tem.
— Czy ci się to nie wydaje dziwnem?
— Rzeczywiście...
— Posłuchaj mnie... Karolu... ja...
— Daruj, mój ojcze — odpowiedział Dutertre, przerywając starcowi — zastanawiam się nad tem i zdaje mi się, że nic w tem niema nadzwyczajnego; nie widziałem naszego przyjaciela od czasu odprawienia Marcelange‘a, który wie bardzo dobrze o mojej przyjaźni dla pana Paskala; zapewne więc udawał się do niego z prośbą o wstawienie się do mnie.
— Takby to można wytłumaczyć — rzekł starzec z namysłem. — Jednakże...
— Cóż takiego? mój ojcze.
— To wrażenie twojej córeczki zastanowiło mnie nadzwyczajnie.
— Co znowu, mój ojcze — odpowiedział Dutertre z uśmiechem — mówisz to dlatego tylko, ażeby się przypodobać mej żonie. Na nieszczęście, ona cię nie słyszy, ale opowiem jej twoje zaloty dla niej...
— Mówię to, Karolu — rzekł starzec smutnie — gdyż jakkolwiek wrażenie twej córki zdaje ci się być dzieciństwem, dla mnie ma ono pewną wartość, i kiedy je porównam z niektóremi okolicznościami, które mi w tej chwili przychodzą na myśl, jak równie z tem częstem widywaniem Marcelange‘a z panem Paskalem, przyznaję, że mimowolnie czuję jaką dziwną nieufność do niego.
— Mój ojcze, mój kochany ojcze — odpowiedział Karol Dutertre ze wzruszeniem — mimo chęci twojej, i tylko przez przywiązanie dla mnie, zasmucasz mnie bardzo. Wątpić o panu Paskalu, wątpić o naszym szlachetnym dobroczyńcy. Ah! słuchaj, drogi ojcze, to pierwsze zmartwienie, które mnie oddawna spotyka. Mieć podejrzenie bez żadnych dowodów, ulegać pod wpływem przelotnego wrażenia jednego dziecięcia — dodał Dutertre z zapałem swego szlachetnego charakteru — to niesprawiedliwie, dlatego też...
— Karolu — rzekł starzec urażony żywością swego syna.
— Przebacz, przebacz, mój dobry i najukochańszy ojcze — zawołał Dutertre, chwytając dłonie swego ojca. — — Uniosłem się, daruj mi to, ale przez chwilę przyjaźń stłumiła we mnie moje poszanowanie dla ciebie.
— Biedny Karolu — tkliwie odpowiedział starzec — daj Boże, ażebyś ty miał słuszność, nie ja, i zamiast uskarżać się na żywość twoją, rad z niej będę. Ale słyszę, że ktoś nadchodzi, pójdźmy, odprowadź mnie.
Niechaj czytelnik raczy nam wybaczyć to przestarzałe, mitologiczne porównanie, ale nigdy Hebe, spełniająca obowiązki podczaszego w olimpie pogańskim, nie posiadała tyle świeżości, tyle wdzięków w swojej nadludzkiej piękności, ile ich w ziemskich powabach jednoczyła panna Antonina, której tajemnicę i miłosne porozumienie z Franciszkiem Paskal odkrył przypadkowo.
Wszedłszy z Zofją do salonu, dziewica pokryła się lekkim rumieńcem, ponieważ posiadała jeszcze lękliwość swoich lat piętnastu; poczem, ośmielona serdecznem przyjęciem pana Dutertre i jego żony, rzekła do tej ostatniej z pewnym rodzajem szacunku, złagodzonego poufałością, jaka pomimo różnicy wieku zawiązała się między niemi jeszcze na pensji, gdzie jednocześnie pozostawały.
— Nie wiesz o szczęśliwem zdarzeniu, które mnie do ciebie sprowadza, moja droga Zofjo?
— Szczęśliwe zdarzenie! tem lepiej, moja Antolko.
— List od Świętej Magdaleny — odpowiedziała młoda dziewczyna, wydobywając z kieszeni kopertę.
— Doprawdy! — zawołała Zofjla, zarumieniwszy się z radości i wyciągając niecierpliwą rękę po pismo.
— Jakto, panno Antonino — rzekł wesoło Karol Dutertre — pani koresponduje z rajem, wprawdzie nie powinnoby mnie to dziwić, jednakże...
—. Milcz, szyderco — zawołała Zofja — i nie żartuj z naszej najlepszej przyjaciółki, z mojej i Antoniny przyjaciółki.
— Nie poważę — się już więcej. Z tem wszystkiem, to imię, Święta Magdalena?...
— Jakto! Karolu? czyliż ci już tysiąc razy nie mówiłam o mojej przyjaciółce z pensji, o pannie Magdalenie Silveyra, która, pomimo oddalenia swego, była przez zastępstwo matką chrzestną naszej córeczki? O czemże ty myślisz?
— Przeciwnie, mam bardzo dobrą pamięć, moja droga Zofjo — odpowiedział Dutertre, nie zapomniałem bowiem, że ta młoda Meksykanka była tak piękną, że conajmniej tyle obudzała zdziwienia ile uwielbienia.
— Właśnie o niej to mówimy, mój przyjacielu; po mnie Magdalena matkowała Antoninie, jakeśmy mówiły na pensji, gdzie każdej starszej panience poruczano jaką dziesięcio lub dwunastoletnią dziewczynkę. Dlatego też, opuszczając nasz instytut, przekazałam Antoninę przywiązaniu i troskliwości Świętej Magdaleny.
— Nic też innego, jak tylko to przezwisko spowodowało moją omyłkę — odpowiedział Dutertre — przezwisko, które, przyznaję sam, wydaje mi się albo bardzo zarozumiałem, albo bardzo pokornem dla tak ładnej osoby, bo mniej więcej musi ona być w twoim wieku.
— Magdalenie dano na pensji przezwisko świętej, ponieważ sobie na nie zasłużyła, panie Dutertre — rzekła Antonina z wielką powagą — i przez te dwa lata, w ciągu których ona mi matkowała, ciągle jeszcze nazywano ją Świętą Magdaleną, jak za bytności Zofji.
— Musiała więc być bardzo poważną dewotką, ta Święta Magdalena? — zapytał Dutertre.
— Magdalena, jak wszystkie prawie osoby jej kraju, oddawała się szczególnej pobożności. Chrystus był wyłącznym przedmiotem jej myśli, a jej uwielbienie dla Stwórcy zamieniało się niekiedy w pewien rodzaj zachwycenia — odpowiedziała Zofja. — Zresztą, łączyła ona z tą żarliwą pobożnością charakter tkliwy, serce pełne ognia, umysł bystry i najweselszy w świecie. Ale, proszę cię, Karolu, pozwól mi przeczytać jej list, bardzo jestem niecierpliwa, jak się pewnie domyślasz; bo to pierwszy list po dwóch latach rozłąki! Chciałyśmy już z Antoniną gniewać się na nią za to długie milczenie; ale na pierwszy znak pamięci tej niedobrej Magdaleny jesteśmy, jak widzisz, zupełnie rozbrojone.
I biorąc list, przyniesiony przez pannę Hubert, Zofja czytając, mówiła z pewnem rozrzewnieniem:
— Droga Magdalena, zawsze tkliwa i przywiązana, zawsze dowcipna i wesoła, zawsze czuła na te drogie wspomnienia przeszłości. Po kilku dniach wypoczynku w Marsylji, dokąd przybyła z Wenecji, wyjeżdża do Paryża, prawne jednocześnie z listem swoim, i myśli tylko o szczęściu oglądania Zofji, swojej przyjaciółki i Antoniny, naszej szkolnej córeczki, pod której imieniem pisze w pośpiechu do nas obu, i podpisuje się, jak na pensji: Święta Magdalena.
— Więc ona jeszcze nie wyszła za mąż? — zapytał Karol Dutertre.
— Nic o tem nie wiem, mój drogi — odpowiedziała jego żona — ponieważ podpisuje się tylko swojem imieniem chrzestnem.
— W rzeczy samej — dodał Karol z uśmiechem — nie powinienem był podobnego zadawać pytania! święta... miałaby pójść za mąż!
W tej chwili weszła do pokoju młoda sługa i, zatrzymawszy się na progu, skinęła na swą panią znakiem porozumienia; lecz ta, uśmiechnąwszy się, odpowiedziała:
— Możesz mówić, Juljo, alboż to panna Antonina nie należy do naszej rodziny?
— Proszę pani — rzekła służąca — Agata pyta się, czy może kurczęta założyć na rożen, chociaż pan Paskal jeszcze nie przychodzi?
— Ma się rozumieć — odpowiedziała pani Dutertre — pan Paskal opóźnia się trochę, ale jestem pewna, że lada chwila nadejdzie.
— Czy się kogo spodziewasz, Zofjo — zapytała Antonina po oddaleniu się służącej — w takim razie do zobaczenia — dodała młoda panienka z lekkiem westchnieniem — nie dlategom tylko przyszła, ażeby ci pokazać list Magdaleny, chciałam jeszcze pomówić z tobą, a więc jutro znowu przyjdę do ciebie, moja droga Zofjo.
— Wcale nie, kochana Antolko, użyję całej dawnej powagi macierzyńskiej, ażeby zatrzymać u nas na śniadaniu moją córeczkę. Jest to pewien rodzaj uroczystości familijnej, a twoje miejsce nie może pozostać niezajętem, moje dziecię!
— Proszę bardzo, panno Antonino — rzekł Karol — uczyń pani dla nas to poświęcenie.
— Bardzo pan jest dobry i uprzejmy, panie Dutertre; ale doprawdy nie mogę przyjąć.
— W takim razie — rzekł Karol — zmuszony będę użyć ostatniego środka, ażeby panią u nas zatrzymać; oto, panno Antonino, jeżeli nam pani zrobi tę przyjemność i zostanie z nami, ujrzy pani człowieka szlachetnego, który przyszedł nam w pomoc; dzisiaj właśnie obchodzimy rocznicę tego wspaniałego czynu.
Zofja, zapomniawszy o pewnym rodzaju przeczucia, które w niej obudziły słowa jej małej córeczki, dodała:
— Tak jest, moja Antolko, w czasie owego zgubnego przesilenia i krytycznej chwili w handlu, pan Paskal powiedział do Karola: „Ja pana nie znam osobiście, wiem jednak, że jesteś równie uczciwy, jak zdolny i pracowity. Potrzebuje pan pięćdziesięciu tysięcy talarów do dalszego prowadzenia interesów, ofiaruję je panu po przyjacielsku, przyjmij je także po przyjacielsku; co się tyczy warunków procentowych, ułożymy je później, również po przyjacielsku“.
— Rzeczywiście — rzekła Antonina — był to szlachetny postępek.
— Tak jest — dodał pan Dutertre głęboko wzruszony — gdyż nietylko ocalił od upadku mój zakład, ale nadto podał przez to rękę pracy licznych robotników, których używam, zapewnił spokojność starości mego ojca, zapewnił szczęście mojej żony, przyszłość moich dzieci. O! zostań pani, zostań. Widok człowieka szlachetnego, to rzecz tak rzadka, tak słodka. Ale, patrzaj pani, otóż i on — dodał pan Dutertre, widząc Paskala, przechodzącego koło okna.
— Doprawdy, bardzo jestem wzruszona tem wszystkiem, coście mi państwo oboje powiedzieli, żałuję, że nie mogę korzystać z towarzystwa człowieka szlachetnego, któremu tyle jesteście winni, ale śniadanie zatrzymałoby mnie zbyt długo, a ja muszę wcześnie wrócić do domu. Oczekuje mnie mój wuj, który jeszcze dzisiejszej nocy był bardzo cierpiący, i który w chwilach boleśći zawsze pragnie mnie mieć przy sobie, cierpienia zaś jego mogą lada chwila się odnowić. — Poczem wyciągnąwszy rękę do Zofji, dziewica dodała — wszakże cię wkrótce zobaczę?
— Pojutrze, moja droga Antolko, przyjdę do ciebie i zabawię tak długo, jak tylko sama zechcesz.
Wtem drzwi otworzyły się i pan Paskal wszedł do pokoju.
Antonina ucałowała swą przyjaciółkę, która, zwracając się do finansisty, rzekła z serdeczną szczerością:
— Czy mi pan pozwoli odprowadzić moją przyjaciółkę? Zresztą, pan domyśla się zapewne, że powrócę z największym pośpiechem.
Pan Paskal, na widok Antoniny, którą już drugi raz tegoż samego poranku oglądał, został, jakeśmy już powiedzieli, zdjęty największem zdumieniem, a zarazem i uwielbieniem tej piękności tak niewinnej, tak czystej.
— Nareszcie! przybywa pan! — zawołał Karol Dutertre z serdecznem wylaniem, wyciągając obie ręce do pana Paskala, gdy zostali sami w pokoju. — Czy pan uwierzy, żeśmy już zaczynali powątpiewać o twojej słowności? Przez cały tydzień cieszyliśmy się z żoną na dzisiejszy poranek, gdyż po rocznicy urodzin naszych dzieci, dniem, który obchodzimy z największem szczęściem, jest ten dzień, od którego, dzięki panu, datuje się pewność i bezpieczeństwo ich przyszłości. To tak dobrze, tak słodko, z wdzięcznością uczuć się godnym szlachetnego czynu, który równie zaszczyca dawcę, jak i odbierającego.
Pan Paskal nie zdawał się słyszeć tych wyrazów pana Dutertre, i rzekł do niego:
— Któż to jest ta młodziutka osoba, która stąd wyszła?
— Panna Antonina Hubert.
— Czy to nie krewna prezesa Hubert, który niedawno tak ciężko chorował?
— Tak, jego synowica.
— Ah! — zawołał Paskal z namysłem.
— Wiadomo panu, że gdyby mój ojciec nie znajdował się w naszem gronie — rzekł pan Dutertre z uśmiechem — uroczystość nasza nie byłaby zupełną. Pójdę go więc zawiadomić o pańskiem przybyciu, kochany panie Paskal.
I gdy postąpił parę kroków ku drzwiom, prowadzącym do pokoju starca, Paskal zatrzymał go skinieniem, mówiąc do niego.
— Wszakże prezes Hubert mieszka...
Ponieważ się zaś wahał z dokończeniem słów swoich, Dutertre dodał:
— Na przedmieściu św. Honorjusza, w domu, którego ogród przytyka do pałacu Elysée Bourbon.
— Czy ta dziewczyna dawno już mieszka u swego wuja?
Dutertre zdziwiony nieco ciekawością pana Paskala co do Antoniny, odpowiedział:
— Pan Hubert przywiózł ją, będzie temu trzy miesiące z Nicei, gdzie panna Antonina pozostała po śmierci jednej ze swoich krewnych.
— Więc pani Dutertre przyjaźni się z tą młodą osobą?
— Matkowała jej jeszcze na pensji.
— Ah — dodał Paskal, pogrążywszy się chwilkę w nowem zamyśleniu.
Człowiek ten posiadał wielką i rzadką zdolność, która się niezmiernie przyczyniła do zebrania jego ogromnego majątku; jak z łatwością można zamykać i otwierać niektóre szufladki swego biurka, tak i on mocen był chwilowo odrywać się stosownie do woli swojej od najgłębszego najęcia i przechodzić z obojętnością do myśli zupełnie przeciwnych, tym, które go przed chwilą jeszcze zajmowały. Tak to, po owem widzeniu się Franciszka z Antoniną, którego był dalekim świadkiem, i które tak gwałtownie go wzruszyło, odzyskał znowu całą swobodę umysłu, dozwalającą mu rozmawiać spokojnie o interesach z arcyksięciem i dręczyć go z całem wyrachowaniem złego serca.
Podobnież po tem ostatniem spotkaniu z Antoniną u państwa Dutertre, odroczył, że tak powiemy, na później swoje zamiary względem tej dziewicy. Myśląc tedy zupełnie o czem innem, dobrodusznie, rzekł do męża Zofji:
— Zanim twoja żona powróci, mój kochany przyjacielu, chciałem pana prosić o jednę małą przysługę.
— Nareszcie — zawołał uszczęśliwiony Dutertre, zacierając ręce z radością — nareszcie... lepiej późno, jak nigdy!
— Wszakże u ciebie był kasjerem niejaki Marcelange?
— Na moje nieszczęście.
— Na pana nieszczęście?
— Popełnił on u mnie, nie mogę powiedzieć czyn nieuczciwy, bo za żadną cenę nie zasłoniłbym go od kary, godnej jego występku; lecz dopuścił się czynu niedelikatnego, przy takich okolicznościach, które mnie przekonały, że to człowiek nikczemny, i oddaliłem go od siebie.
— Marcelange mówił mi, że go pan rzeczywiście oddalił.
— Czy pan go zna? — zapytał Dutertre, przypominając sobie słowa swego ojca.
— Kilka dni temu przyszedł on do mnie, pragnie dostać się do domu Durand...
— On? do tak godnego domu?
— Dlaczegożby nie? wszakże u pana był bardzo użyteczny.
— Ale, jakiem to już panu powiedział, kochany panie Paskal, oddaliłem go, skorom tylko poznał jego postępowanie.
— Rozumiem! lecz ponieważ znajduje się bez miejsca, wypadałoby dla umieszczenia go w domu Durand, który gotów jest przyjąć jego usługi, wypadałoby, mówię, dać biednemu człowiekowi list polecający od pana; za takiem zaręczeniem zostanie przyjęty bez najmniejszej trudności; otóż, moj kochany panie Dutertre, przychodzę właśnie prosić cię o ten list.
Po chwili szczerego zdziwienia, Dutertre odpowiedział z uśmiechem.
Wprawdzie, nie powinnoby mnie to wcale dziwić, pan jest tak dobry, ten człowiek zaś tak przebiegły i przewrotny, on podszedł pańską życzliwość i dobrą wiarę.
— W samej rzeczy, i ja sądzę, że Marcelange jest bardzo przebiegły i zręczny; jednakże ja przyszedłem koniecznie prosić pana o tę rekomendację.
Dutertre myślał przez chwilę, że nie zrozumiał dobrze, albo też jego nie zrozumiano; więc dodał:
— Daruj pan, ale powiedziałem panu, że...
— Że człowiek ten popełnił czyn niedelikatny, ale, ba i cóż to szkodzi.
— Jakto, panie Paskal, co to szkodzi? Ależ, w moich oczach, postępek tego człowieka był może jeszcze karygodniejszy, jak usunięcie jakiej kwoty!
— Wierzę ci, mój zacny panie Dutertre, wierzę zupełnie; niema lepszego od ciebie sędziego w sprawach honoru; Marcelange wprawdzie zdaje się być człowiekiem zanadto przebiegłym; ale, jeżeli mam ci wszystko wyznać, pragnę, usilnie pragnę, ażeby on uzyskał od ciebie ten list.
— Rzeczywiście, panie Paskal, to zbyteczna słabość. Jeszcze raz powtarzam, ten człowiek wie, że jesteś dobry, szlachetny szczery, udało mu się zająć pana swoim losem.
— Bardzo być może! ja taki jestem dobrotliwy! Koniec końcem, ja pragnę tego listu, ten biedak wart jest politowania.
— W moich zaś oczach, mój kochany i zbyt dobry panie Paskal, ten człowiek nie zasługuje na współczucie i dlatego wygnałem go od siebie, zdawałoby mi się, że nieuczciwie działam, popierając ze swej strony umieszczenie go w domu czcigodnym, zasługującym na wszelkie względy.
— Co znowu! uczyń to dla mnie, dla mnie, proszę bardzo!
Dutertre spojrzał najprzód na Paskala ze zdumieniem, nareszcie, po chwili zastanowienia, rzekł głosem tkliwego wyrzutu:
— Ah! panie, po upływie roku czyż potrzeba było takiej próby?
— Jakiej próby?
— Proponować mi czyn niegodny, celem przekonania się czy też zasługuję na ufność pana.
— Uważam pana za godniejszego mego zaufania, niż kiedykolwiek, mój zacny Dutertre, i dowodzę ci tego, żądając od ciebie tego listu, który ma związek ze sprawą dosyć delikatną.
Pan Paskal mówił to z całą szczerością. Dutertre nie mógł już dłużej wątpić; przypomniał sobie wtedy słowa ojca, przeczucia swej córki, i, zdjęty nieznaną trwogą, odpowiedział głosem wymuszonym:
— Więc pan zapomina o ciężkiej odpowiedzialności, jakaby na mnie ciążyła, gdybym panu uległ.
— Ej, mój Boże! cóżby to było, kochany panie Dutertre, gdybyśmy od naszych przyjaciół żądali tylko rzeczy łatwych!
— Ale to niemożliwe!
— Nie, panie Dutertre, nie odmówisz mi tego.
— Panie Paskal — rzekł Karol głosem pewnym i wzruszonym — jestem panu winien wszystko, niema jednego dnia, w którymbyśmy: mój ojciec, żona i ja nie przypominali sobie, że rok temu, bez niespodziewanej pomocy pańskiej upadek byłby niezawodny. Wszystkich uczuć przywiązania i szacunku, jakie tylko obudzić może wdzięczność, my doznajemy dla pana, wszelkie możebne dowody poświęcenia naszego, gotowi jesteśmy złożyć panu z prawdziwą radością i szczęściem, lecz...
— Jeszcze jedno słowo, a pan mnie zrozumie — rzekł Paskal przerywając Karolowi. — Ponieważ pragniesz wiedzieć, muszę panu wyznać, że interes mój wymaga tego koniecznie, ażebym posiadał w domu Duranda kogoś, coby mi zupełnie... pan to rozumie... zupełnie... był oddany... Otóż, domyśla się pan zapewne, że trzymając tam Marcelange, zamieniam go dla siebie w wiernego służalca, w ślepe narzędzie, a licząc na twoje zupełne milczenie... więcej nawet uczynię... powiem ci, że...
— Ani słowa więcej w tej sprawie, zaklinam pana — zawołał Dutertre ze zdziwieniem i coraz większą przykrością, gdyż dotąd uważał pana Paskala za człowieka nieposzlakowanej prawości. — Ani słowa więcej. Są tajemnice, których wyznania nie powinniśmy wcale przyjmować.
— Dlaczego?
— Ponieważ mogą być bardzo drażliwe, bardzo nieprzyjemne, mój panie..
— Doprawdy? wyznania starego przyjaciela mogą być bardzo nieprzyjemne; dobrze, zachowam je więc przy sobie. W takim razie daj mi pan ów list, bez żadnych tłumaczeń.
— Powiedziałem już panu, że to jest dla mnie zupełnem niepodobieństwem.
Pan Paskal ściągnął usta i zmarszczył nieznacznie brwi; równie zdziwiony jak obrażony odmową Karola, nie mógł uwierzyć w naiwności swojego cynizmu, ażeby człowiek, którego trzymał w zupełnej zależności, mógł mieć odwagę sprzeciwić się jego woli lub poświęcić teraźniejszość i przyszłość jakimś skrupułom honorowym.
Jednakże, ponieważ Paskalowi bardzo wiele zależało na tem, ażeby uzyskał list, którego żądał, odpowiedział głosem tkliwego wyrzutu:
— Jakto, pan mi tego odmawia, kochany panie Dutertre, mnie, swojemu staremu przyjacielowi?
— Odmawiam szczególniej i mianowicie panu... panu... panu, który zaufałeś mojej nieugiętej prawości, który, nie znając mnie... pożyczyłeś mi tak znaczną sumę pieniędzy.
— Dajże pokój, kochany panie Dutertre. Alboż to uczciwość twoja, rozum, twój własny interes, i w każdym razie, materjały twoich zakładów nie zabezpieczały dostatecznie moich kapitałów? Alboż to się nie znajduję w wybornem położeniu, skutkiem owego zastrzeżenia, że mogę każdego czasu zażądać ich zwrotu, zastrzeżenia, z którego o ile mi się zdaje, nie tak prędko jeszcze myślę korzystać. Z tego powodu los twój obchodzi mnie bardzo blisko — dodał skwapliwie pan Paskal, widząc zdumienie i trwogę malujące się nagle w rysach pana Dutertre — lecz, przypuśćmy... co, dzięki Bogu, zawsze tylko jest przypuszczeniem, przypuśćmy, że w krytycznym stanie, w jakim obecnie znajduje się cały przemysł, powiedziałbym do ciebie: Panie Dutertre, za miesiąc potrzebuję moich pieniędzy, i odmawiam ci dalszego kredytu!
— Wielki Boże! — zawołał Dutertre, zmieszany, przerażony samą myślą podobnego nieszczęścia — toć jabym zbankrutował! to byłoby moją zgubą! upadkiem mojego zakładu, musiałbym może własnemi rękami pracować, jeżelibym znalazł zatrudnienie na wyżywienie mego ojca kaleki, mojej żony i moich dzieci.
— Będzieszże milczał, złośliwy człowieku, co to znaczy, żeby mi zaś takie smutne myśli stawiać przed oczy! Na cały dzień mnie teraz zasmucisz! — zawołał pan Paskal z ujmującą dobrodusznością, biorąc Karola za obie ręce. — I to dzisiaj mówisz do mnie w ten sposób, dzisiaj, kiedy ja sobie tak przyjemny, uroczysty dzień obiecywałem. No! cóż ci jest... taki jesteś blady?
— Przebacz pan — rzekł Dutertre, ocierając zimne krople potu, spływające z czoła — ale na samą myśl tak niespodziewanego ciosu, któryby dotknął to, co mam najdroższego na świecie: mój honor, moją rodzinę, moją pracę. Ah! wierzaj pan, masz słuszność, oddalmy jeszcze tę myśl, ona jest zbyt okropna.
— O! mój Boże, właśnie panu to mówiłem, nie zatruwajmy sobie tego pięknego dnia. Otóż, ażeby temu jak najprędzej położyć koniec dodał wesoło pan Paskal rozbijmy interes odrazu, za jednym zamachem, daj mi ów list, i nie mówmy już o tem.
Dutertre zadrżał, okropna trwoga ścisnęła mu serce i odpowiedział:
— Panie, podobne naleganie dziwi mnie i zasmuca. Lecz powtarzam panu, że żadną miarą nie mogę uczynić tego czego pan ode mnie żąda.
— Ah! jakie też z ciebie dziecko! samo to moje naleganie powinno cię przekonać, jaką wagę do tego przywiązuję.
— Panie, czy to być może?
— A dlaczegożbym ja przywiązywał do tego taką wagę? Oto dlatego, że i ciebie samego obchodzi.
— Mnie? nie rozumiem pana.
— O! bezwątpienia, wrazie chybienia mojej rachuby, jaką pokładam na domu Durand, dlatego tylko, że twoja odmowa nie pozwala mi użyć właściwie tego łotra Marcelange‘a; ponieważ pan nie chce przyjąć moich zwierzeń, muszę je więc zachować przy sobie, być może, że byłbym zniewolony, dla pewnych powodów, których wytłumaczenia także przyjąć nie chcesz, powtarzam — dodał pan Paskal, zwolna wymawiając następujące wyrazy, i wpatrując się zimnym, lecz przenikliwym wzrokiem w swą ofiarę — byłbym mówię zniewolony, coby mi jednakże serce zakrwawiło, zażądać zwrotu moich kapitałów i zamknąć ci mój dalszy kredyt.
— O! mój Boże! — zawołał Dutertre, składając ręce i pokrywając się śmiertelną bladością.
— Widzisz więc, szkaradny człowieku, w jakiem ty sam postawiłbyś mnie położeniu! Zmuszać mnie do czynu, który, powtarzam ci jeszcze, boleśnie zraniłby moją duszę.
— Ależ, panie, wszakże przed chwilą dopiero pan mnie upewniał...
— Tak, nie inaczej, zamiarem moim byłoby zostawić go u pana jak najdłużej, ten nieszczęśliwy kapitał, wszakże mi płacisz procenty i amortyzację z rzadką punktualnością, lokata była zatem doskonała, i skutkiem owej amortyzacji, spłaciłbyś go w ciągu lat dziesięciu, a ja byłbym zrobił doskonały interes, wyświadczając ci zarazem usługę.
— Rzeczywiście, panie — rzekł zcicha Dutertre zmieszany nadzwyczajnie — takie były przyrzeczenia pańskie, jeżeli nie na piśmie, to przynajmniej ustnie, i szlachetność pana ofiary, prawość jego charakteru, wszystko budziło we mnie najzupełniejszą ufność. Daj Boże, ażebym nie był zmuszony powiedzieć: ufność zuchwałą, szaloną, co do przyrzeczeń pańskich.
— Co do tego, kochany panie Dutertre, nie miej sobie nic do wyrzucenia; w owej krytycznej epoce dla handlu, a przynajmniej równie ciężkiej jak dzisiejsza, nie byłbyś nigdzie znalazł kapitału za cenę tak umiarkowaną.
— Wiem o tem, panie!
— Mogłeś więc, musiałeś nawet, będąc zniewolonym gwałtowną potrzebą, przyjąć warunki pod jakiemi tę pożyczkę udzielałem.
— Lecz, panie — zawołał Dutertre przejęty niewypowiedzianą trwogą — odwołuję się do pańskiego honoru! Przyrzekłeś mi pan wyraźnie, że...
— O! mój Boże! tak jest, przyrzekłem panu wszystko, gdyby nie ten nieprzewidziany zbieg nadzwyczajnych okoliczności; a na nieszczęście twoja odmowa tego nędznego bileciku, jest właśnie okolicznością bardzo wielkiej wagi, która mnie stawia w przykrej, w bolesnej konieczności zażądania od pana zwrotu moich pieniędzy.
— Ale panie, pan żąda odemnie czynu haniebnego, zastanów się pan nad tem!
W tej chwili usłyszano słodki i dźwięczny śmiech Zofji Dutertre, zbliżającej się do pokoju.
— Ah! panie! zawołał jej mąż — ani słowa więcej w przytomności mojej żony, gdyż, być może, to jeszcze nie jest ostatnie pana postanowienie, i spodziewam się, że...
Karol Dutertre nie dokończył swoich słów, gdy w tej chwili Zofja weszła do salonu.
Kiedy Zofja Dutertre weszła do salonu, w którym znajdował się jej mąż z Paskalem, powabna twarz młodej kobiety pokryta żywym rumieńcem, lekkie wzruszenie piersi, zwilżone oczy, świadczyły o jej świeżym wybuchu wesołości.
— Ah! ah! pani Dutertre — rzekł wesoło pan Paskal — słyszałem panią dobrze. Śmiałaś się tak wesoło... — Poczem zwracając się do Karola, który starał się wszystkiemi siłami ukryć swoje przerażenie i zaufać ostatniej jeszcze nadziei, dodał — jak szczęście czyni wesołemi te młode kobiety! Spojrzeć tylko na nie, już radość wstępuje w serca nasze, nieprawdaż, kochany Dutertre?
— Śmiałam się wprawdzie, ale to prawie mimowolnie, zaręczam panu, dobry panie Paskal — odpowiedziała Zofja.
— Mimowolnie — zapytał kapitalista — jakto? czyliżby jakie zmartwienie?
— Zmartwienie? o! nie, dzięki Bogu! lecz więcej byłam usposobiona do rozrzewnienia, niżeli do wesołości. Ta droga Antonina, — gdybyś ty widział, Karolu — dodała młoda kobieta, zwracając się ze słodkiem wzruszeniem do swego męża — nie jestem ci w stanie wypowiedzieć, jak ona mnie wzruszyła, jakie szczere, a zarazem naiwne wyznanie uczyniła mi, gdyż serce biednej dziewczyny było przepełnione, i nie miała siły oddalić się bez opowiedzenia mi wszystkiego. — I łza rozrzewnienia zrosiła piękne oczy Zofji.
Usłyszawszy imię Antoniny, Paskal mimo całego panowania nad sobą, zadrżał; jego silne zajęcie młodą panienką na chwilę odroczone, powróciło teraz daleko żywsze i gorętsze, niż kiedykolwiek, i podczas kiedy Zofja ocierała zwilżone oczy, spojrzał na nią wzrokiem przenikliwym, usiłując odgadnąć, czego mógłby się od niej spodziewać w zamiarach, jakie sobie ułożył.
Pani Dutertre dodała wkrótce, zwracając się do męża:
— Opowiem ci to później, mój Karolu, ale pozostawałam jeszcze pod słodkiem wrażeniem mojej rozmowy z tą drogą Antoniną, kiedy moja mała Magdalena przybiegła do mnie i dziecinną swoją mową nagadała mi takich rzeczy, że nie mogłam się wstrzymać od głośnego śmiechu. Lecz, przebacz mi, panie Paskal, serce pana zrozumie i wytłumaczy wszystkie słabości macierzyńskie, nieprawdaż?
— I mnie to pani o to pyta, — rzekł Paskal serdecznie, — mnie, człowieka tak poczciwego?
— To prawda — dodała Zofja z czarującą szczerością — jeżeli tu pana tak kochamy, to dlatego, że pan jest, jak sam mówisz, człowiekiem bardzo poczciwym. Oto, zapytaj pan Karola, czy on mi zaprzeczy?
Dutertre uśmiechnął się tylko z przymusem i miał dosyć siły i odwagi, że potrafił powściągnąć się dostatecznie w obecności swej żony, tak dalece, że ta, będąc zupełnie zajęta panem Paskalem, nie domyślała się bynajmniej niepokoju swego męża. Dlatego też, zbliżywszy się do stołu i biorąc z niego woreczek, zrobiony własną ręką, podała go panu Paskalowi, mówiąc do niego ujmującym głosem:
— Kochany panie Paskal, woreczek ten jest owocem pracy moich najprzyjemniejszych wieczorów, wieczorów, które spędzałam tutaj z moim mężem, jego zacnym ojcem i mojemi dziećmi. Gdyby każda z tych stalowych perełek mogła przemówić — dodała Zofja z uśmiechem — powiedziałaby panu, ile razy jego imię było wyrzeczone pomiędzy nami, z jakiem przywiązaniem i z jaką wdzięcznością.
— Ah! dziękuję, dziękuję, kochana pani Dutertre — odpowiedział Paskal — nie jestem w stanie wyrazić pani, jak jestem wdzięczny za tę miłą dla mnie pamiątkę; ale, widzi pani, doprawdy, to mnie nieco niepokoi...
— Jakto?
— Pani obdarza mnie, a ja znowu nowe chcę zanieść żądanie.
— Co za szczęście! Żądaj pan, żądaj, kochany panie Paskal.
— To, co mam pani powiedzieć, może ją bardzo zdziwić.
— Tem lepiej, nadzwyczajnie lubię wszelkie niespodzianki.
— Dobrze więc, oto samotność kawalerskiego życia zaczyna mi się przykrzyć... i...
— I?...
— Pragnąłbym ożenić się...
— Doprawdy?
— Dziwi to panią?... Byłem tego pewien.
— Myli się pan zupełnie, gdyż, według mojego przekonania, koniecznie powinno to nastąpić.
— Jakto?
— Mój Boże, często mówiłam sobie: prędzej, czy później, ten dobry pan Paskal, zapragnie także skosztować słodkiego i nieocenionego szczęścia rodzinnego, i jeżeli panu mam wyznać moję dumną zarozumiałość — dodała Zofja z uśmiechem — mówiłam sobie nawet w duchu, że to niepodobna, ażeby widok szczęścia, jakiego Karol i ja używamy, nie natchnął zczasem pana Paskala myślą ożenienia się. Teraz, pomyśl pan jak muszę być szczęśliwą, żem przeczuła zamiar pana!
— Triumfuj pani zatem, gdyż rzeczywiście zbudowany przykładem pani i twego męża, pragnę postąpić jak wy oboje, wejść w związek małżeński z miłości...
— Alboż to może być małżeństwo inne, jak z miłości? zagadnęła Zofja, wzruszając ramionami poruszeniem pełnem wdzięku i nie myśląc wcale o trzydziestu ośmiu latach pana Paskala; poczem dodała — i pan jest kochany?
— O! mój Boże! może to zależeć... od pani.
— Ode mnie?
— Nie inaczej.
— Ode mnie? — powtórzyła Zofja w coraz większem zdziwieniu — czy ty rozumiesz Karolu, co mówi pan Paskal?
— Rozumiem — odpowiedział Dutertre, który nietyle zdziwiony, co jego żona, słuchał z mimowolnym niepokojem.
— Jakto, panie Paskal — mówiła dalej Zofja — ja mogę sprawić, ja, ażeby pan był kochanym?
— Może pani, kochana pani Dutertre.
— Jakkolwiek mi się to wydaje rzeczą niepojętą, dziękuję Bogu za to, że mam tę czarodziejską potęgę, jaką pan mi przypisuje — odpowiedziała Zofja ze słodkiem uśmiechem — w takim razie będzie pan tak kochany, jak na to zasługujesz.
— Rachując tedy na przyrzeczenie pani, nie będę wcale owijał w bawełnę, i wyznam dobrej pani odrazu, że jestem szalenie zakochany w pannie Antoninie Hubert.
— W Antoninie! — zawołała Zofja z przerażeniem, gdy tymczasem Dutertre, siedząc ciągle przy swojem biurku, odwrócił się nagle do swej żony, której nadzwyczajne zdumienie w zupełności podzielał.
— W Antoninie! — powtórzyła Zofja, jakgdyby nie mogła uwierzyć temu co przed chwilą usłyszała — pan kocha Antoninę!
— Szaleję za nią, właśnie to u was spotkałem ją czwarty raz w mojem życiu; wprawdzie nigdy z nią nie mówiłem, jednakże zamiar mój jest niezmienny, bo należę do liczby tych ludzi, którzy decydują się szybko i to przez instynkt. Podobnież, kiedy szło o przyjście w pomoc temu zacnemu Dutertre, rzecz była skończona w przeciągu dwóch godzin. Otóż zachwycająca piękność panny Antoniny, szczerość i niewinność, malujące się w jej twarzy, coś takiego, co mi potajemnie mówi, że ta osoba musi posiadać najlepsze przymioty w świecie... wszystko to sprawiło, żem się szalenie zakochał i że pragnę w związku, skojarzonym przez miłość, podobnie jak wasze małżeństwo, kochana pani Dutertre, znaleźć to szczęście domowe, to błogie zadowolenie serca... którego jestem podobno godny.
— Panie — rzekła Zofja zmieszana nadzwyczajnie — pozwól mi pan...
— Jeszcze tylko jedno słowo: jest to miłość, datująca od pierwszego spotkania, powie mi pani, słusznie, ale mamy wiele przykładów miłości równie nagłej jak głębokiej! Zresztą, jakem to już pani powiedział, ja jestem poprostu człowiekiem instynktu, przeczucia; jednym rzutem oka odróżniałem zawsze każdy interes zły lub dobry, czemuż nie miałbym w mojcm małżeństwie trzymać się tejże samej metody, którą dotąd stosowałem, jak najpomyślniej? Mówiłem tedy, że to zupełnie od pani zależy, ażeby mnie panna Antonina kochała. Wytłumaczę ci się z tego: w piętnastym roku, nie sądzę bowiem, żeby panna Antonina mogła być starszą... panienki nie mają jeszcze własnej woli,.. Służyła jej pani za matkę, jak mi to oświadczył Dutertre. Posiadasz więc nad nią wielką władzę, skoro cię wybiera za swoją powiernicę. Nie będzie zatem nic łatwiejszego, jak rozmawiając z nią o mnie, skoro mnie pani jej przedstawisz (co nie później nastąpi jak jutro, nieprawdaż?) oświadczyć jej żeby podzieliła mą miłość i została moją żoną. Gdybym pani winien był to szczęście, kochana pani Dutertre — dodał Paskal głosem wzruszonym i szczerym — mówi pani o wdzięczności? oto uczucie, jakie pani masz dla mnie, byłoby niewdzięcznością obok tego, co ja czuć będę dla ciebie.
Zofja słuchała pana Paskala z prawdziwym smutkiem i pomieszaniem, wierzyła bowiem i słusznie nawet wierzyła w rzeczywistość miłości, albo raczej niezwalczonej namiętności i zapałów, jakie nim owładnęły; dlatego też odpowiedziała głosem niepewnym i bolesnym, ponieważ niemało ją kosztowało zniweczyć nadzieje, które uważała za uczciwe:
— Mój kochany i biedny panie Paskal, wyznaję z największym żalem, że nie mogę wywiązać się z tej pierwszej przysługi, której pan ode mnie żąda; nie potrzebuję nawet panu mówić, jak nad tem ubolewam.
— Cóż w tem jest niepodobnego?
— Wierzaj mi pan, porzuć myśl o tem małżeństwie.
— Czy panna Antonina nie zasługuje...
— Antonina jest prawdziwym aniołem, znam ją bowiem od samego dzieciństwa. Niema na świecie lepszego serca, lepszego charakteru.
— Właśnie to, co mi pani mówi, tem większe budzi we mnie pragnienie, jeżeliby ono być mogło jeszcze większem.
— Jeszcze raz powtarzam panu, ten związek jest niemożliwy.
— Ale... dlaczegóż?
— Najprzód, pomyśl pan nad tem, Antonina ledwie zaczęła rok szesnasty, a pan...
— A ja mam lat trzydzieści osiem; czy o to idzie?
— Różnica wieku jest bardzo wielka, sam pan rozumie. Ponieważ zaś nie radziłabym ani własnej córce, ani siostrze mojej wchodzić w tak niestosowny związek, nie mogę także doradzać tego i Antoninie, nie chciałabym bowiem za żadną cenę, ani jej, ani pana nieszczęścia.
— O! pani bądźże zupełnie spokojną, ja pani ręczę za moje szczęście, tak, za moje.
— A za szczęście Antoniny?
— Bah! bah! dla kilku lat więcej lub mniej...
— Kochany panie Paskal, ja poszłam za mąż z miłości, i nie rozumiem innego małżeństwa. Być może, iż to niedobrze; ale koniec końcem, jak tak myślę, i powinnam to panu powiedzieć, kiedy zasięgniesz mojej rady.
— Więc, zdaniem pani, nie mogę podobać się pannie Antoninie?
— Sądzę, że ona uzna, jak Karol, jak ja, jak wszystkie szlachetne serca, wspaniałomyślność pańskiego charakteru... lecz...
— Przebacz mi, kochana pani Dutertre, że ci jeszcze raz przerwę, piętnastoletnie dziecko nie ma jeszcze ustalonego zdania o małżeństwie: panna Antonina ma w pani ślepe zaufanie. Przedstaw mnie jej, nagadaj jej tylko wiele dobrego o poczciwym Paskalu, a rzecz będzie skończona pomyślnie; jak tylko pani zechce, potrafi pani wszystko.
— Kochany panie Paskal, rozmowa ta więcej mnie zasmuca, aniżeli to panu mogę wypowiedzieć. Ażeby położyć jej koniec, powierzę delikatności i honorowi pana pewną tajemnicę.
— Jakto... tajemnica?
— Antonina kocha i jest kochaną, panie Paskal, niema nic czystszego, nic tkliwszego jak ta miłość, i dla wielu powodów pewna jestem, że ona zapewniłaby szczęście Antoniny; zdrowie jej stryja jest bardzo wątłe: niechaj go tylko to biedne dziecię utraci, zmuszona będzie udać się do krewnych, którzy bardzo słusznie budzą w niej niechęć. Poszedłszy zaś zamąż według swojego serca, może niemal być pewną najszczęśliwszej przyszłości. Widzi pan przeto, kochany i dobry panie Paskal, że nawet przy mojej pomocy niema nadziei pomyślnego skutku; a mogęż ja przy całej sumienności mej duszy udzielić panu żądanej pomocy, kiedy, pomijając nawet nierówność wieku, pewna jestem, a ja nigdy nic lekkomyślnie nie twierdzę, że miłość, jaką Antonina czuje i jakiej sama odbiera dowody, bezwzględnie zapewni jej szczęście.
— Ah! więc to panna Antonina jest zakochana, dobrze; ale przecież my znamy te wielkie namiętności młodych panienek, kochana pani Dutertre, to prawdziwy słomiany ogień. Otóż pani dmuchnie tylko na niego i zagaśnie; ta niezmienna miłość nie zdoła oprzeć się twemu wpływowi.
— Najprzód, nie będę wcale próbowała wpłynąć jakim bądź sposobem na Antoninę w tym względzie, panie Paskal; a potem byłoby to nawet zupełnie bezskutecznem.
— Bah! w każdym razie niech pani spróbuje.
— Wszak panu mówię, że Antonina kocha.
— Kocha? rozumiem; oprócz tego jeszcze, poczciwy Paskal ma lat trzydzieści osiem, i nie jest wcale ładny to rzecz widoczna; ale też za to posiada śliczne miljony; i jeżeli dzisiaj wieczorem, (bo pani pójdzie do niej wieczorem, nieprawdaż? jestem tego pewien), przedstawi pani temu niewiniątku, że jeżeli miłość jest dobrą rzeczą, pieniądze są jeszcze lepszą, gdyż miłość przemija, a pieniądze zostają, usłucha ona twej rady i jutro pożegna swego kochanka; wtedy nie pozostanie mi, jak tylko powiedzieć: chwała i dzięki ci, moja droga i kochana pani Dutertre.
Zofja spojrzała na Paskala wzrokiem równie zdziwionym jak niespokojnym; jej czuła drażliwość kobieca została okropnie dotkniętą; jej instynkt podszepnął jej, że człowiek, mówiący tak jak mówi pan Paskal, nie był człowiekiem serca i honoru, za jakiego go dotąd uważała.
W tej chwili także Dutertre podniósł się z krzesła; żona jego dopiero teraz dostrzegła wzburzenie wewnętrzne, malujące się w jego rysach i zbliżając się do niego, zawołała:
— Mój Boże, Karolu, taki, jesteś blady, możeś chory?
— Nie, Zofjo, nic mi nie jest... lekki ból głowy...
— Ja ci mówię, że tobie coś jest. Ta bladość nie jest wcale naturalną. Panie Paskal, spojrzyj pan na Karola — Rzeczywiście, kochany Dutertre, musi ci być niedobrze.
— Nic mi nie jest, panie — odpowiedział Dutertre lodowatym głosem, który zwiększył jeszcze obawę jego żony.
W milczeniu spoglądała kolejno to na swego męża, to ma pana Paskala, starając się odgadnąć przyczynę zmiany, jaką w nim spostrzegła i która ją przejmowała mimowolną trwogą.
— Słuchajże, kochany panie Dutertre — odezwał się Paskal po chwili milczenia — słyszał pan naszą rozmowę, połącz się więc ze mną, ażebyśmy mogli przekonać tę zacną i kochaną twoję żonę, że panna Antonina, pomimo swojej szalonej, dziecinnej miłości, nie może znaleźć lepszego ode mnie męża.
— Panie, pod tym względem, podzielam w zupełności zdanie mojej żony.
— Co! niedobry człowieku i ty także!
— Żona moja powiedziała panu: że miłość skojarzyła nasz związek, i równie jak ona, przekonany jestem, że tylko małżeństwa z miłości mogą być szczęśliwe.
— Zaprzedać Antoninę — rzekła Zofja z goryczą — ja... doradzać jej czyn oburzającej podłości, związek dla pieniędzy, ażeby się miała sprzedać, kiedy dopiero przed chwilą wyznała mi swoją czystą i niewinną miłość. Ah! panie, sądziłam, że pan miał o mnie zaszczytniejsze zdanie.
— Słuchajże, słuchaj, kochany panie Dutertre, ty, człowieku, przyznaj, że to są tylko powody romansowe, pomóżże mi przekonać twą żonę.
— Powtarzam panu, że zupełnie się z nią zgadzam.
— Ah! — zawołał nareszcie pan Paskal — nie spodziewałem się znaleźć tu przyjaciół tak obojętnych, tak zimnych na wszystko, co mnie obchodzi.
— Panie — zawołała Zofja — ten wyrzut jest niesprawiedliwy.
— Niesprawiedliwy! Niestety! pragnąłbym, tego, ale mam aż nazbyt wielką słuszność. Przed chwilą dopiero, mąż pani odmówił jednemu memu żądaniu, teraz pani czyni toż samo. Ah! to smutne, smutne. Na kogóż tu teraz liczyć!
— Jaka odmowa? — zapytała Zofja swego męża, coraz więcej niespokojna — czego ty odmówiłeś, Karolu.
— Niema żadnej potrzeby mówić ci o tem, moja Zofjo kochana.
— Przeciwnie, mnie się zdaje — przerwał Paskal — że dobrzeby było opowiedzieć wszystko pańskiej żonie, kochany Dutertre, możeby ona udzieliła swej rady.
— Panie — zawołał Dutertre, składając ręce z trwogą.
— Co znowu — odpowiedział Paskal — alboż to w małżeństwie z miłości mogą być tajemnice ze strony jednego małżonka dla drugiego?
— Karolu... zaklinam cię, wytłumacz mi, co to wszystko znaczy... Ah! widziałam ja dobrze, żeś ty cierpiał... ale, panie, cóż tutaj zaszło pomiędzy panem i Karolem? — odezwała się do Paskala błagalnym głosem — zlituj się pan, odpowiedz mi.
— O! mój Boże! zaszła tu rzecz nadzwyczajnie prosta, sama pani osądzi.
— Panie — zawołał Dutertre — w imię wdzięczności, jaką jesteśmy panu winni, przez litość, ani słowa więcej, błagam pana na wszystko; bo ja nigdy nie wierzę, abyś pan miał ciągle trwać w swoim zamiarze.
Ojciec Karola, usłyszawszy ze swego pokoju coraz głośniejszą rozmowę, otworzył nagle drzwi, postąpił kilka kroków do salonu, wyciągając ręce przed sobą, i z twarzą wybladłą, zawołał:
— Karolu! Zofjo! mój Boże! cóż to znaczy?
— Mój ojciec! — zawołał zcicha Dutertre z boleścią w duszy.
Po przybyciu ociemniałego starca do salonu, nastąpiła chwila milczenia.
Dutertre wybiegł skwapliwie naprzeciw swego ojca, uchwycił jego drżącą rękę i ściskając ją ze wzruszeniem, powiedział:
— Uspokój się, mój ojcze to nic... prosta sprzeczka w interesach... trochę tylko za żywa... pozwól ażebym cię odprowadził do twego pokoju.
— Karolu — rzekł niewidomy, smutnie, potrząsając głową — twoja ręka jest zimna, drżysz cały, głos twój jest wzruszony, tu się dzieje coś, co chcesz ukryć przede mną.
— Nie myli się pan, bynajmniej — rzekł Paskal do starca — syn pana tai się przed panem, a w jego, we własnym, w twojej synowej i jej dzieci interesie, nic nie powinno być przed panem ukryte.
— Na Boga, więc pana już nic wzruszyć nie zdoła — zawołał Karol Dutertre — to pan jest bez litości, bez serca?
— Dlatego właśnie, że mam litość nad twoim i twojej żony szalonym uporem, mój kochany Dutertre, pragnę odwołać się do zdrowego rozsądku twego czcigodnego ojca.
— Karolu — odezwała się Zofja — bądź co bądź, choćby to była rzecz najokropniejsza, powiedz mi. Gdyż ta niepewność, ta trwoga przechodzi już moje siły.
— Mój synu — dodał starzec — bądź mężnym jak zawsze, a my wszyscy będziemy mieli odwagę.
— Widzisz więc, kochany panie Dutertre — mówił dalej Paskal — wszakże sam twój zacny ojciec pragnie usłyszeć prawdę.
— Panie — odpowiedział Dutertre głosem bolesnym i wpatrując się w Paskala wilgotnym wzrokiem, w którym zaledwie zdołał powściągnąć łzy, — pozostań dobrym, szlachetnym, jakim byłeś aż dotąd. Władza twoja jest ogromna, wiem o tem; jednem słowem, możesz nas wszystkich pogrążyć w żałobę, wtrącić w okropną przepaść; ale, także jednem słowem możesz nam powrócić spokój i szczęście, które tobie jesteśmy winni. Błagam pana, nie bądź bez litości.
Na widok łez, które mimo wszystkich usiłowań potoczyły się z oczu Karola tak mężnego człowieka, tak wytrwałego, Zofja przeczuła całą wielkość niebezpieczeństwa, i zwracając się do Paskala, rzekła do niego bolesnym głosem:
— Mój Boże! ja nie wiem jakiem nieszczęściem pan nam zagraża, ale lękam się, o! lękam się i również błagam pana...
— Będąc naszym zbawcą — zawołał Dutertre, ocierając oczy, z których jeszcze płynęły łzy — pan nie może zamienić się w naszego kata!
— W waszego kata — odpowiedział Paskal — niechaj mnie Bóg od tego uchowa, moi biedni przyjaciele, nie ja to, lecz wy sami chcecie zostać własnymi katami! To słowo, którego ode mnie oczekujecie, to słowo, które może zapewnić wasze szczęście, wyrzeknij je, kochany Dutertre, a nasza uroczystość będzie tak wesoła, jak być miała, jeśli zaś nie, nie uskarżajcie się przynajmniej na przykry los, jaki was oczekuje, niestety! wszakże to będzie z waszej własnej woli!
— Ależ Karolu, jeżeli to od ciebie zależy — rzekła Zofja w trudnej do opisania trwodze — to słowo, którego od ciebie żąda pan Paskal, wyrzecz je, o mój Boże! kiedy tu idzie o los twego ojca i twoich dzieci...
— Wszakże słyszysz twą żonę, mój kochany Dutertre — dodał Paskal — czyliż i na jej głos okażesz się równie nieczułym?
— Dobrze więc! — krzyknął Dutertre, blady z gniewu i rozpaczy — ponieważ ten człowiek jest bez litości, dowiedźcie się więc o wszystkiem, ty, mój ojcze, i ty także Zofjo. Wygnałem z mego domu Marcelange‘a. Pan Paskal ma w tem jakiś własny interes, którego przecież nie znam, ażeby ten człowiek dostał się do domu handlowego Durand, i wymaga ode mnie, ażebym domowi temu zaręczył za uczciwość nędznika, którego wygnałem z mego domu, jako jawnego oszusta.
— Ah! panie — zawołał starzec — to być nie może. Nie spodziewaj się pan od mego syna podobnej nikczemności!
— Jeżeli zaś nikczemności tej odmówię — mówił dalej Dutertre — pan Paskal odbiera mi swoje kapitały, które z taką pewnością przyjąłem, zamyka mi swój kredyt, a w tak krytycznem położeniu będzie to naszą zgubą, naszym upadkiem.
— Wielki Boże — krzyknęła Zofja, zdjęta przerażeniem.
— To jeszcze nie wszystko, mój ojcze — dodał Dutertre — potrzeba jeszcze, żeby i moja żona złożyła odpowiedni haracz hańby i wstydu. Pan Paskal powiada, że się zakochał w pannie Antoninie, i Zofja ma usłużyć jego miłości, o której wie, że jest niemożliwą; miłości, którą dla szlachetnych powodów zupełnie potępia; jeżeli zaś nie, to znowu druga groźba wisi nad naszemi głowami. Oto cała prawda, mój ojcze, ulec zgubie równie strasznej, jak nieprzewidzianej, lub popełnić czyn hańbiący, oto dwie ostateczności, do których mnie zniewala człowiek, któregośmy tak długo uważali za człowieka szlachetnego i prawego.
Tak, tak zawsze jedno i toż samo! otóż to tak się na świecie dzieje — odpowiedział Paskal, wzruszając z westchnieniem ramionami — dopóki tylko idzie o przyjmowanie usług bez czynienia ich nawzajem, o! wtedy, pochlebiają, wynoszą cię pod niebiosa; wtedy ustawicznie tylko słyszysz, mój szlachetny dobroczyńco, mój wspaniałomyślny zbawco! nazywają cię poczciwym, obsypują cię grzecznościami, haftują ci woreczki, wyprawiają uczty dla ciebie, dzieci nawet okrywają cię pieszczotami i prawią ci słodziuchne słóweczka; niechaj tylko potem nadejdzie dzień, w którym ów poczciwy człowiek, ów dobroczyńca sam odważy się zażądać jakiej nędznej usługi, wtedy krzykną na niego: o! to człowiek niegodny! bezecny! niegodziwy!
— Każdą ofiarę, jakiejbyś pan ode mnie zażądał, aby tylko była zgodną z honorem, byłbym z radością poniósł dla pana, wszystkobym uczynił.
— O cóż tedy idzie? — mówił dalej Paskal, nie opowiadając wcale na słowa Karola Dutertre — jeżeli ów poczciwiec, przy całej dobroduszności swojej, ów dobroczyńca nakoniec znudzi się zupełnie, szczególnie bowiem niewdzięczność oburza jego serce, bo to człowiek tkliwy, bardzo tkliwy.
— Niewdzięczność — zawołała Zofja, łzami się zalewając — my, my, niewdzięczni. O! mój Boże!
— I skoro poczciwiec przekona się nareszcie, chociaż trochę za późno — mówił znowu dalej Paskal, nie odpowiadając Zofji — skoro z boleścią w sercu uzna, że miał do czynienia z ludźmi niezdolnymi postawić wdzięczność swoją nieco wyżej nad jakieś tam dziecinne skrupuły i powie sobie, że byłby już zanadto poczciwym otwierać i nadal swój worek przyjaciołom tak obojętnym. Wtedy odbiera swoje pieniądze i kredyt, właśnie jak ja to czynię, będąc także zniewolonym do tego kroku pewnemi okolicznościami wynikającemi z odmowy tego kochanego Dutertre, którego mi zawsze było i będzie jeszcze miło nazywać kochanym Dutertre. Jeszcze tylko słówko, mój panie — dodał Paskal, zwracając się do starca — opowiedziałem panu szczerze mój postępek z synem pańskim, równie jak jego postępowanie ze mną; lecz ponieważ zbyt wiele kosztowałoby moje serce wyrzec się wiary, jaką miałem w życzliwość tego kochanego pana Karola, ponieważ wiem o okropnem nieszczęściu, które z jego winy może spaść na niego i na jego rodzinę, daję mu jeszcze kwadrans czasu do namysłu i poprawy. Niechaj mi napisze żądany list, niechaj pani Dutertre uczyni mi obietnicę, o którą ją prosiłem, a wszystko wróci do dawnego stanu, i z głośnym krzykiem zawołam o śniadanie i spełnię radosny puchar na cześć przyjaźni. Jest pan ojcem Karola, masz na niego wielki wpływ, osądź więc i decyduj.
— Karolu — rzekł starzec do swego syna wzruszonym głosem — postąpiłeś, jak człowiek uczciwy, dobrze jest, lecz pozostaje ci jeszcze jedna rzecz do zrobienia, odmówić zaręczenia za moralność jednego nędznika, to jeszcze niedość.
— Ah! ah! — zawołał Paskal — więc cóż to jeszcze pozostaje uczynić?
— Jeżeli pan Paskal — mówił dalej starzec — nie odstąpi od swego zgubnego zamiaru, powinieneś, mój synu, napisać do domu Durand, że dla powodów, które ci nie są wiadome, a które może są niebezpieczne, pan Paskal pragnie Marcelange‘a umieścić w domu tych samych ludzi, i że powinni się mieć na baczności, gdyż przemilczeć o tak niecnym zamiarze, znaczyłoby zostać jego wspólnikiem.
— Pójdę za twoją radą, mój ojcze — odpowiedział Dutertre stanowczym tonem.
— Coraz lepiej, coraz lepiej — dodał Paskal z westchnieniem. — Do niewdzięczności dołącza się jeszcze niegodne nadużycie zaufania. Dobrze, spełnię tedy kielich goryczy do samego dna, tylko, moi biedni dawni przyjaciele — rzekł, zwracając dziwne i złowrogie spojrzenie na aktorów tej sceny — tylko obawiam się, ażeby po spełnieniu tego kielicha nie zostało mi w sercu zbyt wiele goryczy, zbyt wiele żółci, w takim bowiem razie, wiadomo wam, że kiedy po najtkliwszej przyjaźni nastąpi słuszna nienawiść, wtedy, na nieszczęście, nienawiść ta staje się okropną.
— O! Karolu, on mnie przeraża — szepnęła młoda niewiasta, zbliżając się do swego męża.
— Co do ciebie, moja droga Zofjo — dodał starzec z nieugiętym spokojem i nie odpowiadając wcale na groźby Paskala — nietylko żeś nie powinna w niczem popierać, jakeś to dotąd czyniła, widoków małżeństwa, którego nie potwierdzasz; ale nadto, jeżeli pan Paskal myśli swej nie porzuci, obowiązkiem twoim jest oświecić pannę Antoninę i jej krewnych, co do charakteru człowieka, który ją pragnie pozyskać. W tej mierze dosyć ci tylko będzie wyjawić, jak haniebną cenę położył na usługę, wyświadczoną twemu mężowi.
— Przyjmuję ten obowiązek — odpowiedziała Zofja wzruszonym głosem — i spełnię go, mój ojcze...
— Więc i pani Dutertre także chce nadużyć mego uczciwego zwierzenia — zawołał Paskal głosem słodko złośliwym — dotknąć mnie w najdroższej mojej nadziei! to wcale nie szlachetnie. Daj Boże, żebym tylko i ja nie użył mego prawa odwetu. Po dwóch latach przyjaźni, rozłączyć się z podobmemi uczuciami... Więc to już inaczej być nie może? co! — dodał Paskal, spoglądając kolejno na pana Dutertre i jego żonę — więc pomiędzy nami wszystko się już skończyło?
Zofja i mąż jej zachowali milczenie pełne godności i rezygnacji.
— Dobrze — rzekł Paskal biorąc kapelusz do ręki — niestety! otóż świeży dowód niewdzięczności ludzkiej!
— Panie! — zawołał Dutertre, doprowadzony do ostateczności tem udawaniem szyderskiej tkliwości Paskala — wobec okropnego ciosu, którym nas pan usiłujesz przygnębić, to ciągłe szyderstwo jest okropnem, zostaw nas pan, zostaw...
— Jestem więc wygnany z tego domu przez ludzi wiedzących o tem, że mi tak długo winni byli swoje szczęście, swoje ocalenie — mówił Paskal, idąc zwolna ku drzwiom salonu. — Wygnany z tego domu, ja! Ah! jakże to upokarza, tylko mi tej zgryzoty brakowało jeszcze.
— Poczem, zatrzymawszy się, sięgnął do kieszeni, i wyciągnął z niej woreczek, który mu Zofja Dutertre przed chwilą ofiarowała, następnie, podając go młodej kobiecie, dodał głosem okrutnej ironji i jakoby żalu — szczęściem, są one zupełnie nieme, te drobne stalowe perełki, które miały mi w każdej chwili powtarzać, jak imię moje błogosławiono w tym domu, z którego mnie wyganiają. — Lecz, udając jakgdyby się inaczej namyślił, schował woreczek napowrót do kieszeni, przypatrzywszy mu się pierwej z żałosnym uśmiechem i mówiąc — nie, nie, zachowam cię, biedny, niewinny woreczku... przypominać mi będziesz dobro, jakie wyświadczyłem i okrutny zawód, jakim mnie za to wynagrodzono.
To powiedziawszy, Paskal otworzył drzwi i wyszedł pośród smutnego milczenia Zofji, jej męża i ojca.
Nikt jeszcze nie przerwał tego bolesnego milczenia, gdy Paskal wrócił się znowu i, stanąwszy w uchylonych nawpół drzwiach, zawołał:
— W rzeczy samej, namyśliłem się jeszcze, posłuchaj mnie, mój kochany panie Dutertre.
Promyk szalonej nadziei zabłysnął w twarzy Karola; przez chwilę zdawało mu się, że mimo tej szyderskiej i zimnej surowości, jaką udawał Paskal, nareszcie uczuł jakieś politowanie.
Zofja podzielała tęż samą nadzieję swego męża; z trudną do opisania trwogą oczekiwała dalszych słów człowieka, który samowładnie mógł rozporządzić ich losem, i który odezwał się:
— W przyszłą sobotę przypada nam termin wypłaty, nieprawdaż mój kochany panie Dutertre; pozwól, żebym cię zawsze tak nazywał, pomimo wszystkiego, co między nami zaszło...
— Bogu dzięki, ulitował się przecież — pomyślał Dutertre, i odpowiedział — tak jest, panie.
— Sam to pojmujesz, kochany panie Dutertre — mówił dalej Paskal — że nie chciałbym wcale stawiać cię w kłopocie, znam ja dobrze banki paryskie, a w obecnym stanie przesilenia handlowego, nie znalazłbyś nigdzie ani szeląga kredytu, zwłaszcza, skoroby się dowiedziano, że i ja zamknąłem ci mój kredyt, ponieważ zaś liczyłeś na moją kasę dla zadośćuczynienia niektórym zabowiązaniom... nieprawdaż?
— Karolu, jesteśmy ocaleni — szepnęła Zofja wzruszonym głosem — to tylko była próba.
Dutertre uderzony tą myślą, która zdawała mu się tem więcej prawdopodobną, że ją sam już poprzednio podzielał, nie wątpił teraz o swojem ocaleniu; serce jego zaczęło bić gwałtownie, jego zmienione rysy wypogodziły się nieco i w nadzwyczajnem wzruszeniu swojem, jąkając się, odpowiedział:
— Rzeczywiście, panie, ślepo ufając przyrzeczeniu pana, liczyłem jak zwykle na kredyt u niego.
— Otóż! mój kochany panie Dutertre, nie chcąc narażać cię na nieprzewidziany kłopot, jakem ci to właśnie powiedział, i ponieważ ci jeszcze pozostaje osiem dni czasu, postąpisz bardzo dobrze, że się gdzieindziej zabezpieczysz i że na mnie pod żadnym względem rachować nie będziesz.
Teraz dopiero Paskal zamknął drzwi i oddalił się.
Doznany zawód tak gwałtownie i boleśnie dotknął Karola, że upadł na krzesło blady, bezsilny i, zakrywszy twarz rękoma, zawołał pośród głośnego łkania:
— Zginąłem... zginąłem...
— A nasze dzieci — zawołała Zofja przerywanym głosem, rzucając się na kolana swego męża — nasze biedne dzieci!
— Karolu — rzekł nareszcie starzec, wyciągając ręce i zbliżając się chwiejnym krokiem do swego syna — Karolu, mój synu drogi, nie trać odwagi.
— O! mój ojcze, to nasz upadek, bankructwo — mówił nieszczęśliwy Karol, wśród konwulsyjnego łkania. — Nędza! o! mój Boże! nędza dla nas wszystkich.
Dziwne przeciwieństwo podniosło jeszcze tę boleść do najwyższego stopnia; dwoje wesołych, krzykliwych dziatek wbiegło w tej chwili do salonu, wołając z całego gardła:
Na widok Magdaleny (którą był nie kto inny jak margrabina de Miranda), radość pani Dutertre była wielka, że przez chwilę wszystkie jej zgryzoty, wszystkie obawy były zupełnie zapomniane, a jej miłe i powabne oblicze zajaśniało żywą radością; ledwie tylko zdołała wymówić przerywanym głosem te słowa.
— Magdaleno, droga Magdaleno! po tak długiem rozłączeniu oglądam cię nareszcie.
Po pierwszych uściskach dwóch młodych kobiet, Zofja rzekła do swej przyjaciółki, pokazując jej kolejno wzrokiem Karola i starca.
— Magdaleno, mój mąż, jego ojciec, nasz ojciec, gdyż on i mnie także nazywa swoją córką.
Magdalena, wszedłszy niespodzianie, rzuciła się na szyję Zofji tak nagle, z takim zapałem przywiązania, że Karol Dutertre nie miał czasu dojrzeć rysów młodej kobiety, lecz kiedy ta, po ostatnich słowach pani Dutertre zwróciła się ku niemu, doznał wrażenia nagłego, dziwnego, wrażenia tak żywego, że przez kilka minut, równie, jak jego żona, zapomniał o mściwych słowach pana Paskala.
To, co Karol Dutertre uczuł na widok Magdaleny, było dziwną mieszaniną zdziwienia, uwielbienia i prawie niepokoju, gdyż doznał zarazem pewnego wyrzutu sumienia, że w tak krytycznej chwili był jeszcze przystępnym dla innych myśli, oprócz myśli o zgubie, która jemu i jego rodzinie groziła.
A jednak margrabina de Miranda nie zdawała się za pierwszem wejrzeniem wpływu tak nagłego i tak żywego. Była wzrostu dosyć wysokiego, kibić jej i piersi nikły prawie zupełnie pod szeroką mantylą z świeżej wiosennej materji, podobnej do materji jej sukni, której długie, wlokące się fałdy zaledwie pozwalały widzieć sam koniec bucika; podobnież było z jej rękami prawie całkiem ukrytemi pod rękawami jej sukni, które wbrew zwyczajowi nosiła bardzo długie; mała kapotka krepowa śnieżnej białości, bez żadnej innej ozdoby, prócz białej atłasowej wstążki, związanej pod brodą, otaczała jej lica podłużnego owalu, i podnosiła jeszcze barwę jej twarzy, gdyż, rzecz dosyć dziwna, Magdalena miała białą matową cerę brunetki, i bardzo duże oczy słodkiego i pogodnego błękitu, ocienione rzęsami, równie jak jej brwi, czarniejszemi od hebanu, gdy tymczasem jej włosy, zawinięte w mnóstwo drobnych pukli, à la Sevigné były tylko jasnego koloru, jakim Rubens zwykł otaczać głowy i ramiona swoich białych Najad.
Ogromne wrażenie sprawiła Magdalena na Karolu Dutertre, który niemy i zmieszany przypatrywał jej się jakiś, czas, nie wyrzekłszy ani jednego słowa.
Zofja, nie mogąc domyślić się przyczyny milczenia i wzruszenia swego męża, sądziła, że był cały zatopiony w myśli o grożącem ich domowi niebezpieczeństwie; myśl ta sprowadziła ją także do obecnego położenia, zapomnianego na chwilę, i dlatego rzekła do margrabiny z wymuszonym uśmiechem:
— Wybacz roztargnienie Karola, moja droga Magdaleno, w chwili, kiedyś weszła do salonu, rozmawialiśmy właśnie o interesach bardzo ważnych dla naszego domu.
— Rzeczywiście, raczy mi pani przebaczyć — rzekł Dutertre, zbliżając się z drżeniem i w niepojętem wzruszeniu do przyjaciółki swej żony — na szczęście, to wszystko, co mi Zofja mówiła o zwykłej dobroci pani, o jej pobłażaniu...
— O mojem pobłażaniu? wszakże to ja raczej potrzebuję pańskiego pobłażania — odpowiedziała margrabina z uśmiechem — gdyż, ulegając gwałtownemu pragnieniu jak najspieszniejszego oglądania mojej drogiej Zofji, i wbiegając niespodzianie, rzuciłam jej się na szyję, nie zważając wcale na obecność pana, równie jak na obecność ojca pańskiego, który dlatego raczy mi może przebaczyć, że obeszłam się z Zofją, jak z moją siostrą, ponieważ sam obchodzi się z nią, jak ze swoją córką.
I to powiedziawszy, Magdalena zwróciła się do starca.
— Niestety, pani — odezwał się mimowolnie ojciec Karola — nigdy moje dzieci nie czuły większej potrzeby przywiązania swoich przyjaciół, jak w obecnej chwili. Samo niebo nam tu panią zsyła.
— Mój ojcze — rzekł pocichu Dutertre do starca, jak gdyby mu chciał uczynić łagodny wyrzut, że obcej osobie powierza domowe zgryzoty, zwłaszcza, że Magdalena rzuciła zdziwione i badawcze spojrzenie na jego żonę.
Starzec zrozumiał myśl swego syna i powiedział do niego pocichu:
— Masz słuszność, powinienem był milczeć, ale boleść jest tak niedelikatną! pójdźmy, Karolu, odprowadź mnie do mego pokoju, jestem bardzo osłabiony.
Po tych słowach wziął Karola za rękę. W chwili, kiedy Dutertre miał wychodzić z salonu, margrabina zbliżyła się do niego, mówiąc:
— Do zobaczenia, panie Dutertre, gdyż uprzedzam pana, że w czasie pobytu mego w Paryżu, często, o! bardzo często będę odwiedzała moją ukochaną Zofję. Zresztą, będę nawet prosiła pana o wyświadczenie mi pewnej usługi, i, ażeby być pewną zgody pana, włożę na Zofję obowiązek proszenia pana o to. Widzi pan, że postępuję jak przyjaciółka, jak dawna przyjaciółka, gdyż przyjaźń moja dla pana Dutertre datuje się od szczęścia, które Zofja mu zawdzięcza. A więc do prędkiego zobaczenia — dodała margrabina, wyciągając swą rękę do Karola z poruszeniem ujmującej serdeczności.
Mąż Zofji pierwszy raz zawstydził się rąk swoich, sczerniałych od pracy; zaledwie też ośmielił się uścisnąć koniuszek małych, różowych paluszków Magdaleny, i na to dotknięcie zadrżał nieznacznie; palący rumieniec wystąpił mu na czoło, i, chcąc ukryć swój niepokój i pomieszanie, ukłonił się głęboko przed margrabiną i wyszedł za swoim ojcem.
Od samego początku tej sceny, dwoje dzieci Zofji, trzymając się za ręce i zasłonięte w połowie przez ich matkę, przy której stały, przypatrywały się z coraz większą ciekawością obcej damie.
Margrabina spostrzegłszy dopiero teraz ich obecność, zawołała, spoglądając na swą przyjaciółkę:
— Twoje dzieci! mój Boże, jakież one ładne! o! musisz z nich być bardzo dumną!
I uklękła przed dziećmi, ażeby się z niemi zrównać niejako; poczem odgarnąwszy ręką jasne wijące się pukle, zasłaniające czoło i oczy swej małej córki chrzestnej, której główka była w połowie pochylona, margrabina, uniósłszy drugą ręką jej bródkę, i wpatrując się czas jakiś w tę śliczną, świeżą i rumianą twarzyczkę, ucałowała lica, oczy, czoło, włosy i szyję dziecięcia z macierzyńską czułością.
— I ty, mój śliczny cherubinie, nie bądź zazdrosny — dodała, zbliżając ciemną główkę chłopczyka do pięknej twarzyczki jego siostry i obdzielając oboje swemi pieszczotami.
Zofja Dutertre aż do łez wzruszona, uśmiechała się smutnie na ten widok, gdy wtem margrabina, zostająca ciągle jeszcze na kolanach, podniósłszy oczy swoje do niej i tuląc do siebie dwoje jej dzieci, rzekła:
— Nie uwierzysz temu, Zofjo, że ściskając i całując te aniołki, pojmuję, czuję prawie to szczęście, jakie ty musisz doznawać, ah! tem więcej cię jeszcze kocham, że wiem, iż jesteś szczęśliwa, tak, zupełnie szczęśliwa!
Słysząc szczęście swoje wychwalane w ten sposób, Zofja, pochyliła głowę, zbladła i rysy jej przybrały wyraz tak ciężkiej boleści, że Magdalena, powstawszy nagle, zawołała:
— Mój Boże? Zofjo, ty bledniesz, co ci jest?
Pani Dutertre stłumiła głębokie westchnienie, wydobywające się z jej piersi i kiwnąwszy smutnie głową, odpowiedziała:
— Nic mi nie jest, Magdaleno, wzruszenie, radość, że cię oglądam po tak długiem rozłączeniu.
— Wzruszenie! radość! — rzekła margrabina z bolesnem powątpiewaniem — nie, nie, przed chwilą, było to wzruszenie, była to radość; lecz teraz, jesteś bardzo smutna moja biedna Zofjo.
Pani Dutertre nic nie odpowiedziała; ukryła tylko swoje łzy i, ściskając, dzieci powiedziała do nich:
— Idźcie do waszej bony, moje drogie dzieci.
Jak tylko dzieci wyszły z salonu, Magdalena rzekła natychmiast do swej przyjaciółki:
— Jesteśmy więc same, Zofjo. Zaklinam cię, odpowiedzże mi, co ci jest? Skąd ten nagły smutek? Czy nieobecność, oddalenie pozbawiły mnie już twego zaufania?
Zofja miała dosyć siły, żeby pokonać swą zgryzotę i ukryć, nie zamyślając wszakże, tę smutną tajemnicę, która nie była jej wyłączną własnością, nie śmiejąc, nawet najlepszej swojej przyjaciółce wyjawić bliskiego upadku swego męża; odpowiedziała przeto Magdalenie z udanym spokojem:
— Oto, jeżeli ci mam wyznać moją słabość, kochana przyjaciółko, powiem ci, że niekiedy, przesądzając może, trwożę się kłopotami mego męża, z powodu chwilowego przesilenia, jakiemu ulega obecnie przemysł, gdyż — dodała Zofja z wymuszonym uśmiechem — pani margrabina nie wie o tem, że my, biedni przedsiębiorcy, doznajemy chwil ciężkiego przesilenia.
— Lecz, droga Zofjo, chwile takie są tylko przemijające, nieprawdaż? Wszakże one nie są zbyt zatrważające, a w takim razie, jakżeby temu można zaradzić? Nie będąc bardzo bogatą, żyję przecież w dostatku; czy jabym nie mogła...
— Dobra, zacna przyjaciółko — rzekła Zofja ze wzruszeniem, przerywając Magdalenie, — twoje serce nigdy się nie zmieni! uspokój się; spodziewam się, że ta krytyczna epoka będzie tylko przemijającą! nie mówmy już o tem; pozwól mi teraz oddać się wyłącznie radości, że cię oglądam.
— Lecz... jeżeliby obawy twoje...
— Magdaleno — rzekła Zofja, uśmiechając się i przerywając powtórnie swej przyjaciółce — najprzód mówmy o tobie.
— Egoistko...
— To prawda, za twoim przykładem, ale, powiedz mi, wszakże jesteś szczęśliwa, nieprawdaż? pomimo, że jesteś margrabiną, zapewne jak ja, poszłaś za mąż... z miłości... i twój mąż...
— Jestem wdową...
— O! mój Boże, już...
— Byłam nią w wilję mego ślubu, kochana Zofjo.
— Jakto, cóż to ma znaczyć?
— Jakkolwiek wydaje ci się to nadzwyczajnem, jednak jest to rzecz bardzo prosta. Słuchaj: po wyjściu mojem z pensji, wróciwszy do Meksyku, gdzie mnie, jak ci wiadomo, wzywał mój ojciec, znalazłam już tylko jednego krewnego mej matki, margrabiego de Miranda, leżącego na śmiertelnem posłaniu skutkiem zarazy, panującej podówczas w Lima. Widział mnie jeszcze maleńką, a sam nie miał dzieci. Wiedział, że majątek mego ojca był prawie zupełnie zniszczony z powodu zgubnych procesów. Był on dla mnie zawsze bardzo dobry, otóż prawie przed samą śmiercią ofiarował mi swą rękę. Przyjmij ją, droga Magdaleno, biedna sieroto, powiedział do mnie. Moje imię nada ci pewne położenie w towarzystwie, a mój majątek zapewni ci niezależność i umrę zadowolony, wiedząc, że będziesz szczęśliwą.
— Szlachetne serce! — rzekła Zofja.
— Tak jest — odpowiedziała Magdalena z rozrzewnieniem — był to człowiek najlepszy w świecie. Zapewne samotność, w jakiej się ujrzałam, jego nalegania, skłoniły mnie do przyjęcia jego wspaniałomyślnej ofiary. Kapłan przyszedł pobłogosławić nasz związek przy jego łóżku, i zaledwie ten obrzęd został spełniony, ręka pana de Miranda zastygła śmiertelnym lodem w mojej dłoni.
— Magdaleno, wybacz mi, zasmuciłam cię mimowolnie, przypominając ci tak przykre wspomnienie.
— Przykre? nie, z miłym smutkiem myślę zawsze o panu de Miranda. Tylko niewdzięczność jest gorzka i przykra dla starca.
— I przy twojej młodości, nie jestże ci ta swoboda uciążliwą? Sama jedna, bez rodziny, czyś mogła się przyzwyczaić do tego samotnego życia?
— Powtarzam sobie, że jestem najszczęśliwszą z kobiet, po tobie, ma się rozumieć. — Odpowiedziała Magdalena z uśmiechem.
— I nigdy nie miałaś chęci wyjść za mąż powtórnie, albo raczej — dodała Zofja, uśmiechając się także — wyjść za mąż naprawdę? Gdyż pomimo wdowieństwa twego, zawsze jeszcze jesteś panną...
— Przed tobą, kochana Zofjo, nigdy nic taić nie myślę. Tak jest, tak, raz miałam już chęć wyjść za mąż, jak powiadasz: silna miłość, prawdziwy romans — mówiła wesoło Magdalena.
— Zupełnie wolną, cóż mogło cię wstrzymać od tego małżeństwa?
— Niestety! widziałam mego rycerza tylko przez pięć minut, i to tylko z balkonu.
— Tylko przez pięć minut?
— Nie więcej.
— I pokochałaś go tak odrazu?
— Namiętnie.
— I potem jużeś go nigdy nie spotkała?
— Nigdy, zapewne wrócił on do nieba pomiędzy swych braci cherubinów, których idealną piękność posiadał.
— Magdaleno, czy ty nie żartujesz?
— Słuchaj, przed sześciu miesiącami bawiłam w Wiedniu, gdzie najęłam sobie wiejskie mieszkanie w bliskości jednego przedmieścia. Pewnego poranku znajdowałam się w kiosku, którego okna wychodziły na pole. Nagle — ciężki łoskot i szczęk pałaszy zwróciły mą uwagę. Biegnę do okna. Był to pojedynek!
— O! mój Boże!
— Młodzieniec, liczący najwyżej dziewiętnaście lat, zachwycający i piękny, jak anioł potykał się z pewnym rodzajem olbrzyma, postaci dzikiej i okrutnej. Najpierwszem mojem życzeniem było, żeby jasny archanioł, (gdyż miłość moja jest blond), pokonał brzydkiego szatana, i, chociaż walka zaledwie trwała dwie minuty w moich oczach, dosyć miałam czasu, żeby uwielbiać nieustraszoną odwagę, przytomność i zręczność mojego rycerza; jego biała pierś, na pół odsłoniona, jego długie jasne włosy igrające z wiatrem, pogodne czoło, iskrzące oczy, uśmiech na ustach, zdawały się pogardzać wszelkiem niebezpieczeństwem z zachwycającym wdziękiem, i, przyznam ci się, że jego piękność zdawała mi się być nadludzką; wtem, pośród jakiegoś zachwytu olśnienia spowodowanego miganiem świecącej zbroi, ujrzałam, że olbrzym zachwiał się i upadł. W tejże samej chwili mój piękny rycerz, rzuciwszy swą szpadę na bok, i uklęknąwszy przed swoim przeciwnikiem, wzniósł ku niebu swoje zachwycające oblicze, które nagle przybrało wyraz tak rzewny, tak słodki, że widząc go boleśnie pochylonego nad swoim nieprzyjacielem, możnaby powiedzieć, że była to jaka zasmucona dziewica, widząca swego gołąbka zranionym, jeśliby można porównać do gołąbka tego ogromnego brzydkiego olbrzyma, który zresztą nie zdawał się być śmiertelnie raniony, gdyż podniósł się nieco, i swoim chrapliwym głosem, który doszedł aż do mnie przez story, powiedział do swego młodego przeciwnika: „Powinienbym pana prosić na kolanach o przebaczenie za mój nieprawny postępek i grubjańskie wyzwanie; gdybyś mnie zabił, byłoby to tylko sprawiedliwą zapłatą“. Prawie jednocześnie zbliżył się jakiś pojazd; przeniesiono do niego rannego, i w kilka minut potem pojedynkujący się i świadkowie znikli z moich oczu. Wszystko to odbyło się tak spiesznie, że cały wypadek mogłabym raczej uważać za jakieś senne widzenie, gdyby nie wspomnienie tego młodego bohatera, który na zawsze wyrył się w mojej myśli, jako ideał wszystkiego, co jest najpiękniejsze, najwaleczniejsze i najszlachetniejsze na ziemi.
— Wierzę temu, jak ty, Magdaleno, i pojmuję teraz, że przy podobnych okolicznościach, można nawet w przeciągu pięciu minut doznać gwałtownego, niezatartego może wrażenia. Więc nie widziałaś już nigdy twego bohatera?
— Nie, powiadam ci, nie wiem nawet jego nazwiska, i, jeżeli kiedy pójdę za mąż, to tylko za niego.
— Magdaleno, wiesz, że nasza dawna przyjaźń upoważnia mnie do szczerości z tobą?
— Alboż by to mogło być inaczej?
— Zdaje mi, się, że traktujesz to silne uczucie zbyt wesoło.
— Dlaczegożbym miała być smutną?
— Lecz — kiedy kochamy namiętnie, niema nic okrutniejszego, jak oddalenie, rozłączenie, a szczególniej obawa nie zobaczenia już nigdy tego, którego kochamy. A właśnie w takiem jesteś położeniu.
— Prawda, jednakże skutki tego głębokiego uczucia, przysięgam ci, we mnie objawiają się wcale inaczej.
— Cóż ja ci mam powiedzieć? Kiedym zaczęła kochać Karola, byłabym umarła ze zmartwienia, gdyby mnie z nim rozłączono.
— To rzecz szczególna, zaś moje uczucie, powtarzani ci, innym sposobem objawia się we mnie. Niema jednego dnia, w którybym nie myślała o moim bohaterze, o moim ideale.
— Zkolei i ja tobie powiem teraz, droga Magdaleno, że to rzecz szczególna.
— Wiesz, Zofjo, pomówmy z sobą szczerze, jesteśmy same, między kobietami, (chociaż jeszcze jestem panną na wydaniu), wszystko można sobie powiedzieć. Wszakże prawda, że znajdujesz miłość moją trochę platoniczną, dziwisz się, że mnie widzisz spokojną i niedoznającą tych upajających wstrząśnień, jakich musiałaś doświadczyć, kiedy po raz pierwszy ręka twego Karola miłośnie uścisnęła twoją dłoń.
— Co znowu, Magdaleno, dziecko jesteś...
— Bądź tylko szczerą, czy nie zgadłam?
— Trochę, ale nie tyle, co ci się zdaje.
Po chwili milczenia, margrabina dodała z uśmiechem:
— Gdybyś ty wiedziała, Zofjo, ile rzeczy dziwnych, nadzwyczajnych, powiedziałabym niemal niepojętych dla mnie samej, znajduje się w pewnych okolicznościach mego życia, ile szczególnych zdarzeń przytrafiło mi się od chwili naszego rozłączenia.
— Wytłumacz się.
— Później... być może.
— Czemuż nie teraz?
— Gdyby szło o wynurzenie ci jakiej zgryzoty, czyliżbym się wahała? lecz, mimo wszystko, uważam się za najszczęśliwszą kobietę w świecie. Poczekaj na mnie przy pierwszem mojem zmartwieniu. Lecz słuchaj, o mój Boże, oto nawet w tej chwili, mam pewną zgryzotę, gdyż jestże bolesnem wiedzieć, że nie mamy serca, że zapominamy o drugich?
— Zapominamy o drugich?
— A Antonina? Czyliżem o niej nie zapomniała od czasu, jak tu jestem, mówiąc ci ciągle tylko o sobie samej? Czyż to dobrze! To niewdzięczność!
— W tym wypadku, moja wina wyrównywa zupełnie twojej; ale nie potrzebujemy sobie czynić żadnych wyrzutów; dzisiaj rano przyniosła mi właśnie twój list z zawiadomieniem o twojem przybyciu. Wyobraź sobie jej radość, gdyż, wierzaj mi, zachowała ona dla ciebie jak najtkliwsze przywiązanie.
— Biedne dziecię! jakież to czułe i piękne serce! Ale, powiedz mi, jeżeli dotrzymała tego, co obiecywała, musi być piękna jak anioł.
— O tak, to pączek róży pod względem świeżości, dodaj jeszcze do tego rysy zachwycające i delikatne, jakich nigdzie nie spotkasz, a będziesz miała żywy obraz Antoniny. Po śmierci najbliższej swojej krewnej, jak ci wiadomo, przeniosła się do swego stryja, prezesa Hubert, który zawsze był do niej bardzo przywiązanym. Na nieszczęście, jest on ciężko chory, i gdyby go utraciła, byłaby zapewne zmuszona udać się do swej dosyć dalekiej krewnej, o charakterze, jak mówią, bardzo surowym i przykrym; jest ona żoną, albo raczej tyranem pewnego uczonego, o którym musiałaś zapewne słyszeć; gdyż nazwisko tego biednego człowieka znane jest podobne całej Europie.
— Nazwisko jego?
— Monistrol; mój mąż utrzymuje, że jest to jeden z najuczeńszych geologów.
— Rzeczywiście, zdaje mi się, jakobym o nim słyszała coś w Niemczech.
— Myśl, że będzie zniewolona udać się pod opiekę żony tego uczonego zasmuca bardzo Antoninę; zresztą zobaczysz ją wkrótce i sama złoży ci wszystkie swoje zwierzenia. Jest w nich jedno, które mi także uczyniła, żądając mojej rady, gdyż okoliczności były dosyć ważne.
— Cóż to takiego?
— Jeżeli zobaczysz Magdalenę przede mną, mówiła do mnie Antonina, nic jej nie powiadaj, kochana Zofjo. Pragnę sama wyznać wszystko; jest to bowiem prawo, które mi nadaje jej przywiązanie do mnie, a obok tego mam jeszcze inne powody, ażeby cię o to prosić.
— Nie nalegam więc, żeby się czegoś więcej dowiedzieć. Dziś jeszcze lub jutro pójdę odwiedzić to lube dziecię — odpowiedziała margrabina, wstawiając i myśląc pożegnać panią Dutertre.
— Już mnie opuszczasz, Magdaleno?
— Na nieszczęście, muszę, pomiędzy godziną trzecią a czwartą mam rendez-vous u naszego posła, który mnie jutro ma zawieść do pewnego zagranicznego księcia z krwi panującej cesarskiej. Widzisz, że żyję teraz w sferze wielkości ziemskich.
— Do księcia z krwi cesarskiej?
— Tak dalece z krwi cesarskiej, że, jak wszyscy obcy książęta, i on także mieszka w pałacu Elysée-Bourbon.
Pani Dutertre nie mogąc powściągnąć zdziwienia, rzekła po chwili milczenia:
— To szczególne.
— Co takiego, moja Zofjo?
— Antonina mieszka w domu przyległym do tego pałacu, wprawdzie niema w tym nic dziwnego, lecz...
— Lecz?
— Nie mogę ci nic więcej powiedzieć, droga Magdaleno, gdy usłyszysz zwierzenie Antoniny, pojmiesz sama, dlaczego mnie tak zadziwia zbliżenie pewnych okoliczności.
— Cóż może być wspólnego pomiędzy Antoniną, a pałacem Elysée?
— Jeszcze raz powtarzam, droga przyjaciółko, zaczekaj na wyznanie Antoniny.
— Niech i tak będzie, mój drogi genjuszu tajemniczy. Zresztą, nie wiedziałam wcale, że ona mieszka w domu przyległym do tego pałacu; pisałam bowiem do niej pod jej dawnym adresem. W każdym razie jest to dla mnie rzeczą bardzo dogodną, bo zaproszę naszego posła do jej mieszkania i tym sposobem odwiedzę ją jeszcze przed mojem posłuchaniem u księcia.
— Zatem zostałaś teraz prawdziwie wielką damą.
— Lituj się raczej nade mną, droga Zofjo, gdyż idzie tu o pewną łaskę, nie dla mnie, ponieważ nie mam zwyczaju błagać nikogo, lecz będzie to znakomita usługa dla jednej rodziny wygnanej, godnej najwyższego współczucia. Posłannictwo to jest bardzo delikatne, bardzo trudne; podjęłam go się jednak w czasie mego wyjazdu z Wiednia, i użyję wszystkich sposobów, ażeby mi się szczęśliwie powiodło.
— I zapewne nie bez skutku. Alboż to tobie można czego odmówić? Przypomnijno sobie, że jeszcze na pensji, kiedy szło o zaniesienie jakiej prośby do naszej ochmistrzyni, zawsze ciebie wybierano na posła, i słusznie; bo doprawdy, możnaby powiedzieć, żeś posiadała jakiś talizman, ażeby wszystko uzyskać.
— Zaręczam ci, moja Zofjo kochana — odpowiedziała Magdalena z mimowolnym uśmiechem — zaręczam ci, że wcale nie jestem taką czarodziejką, jak sobie wyobrażasz, albo nią jestem, to zupełnie mimowolnie. Mój Boże! — dodała śmiejąc się margrabina — ileżbym ci mogła opowiedzieć zdarzeń tego rodzaju! Ale to później. Teraz, do widzenia, moja droga Zofjo, do prędkiego zobaczenia.
— Ależ! dopiero teraz przypominam sobie, wszakże mówiłaś nam, żeś chciała prosić mego męża o jakąś usługę.
— Prawda, zapomniałam o tem; jest to rzecz bardzo prosta. Nie znam się wcale na interesach pieniężnych. Moim własnym kosztem przekonałam się o tem w Niemczech. Miałam weksel na imię jakiegoś Alojzego Schmidt w Wiedniu, który mnie nikczemnie oszukał, dlatego też przyrzekłam sobie być ostrożniejszą na przyszłość. Teraz mam otwarty kredyt w Paryżu. Chciałam więc prosić, żeby twój mąż udał się w mojem imieniu po pieniądze, których będę potrzebować; będąc obeznanym z tego rodzaju czynnościami, czuwać będzie nad mojem mieniem i nie pozwoli, ażebym się dostała w ręce jakiego drugiego Alojzego Schmidta.
— Nic łatwiejszego, droga Magdaleno. Karol wystąpi w twojem imieniu i sprawdzi wszystkie twoje rachunki.
— Będzie to tem potrzebniejsze, że powiedziano mi z boku, że człowiek, na którego mam weksel, jest nadzwyczajnie bogaty, bezpieczny, ale przebiegły i chciwy do najwyższego stopnia.
— Bardzo dobrze, żeś mnie ostrzegła; Karol podwoi swą baczność i ostrożność.
— Zresztą, mąż twój, jako miewający często podobne interesa, musi znać człowieka, o którym mówię; jak powiadają, ma to być jeden z największych kapitalistów we Francji.
— Jak on się nazywa?
— Pan Paskal.
— Pan Paskal! — powtórzyła pani Dutertre, i mimowolnie zadrżała i zbladła.
Margrabina, spostrzegłszy wzruszenie swej przyjaciółki, zapytała ją skwapliwie:
— Zofjo... co ci jest?
— Nic... nic... upewniam cię.
— Widzę jednakże, że ci coś jest. Zaklinam cię... odpowiedz mi.
— Oto! jeżeli ci mam wyznać, mąż mój był w stosunkach z panem Paskalem; na nieszczęście zaszło pomiędzy nimi dosyć wielkie nieporozumienie... i...
— Jakto, Zofjo, i ty jesteś tyle dziecinną, że bierzesz to zaraz do serca, iż skutkiem tego nieporozumienia z panem Paskalem twój mąż nie będzie mógł zapewne podjąć się usługi, o którą go chciałam prosić?
Pani Dutertre, chcąc utrzymać przyjaciółkę swą w tym błędzie, starała się uspokoić nieco i rzekła po chwili:
— Rzeczywiście, bardzo mi jest przykro pomyśleć, że Karol nie mógłby ci może wyświadczyć tej pierwszej usługi, której od nas żądasz.
— Słuchaj, Zofjo, żałowałabym niemal, żem się tak otwarcie udała do ciebie.
— Magdaleno...
— Doprawdy, wielkie nieszczęście! Zresztą, ażeby się nie dać oszukać, nie udam się bezpośrednio do pana Paskala, ale żądać od niego będę rachunków co tydzień; mąż twój będzie je przeglądał, a jeżeli nie będą sprawiedliwe, potrafię się użalić na to memu bankierowi i zażądać kogo innego.
— Masz słuszność, Magdaleno — rzekła Zofja wracając coraz więcej do spokoju — i kontrola mego męża będzie ci może potrzebniejsza aniżeli byś myślała.
— Więc ten pan Paskal... to chciwy lichwiarz?
— Magdaleno — rzekła pani Dutertre, nie mogąc utaić swego wzruszenia — zaklinam cię, pozwól mi przemówić, jak do przyjaciółki, do siostry, oto pod jakim bądź pozorem nie poddawaj się pod jakąkolwiek zależność od pana Paskala.
— Cóż to ma znaczyć, Zofjo?
— Słowem, jeżeli ci zechce ofiarować swoje usługi, nie przyjmuj ich.
— Jego usług? wszakże ja nie potrzebuję żadnej jego usługi. Mam do niego weksel, pójdę lub poślę po pieniądze do jego kasy, oto wszystko.
— Prawda... jednakże... mogłabyś przez roztrzepanie... przez nieświadomość interesów przestąpić granice otworzonego ci kredytu, a wtedy...
— Wtedy?
— Wiem o tem z wła... wiem o tem od pewnej osoby, która nam o tem mówiła: że skoro tylko pan Paskal uczyni kogoś zależnym od siebie, okropnie nadużywa swego położenia.
— Co znowu! moja droga Zofjo, jak uważam, bierzesz mnie za jakąś rozrzutnicę szaloną. Uspokój się i podziwiaj mnie; ja jestem tak porządną, że corocznie robię pewne oszczędności na moich dochodach, i jakkolwiek oszczędności! te są nieznaczne, właśnie chciałam je oddać na twoje usługi.
— Droga, najlepsza przyjaciółko, dziękuję ci, po tysiąc razy dziękuję; przesilenie, które męża mego, a tem samem i mnie zasmuca, wkrótce zapewne przejdzie; ale jeszcze raz powtarzam, nie ufaj panu Paskalowi. Skoro się zobaczysz z Antoniną, powiem ci coś więcej w tej mierze...
— I znowu Antonina, właśnie jak przed chwilą, kiedyśmy mówiły o pałacu Elysée-Bourbon. Cóż to ma za związek?
— Wszystko to łączy się z sobą. Pojutrze sama się o tem przekonasz, wytłumaczę ci wtedy zupełnie. Będzie to rzeczą bardzo ważną dla Antoniny.
— A więc pojutrze, droga Zofjo. Przyznam ci się, że nadzwyczajnie pobudzasz moją ciekawość i szukam w myśli, co może być wspólnego między Antoniną i pałacem Elysée, między Antoniną, a tym szkaradnym człowiekiem, (takim się przynajmniej okazuje), który się nazywa pan Paskal.
Wtem wybiło pół do czwartej na zegarze fabryki.
— Ah! mój Boże! jakżem ja się spóźniła — rzekła Magdalena do swej przyjaciółki — oddalam się natychmiast, ale chciałbym pierwej ucałować twoje dwa aniołki.
Poczem obie kobiety opuściły salon.
Arcyksiążę, zakłopotany, pogrążony w głębokich myślach, przechadzał się wzdłuż i wszerz po swoim gabinecie, gdy tymczasem sekretarz jego rozpieczętowywał i po kolei przedstawiał mu treść rozmaitych listów tego dnia odebranych.
— Depesza ta — mówił sekretarz — dotyczy pułkownika Pernetti, wygnanego z rodziną swoją do Anglji. Minister poczytuje sobie za obowiązek ostrzec Waszą Cesarską Wysokość co do zachodów i próśb przyjaciół pułkownika Pernetti, którzy będą usiłowali wyjednać jego ułaskawienie.
— Nie potrzebowałem wcale podobnego zalecenia. Człowiek ten jest zbyt niebezpieczny, ażebym się za jaką bądź cenę miał skłonić do łaski. Cóż dalej?
— Pełnomocnik Rzeczypospolitej meksykańskiej uprasza Waszą Cesarską Wysokość o dozwolenie przedstawienia jednej z jego współrodaczek. Ma ona jakiś bardzo ważny interes i prosi o posłuchanie w dniu jutrzejszym.
— Czy jutrzejsza audjencja bardzo będzie liczna.
— Nie, Mości Książę.
— Napisz pan, że jutro o godzinie drugiej przyjmę posła meksykańskiego i jego współrodaczkę.
Sekretarz zaczął pisać. Lecz po chwili milczenia, arcyksiążę zapytał:
— Czy w tym liście niema wzmianki o nazwisku osoby, która pragnie mi być przedstawiona?
— Nie; Mości Książę.
— Jest to przeciwne wszelkim zwyczajom. Nie otrzyma posłuchania.
Sekretarz odłożył na bok list, który zaczął pisać i wziął do ręki inny papier; lecz książę zastanowiwszy się czas jakiś, dodał:
— Zresztą, udzielam audjencji...
Sekretarz skłonił głowę, i biorąc do ręki inne pismo, wstał, z miejsca i podał je zapieczętowane księciu, mówiąc:
— Na kopercie stoi: do własnych rąk Waszej Cesarskiej Wysokości.
Arcyksiążę odebrał pismo i przeczytał; było ono od pana Paskala, i treść jego, zawierała się w następujących nader poufałych wyrazach:
„Po głębokiej rozwadze, zamiast czekać do czwartku, przybędę do Waszej Cesarskiej Wysokości jutro, około godziny trzeciej; zależeć to będzie zupełnie od Waszej Książęcej Mości, ażeby nasz układ jutro zawarty i podpisany został.
Oddany zupełnie Waszej Książęcej Mości,
Chwila żywej nadziei, umiarkowana, wkrótce dziwacznością charakteru Paskala, drżeniem przejęła księcia, który odpowiedział obojętnie:
— Zapiszesz pana Paskala na liście jutrzejszego posłuchania o godzinie trzeciej.
W tej chwili wszedł do pokoju adjutant służbowy, z zapytaniem, czy książę przyjmie pana hrabiego Franciszka de Neuberg.
— Ma się rozumieć — odpowiedział arcyksiążę. I popracowawszy jeszcze chwilę ze swoim sekretarzem, rozkazał potem wprowadzić Franciszka.
Franciszek stanął zarumieniwszy się przed księciem, swoim chrzestnym ojcem, gdyż młodzieniec ten był nad zwyczajnie nieśmiały, i niewinność jego była tak wielka, że mogłaby zostać przedmiotem śmiechu niejednego z naszych dwudziestoletnich modnych bohaterów; wychowany przez pewnego protestanckiego pastora w głębi Niemiec, w wiosce należącej do licznych włości arcyksięcia, nie wychodził nigdy z jej osamotnionych granic, aż dopiero w szesnastym roku życia, kiedy go umieszczano w szkole wojskowej, przeznaczonej dla samej szlachty i utrzymywanej w purytańskiej niemal surowości.
Stąd wyszedł następnie Franciszek do armji rosyjskiej jako ochotnik, gdzie służył podczas wojen kaukaskich; ścisła karność obozowa, surowość starego wodza, przy którego boku umieszczony został przez arcyksięcia; myśli poważne lub smutne, jakie w niektórych duszach walecznych, lecz tkliwych i melancholijnych budzi pole bitwy podczas zaciętej wojny; smutne wyobrażenia, jakie zwykle nastręcza tymże samym duszom, jeśli nie oczekiwanie to przynajmniej możliwość okropnej śmierci, na którą się obojętnie w każdym dniu wystawiają pośród największych niebezpieczeństw; tajemnica jego urodzenia, z którą łączyła się smutna pewność, że nigdy nie zazna czułych pieszczot ojca i matki; słowem, wszystko przyczyniało się, że Franciszek aż dotąd nie wystąpił ani razu za koło tych smutnych okoliczności i uwag, niezdolnych odmienić lękliwej nieśmiałości jego charakteru i prostoty naiwnego serca, dobrego i szczerego jak serce dziecięcia. We Franciszku, równie jak w wielu innych, bohaterska odwaga łączyła się z nadzwyczajną i niepokonaną nieśmiałością w życiu codziennem.
Zresztą, czy to skutkiem roztropności, czy też wyrachowania, przez pierwsze sześć miesięcy, które Franciszek spędził w Niemczech po swoim powrocie z wojny, książę trzymał swego chrzestnego syna w zupełnem oddaleniu od dworu. Postanowienie to zgadzało się zupełnie z prostemi upodobaniami młodzieńca. Co się tyczy uczuć, jakiemi oddychał dla księcia, swego chrzestnego ojca, te były pełne wdzięczności, uległości i tkliwego przywiązania, które jednak były powściągane jego nieśmiałością i wysokiem, prawie królewskiem położeniem jego protektora.
Pomieszanie Franciszka było tak wielkie, kiedy po wyjściu sekretarza znalazł się sam na sam ze swoim ojcem chrzestnym, że w pierwszej chwili stanął przed nim niemy, nieruchomy i ze spuszczonemi oczyma.
Szczęściem, na widok młodzieńca, książę zapomniał o wszystkich kłopotach; zimna i dumna jego twarz przybrała pewien wyraz czułości, czoło jego rozjaśniło się, tkliwy uśmiech okrasił jego usta i uprzejmie odezwał się do Franciszka:
— Dzień dobry, moje dziecię — rzekł, biorąc jasną głowę młodzieńca w obie ręce i z tkliwością całując go w czoło; poczem dodał, jakgdyby czuł jakąś potrzebę ulżenia swemu sercu — rad jestem, że cię oglądam, Franciszku, dzisiaj rano byłem przeciążony interesami, smutnemi interesami. Podaj mi rękę, przejdziemy się po ogrodzie.
Otworzywszy jedne ze szklanych drzwi, wychodzących na galerję, Franciszek podał rękę swemu ojcu chrzestnemu i obaj udali się tąż samą aleją, w której młodzieniec przechadzał się tak długo tegoż samego poranku.
— Ale, co tobie jest, Franciszku? — zapytał wkrótce książę, spostrzegłszy pomięszanie i niepokój młodzieńca.
— Książę... — odpowiedział Franciszek z coraz większym niepokojem — chciałem uczynić wyznanie pewne Waszej Cesarskiej Wysokości.
— Wyznanie... — rzekł książę z uśmiechem — jakież to jest to twoje wyznanie, mój Franciszku?
— Nie mam żadnych krewnych. Wasza Cesarska Wysokość raczył aż dotąd zastępować mi rodzinę...
— I godnie odpowiedziałeś moim staraniom, kochany Franciszku, przewyższyłeś nawet moje nadzieje; jesteś skromny, pracowity, pełen odwagi, przed trzema laty, będąc jeszcze bardzo młodym, walczyłeś z nieustraszonem męstwem w tej okropnej wojnie, na którą cię wyprawiłem dla odbycia twego popisu, gdzieś otrzymał pierwszy chrzest ognia, twą pierwszą ranę, moje biedne dziecię. Nie wspominam tu już o owym pojedynku, o którym nie chcę słyszeć, a w którym, jak mi wiadomo, dowiodłeś równego męstwa, jak wspaniałomyślności.
— Książę...
— Proszę cię, pozwól mi przypomnieć ci w tej chwili wszystkie twoje prawa do mego przywiązania. Słodką jest dla mnie rzeczą, przy niej zapomnę o wszystkich goryczach, których jesteś mimowolną i niewinną przyczyną.
— Ja, Mości Książę?
— Ty, gdyż jeżeli nie przestaniesz zasługiwać ciągle, jak dotąd, na moje zupełne zadowolenie, to nie domyślasz się nawet, jaką przyszłość moja tkliwa duma dla ciebie przygotowuje, przyszłość i położenie może niespodziane.
— Wasza Cesarska Wysokość zna dobrze skromność moich chęci... i...
— Kochany Franciszku, ta skromność, ta prostota, są prawdziwemi cnotami w pewnych okolicznościach i położeniach, gdy tymczasem w innych położeniach są one słabością i niedołęstwem. Ale zanadto oddaliliśmy się od twego wyznania. Słucham teraz, cóż chciałeś mi powiedzieć?
— Mości Książę...
— No, mów, mów, czyż mnie się lękasz? czyż w sercu twojem jedna myśl postoi, którejbyś nie mógł wyznać z otwartem czołem, śmiałem spojrzeniem?
— Nie, mój Książę... dlatego też powiem Waszej Cesarskiej Wysokości bez żadnej ogródki, że pragnę się ożenić.
Gdyby piorun uderzył u stóp księcia, nie byłby nim tak przerażony, jak temi słowy Franciszka; wyrwał spiesznie swą rękę z ręki młodzieńca i, cofnąwszy się o parę kroków, zawołał:
— Tyś chyba oszalał.
— Mój Książę...
— Ożenić się... mając zaledwie lat dwadzieścia... ożenić się... kiedy ja właśnie myślę, żeby ci...
I arcyksiążę nie dokończył swoich słów, a wracając skutkiem zastanowienia do zwykłego spokoju i pozornej obojętności, dodał:
— Z kimże to chcesz się ożenić... Franciszku?
— Z panną Antoniną Hubert, Mości Książę.
— I cóż to jest ta panna Antonina? Jakie jest jej nazwisko?
— Hubert... mój Książę.
— Więc czem ona jest ta panna Antonina Hubert?
— Synowicą pewnego francuskiego urzędnika sądowego, synowicą prezesa Hubert.
— A gdzieżeś ty poznał tę pannę?
— Tutaj... Mości Książę.
— Tutaj? Nigdy nie przyjmowałem nikogo pod tem nazwiskiem.
— Jeżeli mówię tutaj, Mości Książę, rozumiem przez to, że ją poznałem w tej alei.
— Wytłumaczże się jaśniej.
— Wasza Cesarska Wysokość widzi ten mur oddzielający nasz ogród.
— Więc cóż stąd?
— Przechadzałem się w tej alei, kiedy pierwszy raz ujrzałem pannę Antoninę...
— W tym ogrodzie? — zapytał arcyksiążę, zbliżając się do muru i zaglądając na drugą stronę, poczem dodał — zatem osoba ta mieszka w sąsiednim domu?
— Tak jest, Mości Książę, jej stryj zajmuje część dolnego mieszkania.
— Bardzo dobrze. — I po chwili namysłu, książę dodał: — ofiarowałeś mi swoje wyznanie, przyjmuję je, ale uczyń je otwarcie, powiedz mi wszystko z zupełną szczerością.
— Mości Książę! — zawołał Franciszek tonem bolesnego zdziwienia.
— Już dobrze, zbłądziłem, mój Franciszku, podejrzewając twoją szczerość, wszakżeś nigdy w życiu swojem prawdy przede mną nie zataił. Mów, słucham cię.
— Wiadomo Waszej Cesarskiej Wysokości, że od czasu przybycia naszego do Paryża wieczorem wychodzę bardzo rzadko z domu.
— Prawda, znam twoje upodobanie do samotności, twoję niechęć do świata, twoją nadzwyczajną nieśmiałość, którą zwiększyć jeszcze musiała obawa wystąpienia w tych niebezpiecznych salonach francuskich, które są dwakroć obcemi dla ciebie; nie chciałem więc nalegać na ciebie w tym względzie, Franciszku, i zostawiałem cię samego w domu, oddając całe wieczory dla twego własnego rozporządzenia.
— Właśnie jednego z tych wieczorów, Mości Książę, będzie temu sześć tygodni, ujrzałem pannę Antoninę pierwszy raz w sąsiednim ogrodzie. Polewała swoje kwiaty. Stałem oparty, tu, na tym murze granicznym. Spostrzegła mnie. Ukłoniłem jej się, z zarumienieniem oddała mi mój ukłon, i znów zaczęła podlewać swoje kwiaty; jeszcze dwa razy następnie spojrzała w mą stronę, i powtórnie ukłoniliśmy się sobie, potem, gdy noc nadeszła panna Antonina oddaliła się z ogrodu.
— Jeszcze jedno pytanie, Franciszku — rzekł książę — czy ta panienka ma matkę?
— Nie, Mości Książę. Panna Antonina utraciła matkę jeszcze w kolebce, a ojciec jej także już dawno umarł.
— Czy jej stryj, prezes Hubert, jest żonaty?
— Nie, Mości Książę...
— W jakimże ona jest wieku?
— Ma lat piętnaście i pół.
— I... zapewne... jest... ładna?
— Antonina? Mości Książę.
I w tym wykrzykniku Franciszka znajdował się niemal pewien wyrzut, jakgdyby można było nie wiedzieć o piękności Antoniny.
— Pytam się, Franciszku — zapytał arcyksiążę czy ta panienka jest ładna?
— Wasza Cesarska Wysokość przypomina sobie uśpioną Hebę w galerji swego pałacu w Offenbach?
— Jeden z moich najpiękniejszych obrazów Corregia?
— Oto, Mości Książę, panna Antonina podobna jest do tego obrazu Corregia, chociaż jest daleko piękniejsza od niego...
— To trochę trudno.
— Wasza Cesarska Wysokość wie dobrze, że ja zawsze mówię prawdę — odpowiedział Franciszek naiwnie.
— Mów dalej.
— Nie byłbym w stanie opowiedzieć Waszej Cesarskiej Wysokości, co czułem, kiedy wróciwszy do siebie, myślałem o pannie Antoninie, byłem jednocześnie wzruszony, niespokojny i nieszczęśliwy. Nie spałem całą noc, księżyc zeszedł, otworzyłem moje okno, i pozostałem na balkonie do samego ranka, przypatrując się wierzchołkom drzew ogrodu panny Antoniny. O! panie, jakże następny dzień wydawał mi się długim! Jeszcze przed zachodem słońca stałem tutaj, nad murem. Nareszcie panna Antonina przyszła znowu podlewać swoje kwiaty. Co chwila, myśląc, że mnie spostrzeże, zapuszczałem się, żeby jej złożyć ukłon, ale nie wiem, jak się to działo, ona mnie wcale nie widziała. Wreszcie, zwróciwszy przypadkiem oczy w moją stronę, spostrzegła mnie. Jednocześnie oboje ukłoniliśmy się sobie, i śpiesznie wróciła do domu; a ja zostałem na miejscu aż do nocy. Nazajutrz daremnie czekałem na pannę Antoninę, nie przyszła tego wieczoru, ani następnego pielęgnować swoje kwiaty; nie potrafiłbym opisać Waszej Cesarskiej Wysokości mego smutku, mego niepokoju przez te trzy dni i te trzy noce; i byłbyś odgadł moją zgryzotę, ale właśnie wtedy byłeś Wasza Cesarska Wysokość w podróży.
— W podróży... byłem u dworu w Fontainebleau, zapewne?
— Tak jest, ale raczy Wasza Cesarska Wysokość przebaczyć, ja nadużywam cierpliwości.
Wskutek wezwania arcyksięcia, Franciszek de Neuberg prowadził dalej swoje opowiadanie, z ujmującą otwartością.
— Od trzech dni panna Antonina nie pokazała się wcale, przygnębiony smutkiem, nie mając żadnej nadziei, zawsze jednak chodziłem do ogrodu w zwykłej godzinie; jakież było moje zdziwienie, moja radość, kiedy zbliżywszy się do muru, ujrzałem z drugiej strony pannę Antoninę. Ośmieliłem się wtedy po raz pierwszy do niej przemówić; rzekłem: Dobry wieczór, pani. Zadrżała, lecz odpowiedziała mi głosem równie cichym, równie wzruszonym, jak mój własny: Dobry wieczór panu. Widząc się tak dobrze przez nią przyjętym, dodałem: Trzy dni już upłynęło jak pani nie podlewała swoich kwiatów. Prawda panie, odpowiedziała drżącym głosem, byłam trochę cierpiąca. O! mój Boże! zawołałem z takiem niepokojem, że panna Antonina podniosła na chwilę głowę ku mnie. Niestety! znalazłem ją rzeczywiście daleko bledszą, Mości Książę, lecz wkrótce wróciła do dawnej pozycji i znowu widziałem jej szyję, która w tej chwili zdawała mi się być lekko zarumienioną. A teraz, czy pani już mniej cierpi? Tak jest, panie, odpowiedziała. I po chwili milczenia dodałem: Więc pani będzie już mogła przychodzić co wieczór podlewać swoje kwiatki? Nie wiem, panie, spodziewam się jednak. I nie lęka się pani, żeby po tej słabości chłód wieczorny nie był pani szkodliwy? Ma pan słuszność, nie zastanowiłam się nad tem, odpowiedziała; dziękuję panu, powinnam wrócić do domu. Rzeczywiście książę, cały dzień deszcz padał, i było bardzo zimno. Wkrótce potem panna Antonina znikła na zakręcie alei.
Książę słuchał swego chrzestnego syna z głęboką uwagą. Szczera prostota tego opowiadania świadczyła o jego prawdziwości. Aż dotąd nic nie mogło nasunąć myśli, żeby Franciszek miał tylko być igraszką jednej z tych zalotnic paryskich, tak niebezpiecznych dla cudzoziemców, lub też ofiarą jednej z awanturniczych i doświadczonych kobiet, jak się tego arcyksiążę z początku obawiał; ale wkrótce uczuł daleko większy niepokój; podobna miłość, aż dotąd zapewne czysta i niewinna, musiała dla samej swej niewinności, oddalającej wszelki wyrzut sumienia z duszy tych dwojga dzieci (jedno z nich miało lat piętnaście i pół, drugie dwadzieścia), być już głęboko zakorzeniona.
Franciszek, widząc oblicze księcia coraz bardziej zachmurzone i spotkawszy jego spojrzenie, w tej chwili dumne i lodowate, zatrzymał się, nadzwyczajnie zmieszany.
— Zatem — rzekł książę szydersko w czasie milczenia swego chrzestnego syna — chcesz zaślubić młodą dziewczynę, do której jeszcze dziesięciu słów nie przemówiłeś, i której niezwykła piękność, jak powiadasz, głowę ci zawróciła.
— Spodziewam się uzyskać przyzwolenie Waszej Cesarskiej Wysokości, na zaślubienie panny Antoniny, ponieważ ją kocham, Mości Książę, i ponieważ niepodobieństwem jest, ażeby małżeństwo to było odwleczone.
Na te słowa, wymówione śmiało, pomimo lękliwości Franciszka, książę zadrżał i wyrzucał sobie w duchu, że mógł uwierzyć w jednę z tych czystych miłości niemieckich, których niewinność przeszła w przysłowie.
— I dlaczegóż to, mój panie — zawołał groźnym głosem — dlaczego małżeństwo to nie może być odwleczone?
— Ponieważ jestem człowiekiem honoru, Mości Książę.
— Człowiekiem honoru! Jesteś, Mości panie człowiekiem nieuczciwym, lub zwiedzioną ofiarą.
— Wasza Cesarska Wysokość...
— Albo nikczemnie oszukałeś niewinność piętnastoletniej panienki, albo sam jesteś ofiarą jej przewrotności, powiadam ci: Paryżanki potrafią dosyć wcześnie starać się o mężów.
Franciszek w milczeniu patrzył przez chwilę na księcia, ale bez zarumienienia, bez gniewu, jakgdyby daremnie szukał znaczenia tych słów, które nie dotknęły go ani w jego miłości, ani w jego poczuciu honoru.
— Przebacz Wasza Cesarska Wysokość — odpowiedział — ale tego nie rozumiem.
Franciszek wyrzekł te słowa z wyrazem takiej szczerości, z pewnością tak naturalną, że arcyksiążę, coraz bardziej zdziwiony, dodał po chwili milczenia, przenikliwym wzrokiem wpatrując się w młodzieńca.
— Wszakże powiedziałeś mi, że twoje małżeństwo z tą panienką nie może być odwleczone?
— Nie, Mości Książę, po uzyskaniu zezwolenia Waszej Cesarskiej Wysokości, nie może ono być odwleczonem.
— Gdyż w przeciwnym razie ubliżyłbyś honorowi?
— Tak jest, Mości Książę.
— W czemże to... i dlaczego... uchybiłbyś honorowi, nie zaślubiając panny Antoniny?
— Ponieważ wobec nieba przysięgliśmy sobie wzajemnie do siebie tylko należeć — odpowiedział Franciszek ze stłumionym zapałem.
Książę, uspokojony już w połowie, dodał jednakże:
— Więc... wskutek jakich okoliczności... przyszło pomiędzy wami do złożenia sobie takiej przysięgi?
— Lękając się urazić lub nadużyć uwagi Waszej Cesarskiej Wysokości, przerwałem moje opowiadanie.
— Dobrze... mów tedy dalej.
— Mości Książę... obawiam się...
— Mów, proszę cię Franciszku, i nic nie pomijaj, pragnę wiedzieć o wszystkiem.
— Stryj panny Antoniny często wychodził wieczorem i wtedy zostawała sama w domu. Pora roku była tak piękna, że panna Antonina spędzała wieczory w ogrodzie. Ośmieliliśmy się już oboje, i kilka razy długo rozmawialiśmy ze sobą: ona na swojej ławeczce, ja oparty o mur; tak opowiedziała mi całe swoje życie; ja opowiedziałem jej swoje, a nadewszystko opowiedziałem jej moje pełne uwielbienia przywiązanie do Waszej Cesarskiej Wysokości, któremu wszystko jestem winien. Dlatego też teraz panna Antonina podziela zupełnie moją głęboką wdzięczność dla mego dostojnego dobroczyńcy.
W tej chwili odgłos jakichś kroków zbliżających się coraz więcej, zwrócił na siebie uwagę księcia; obejrzał się więc i ujrzał jednego ze swoich adjutantów, który z uszanowaniem zatrzymał się w pewnem oddaleniu; lecz na znak arcyksięcia oficer zbliżył się do niego.
— Co mi powiesz? — zapytał arcyksiążę.
— Minister wojny przybył w tej chwili i oczekuje rozkazów Waszej Cesarskiej Wysokości, co do zwiedzenia Domu Inwalidów.
— Powiedz mu pan, że natychmiast przybędę do niego.
Kiedy adjutant oddalał się, książę, zwróciwszy się do Franciszka, rzekł do niego lodowatym głosem:
— Powrócisz pan do swego mieszkania i pozostaniesz w areszcie, aż do chwili twego odjazdu.
— Do chwili mego odjazdu, Mości Książę?
— Tak...
— Mego odjazdu — powtórzył Franciszek przerażony — o mój Boże! I gdzież mnie Wasza Cesarska Mość wysyła?
— Zobaczysz; powierzę cię majorowi Butler, będzie on za ciebie odpowiedzialny; przed upływem dwudziestu czterech godzin wyjedziesz z Paryża.
— Łaski... Mości Książę — zawołał Franciszek błagalnym głosem, nie mogąc dać wiary słowom, które słyszał — ulituj się Wasza Cesarska Wysokość nade mną, nie rozkazuj mi wyjeżdżać.
— Wracaj do twego mieszkania — rzekł książę opryskliwie, pokazując mu ręką, ażeby poszedł przed nim — nigdy nie cofam raz wydanego rozkazu... Bądź posłuszny.
Franciszek, głęboko zasmucony, wszedł do swego pokoju, leżącego na pierwszem piętrze pałacu w bliskości mieszkania arcyksięcia i wychodzącego na ogród. Około siódmej godziny przyniesiono młodemu więźniowi obiad, którego nawet nie dotknął; z nadejściem nocy, Franciszek usłyszał z bolesnem zdumieniem i głębokiem upokorzeniem, że zewnątrz zamknięto drzwi jego na dwa spusty; około północy, gdy wszystko spało w pałacu, pocichu otworzył okno i wyszedł na balkon, i wychyliwszy się na zewnątrz, zdołał przy pomocy laski odsunąć od ściany jednę z zaluzyj, zasłaniających okna dolnych apartamentów; na tej to wątłej podporze, Franciszek, przeszedłszy przez balkon, postawił nogi, a następnie po deszczułkach żaluzyj, jak po drabinie dostał się aż na dół, potem w aleję, i przelazłszy przez mur stanął w ogrodzie domu, zamieszkałego przez Antoninę.
Wkrótce Franciszek ujrzał jakąś białą postać, zbliżającą się szybko, a w chwilę potem dziewica była już obok młodziana i rzekła do niego wzruszonym głosem:
— Przychodzę tylko na minutkę, ażeby cię uspokoić, Franciszku. Korzystam z chwili krótkiego uśpienia mego stryja; jest on bardzo cierpiący, nie mogę więc na długo oddalać się od niego. Bądź zdrów, Franciszku — dodała Antonina z głębokiem westchnieniem — smutno to rozłączać się tak prędko, ale trzeba koniecznie. Żegnam cię jeszcze raz, może do jutra.
Młodzieniec tak był zmieszany wiadomością, której miał udzielić Antoninie, że nie miał siły przerwać jej mowy; teraz dopiero zdołał powiedzieć tkającym głosem:
— Antonino, zginęliśmy!
— My?
— Ja wyjeżdżam...
— Ty wyjeżdżasz?
— Książę zniewala mnie do tego.
— O! mój Boże! — szepnęła Antonina, blednąc i opierając się o poręcz darniowej ławeczki, o mój Boże!
I nie mogąc ani jednego słowa więcej wymówić zalała się gorzkiemi łzami. Nareszcie, po chwili bolesnego milczenia, rzekła:
— A jednak spodziewałeś się uzyskać pozwolenie księcia?
— Niestety! spodziewałem się uzyskać je, skorobym mu tylko powiedział, jak cię kocham, jak zasługujesz na tę miłość. Lecz książę był nieubłaganym.
— Wyjedziesz! my się rozłączymy Franciszku — powtórzyła Antonina głosem, stłumionym ciężkiem łkaniem — nie, to być nie może; rozłączyć nas, byłoby to toż samo, co chcieć ażebyśmy oboje umarli ze zmartwienia. A książę tego nie chce.
— Wola jego jest nieugięta. Ale cokolwiek nastąpi — zawołał Franciszek, padając na kolana przed dziewicą — tak jest, chociaż tu jestem obcy, bez rodziny, bez żadnych środków, zostanę tu wbrew księcia. Uspokój się tylko, Antonino.
Franciszek nie mógł nic więcej powiedzieć, ujrzał bowiem zdaleka jakieś światło, a potem głos zawołał z pewną obawą:
— Panno Antonino.
— Mój Boże! to gospodyni mego stryja! ona mnie szuka — rzekła dziewica, poczem powiedziała do Franciszka — Franciszku, ja umrę, jeżeli ty odjedziesz i zniknęła tam, gdzie widać było zbliżające się światło.
Młodzieniec, przejęty bólem, zakrywszy twarz rękami, upadł na stojącą obok niego ławeczkę. W kilka minut potem usłyszał w alei, którą przyszedł do ogrodu, głos wołający go po imieniu:
— Franciszku! Zadrżał, ponieważ zdawało mu się, że był to głos księcia; nie omylił się, i po raz drugi wymówiono jego imię.
Obawa, przyzwyczajenie do nieograniczonego posłuszeństwa, szacunek i wdzięczność jego dla arcyksięcia, który mu dotąd zastępował rodzinę, przywiodły Franciszka do muru, oddzielającego oba ogrody; za tym murem ujrzał swego opiekuna przy świetle księżyca; książę w milczeniu podał mu rękę, ażeby mu dopomóc w przebyciu muru.
— Zaraz po moim powrocie poszedłem do ciebie — rzekł surowo — nie zastałem cię jednak w pokoju; otwarte okno wytłumaczyło mi wszystko, teraz pójdź za mną.
— Panie — zawołał Franciszek, rzucając się do stóp księcia — racz mnie tylko Wasza Cesarska Wysokość wysłuchać.
Nazajutrz po tych wypadkach około — godziny drugiej po południu arcyksiążę znajdował się w swoim gabinecie; jeden z jego adjutantów, człowiek około lat czterdziestu, powierzchowności spokojnej, śmiałej, stał z jednej strony stołu, za którym i książę siedział z drugiej strony, i z twarzą poważną, zamyśloną, surową i dumniejszą, niż zwykle, zajęty był pisaniem; pisząc ciągle i nie spoglądając wcale na oficera, odezwał się do niego:
— Czy kapitan Blum pozostał przy hrabiu Franciszku?
— Tak jest, Mości Książę.
— Widziałeś się z doktorem?
— Widziałem, Mości Książę.
— Cóż myśli on o stanie hrabiego?
— Uważa go za daleko lepszy, niż w pierwszej chwili.
— Czy sądzi, że hrabia Franciszek będzie mógł bez żadnego niebezpieczeństwa znieść trudy podróży?
— Tak, Mości Książę.
— Majorze, każesz natychmiast przygotować jeden z moich pojazdów do podróży.
— Idę zaraz, Mości Książę.
— Wieczorem, o godzinie szóstej, wyjedziesz z hrabią Franciszkiem. Oto masz plan drogi — dodał książę, oddając adjutantowi zapisaną przez siebie kartkę. Poczem rzekł jeszcze — majorze Butler, nie będziesz długo czekał na dowody mego zadowolenia, jeżeli ze zwykłem poświęceniem i gorliwością spełnisz posłannictwo, które ci poruczam.
— Wasza Cesarska Wysokość może zupełnie na mnie polegać.
— Wiem o tem, ale i o tem także wiem, że otrząsnąwszy się z pierwszego odurzenia, i nie będąc powściągany swojem uszanowaniem i posłuszeństwem dla mnie, hrabia Franciszek starać się pewnie będzie w podróży swojej usunąć się z pod twego dozoru i bądź co bądź powrócić do Paryża. Gdyby miało nastąpić to nieszczęście, pamiętaj pan, że cały mój gniew spadłby wtedy na ciebie.
— Jestem pewien, że nie zasłużę bynajmniej na wyrzuty Waszej Cesarskiej Wysokości.
— Spodziewam się, mój panie. Zresztą, nie zaniedbaj pisać do mnie dwa razy dziennie dopóty, póki nie dostaniesz się do granicy.
— Wykonam niezawodnie ten rozkaz Waszej Cesarskiej Wysokości.
— Skoro się dostaniesz w granice prowincyj nadreńskich, oddasz tę depeszę władzy wojskowej.
— Rozumiem.
— Przybywszy do celu podróży, uwiadomisz mnie pan o tem, i otrzymasz wtedy ode mnie nowe rozkazy.
W tej chwili, usłyszawszy, że ktoś lekko zapukał do drzwi, książę rzekł do majora:
— Zobacz pan, kto tam jest.
Tu drugi adjutant oddał list majorowi, mówiąc do niego pocichu:
— Poseł meksykański złożył mi ten list do Jego Cesarskiej Wysokości.
I adjutant wyszedł.
Major złożył list arcyksięciu, uprzedziwszy go zarazem od kogo pochodzi.
— Zalecam ci powtórnie, majorze, jak największą baczność — dodał arcyksiążę, kładąc odebrany list przy sobie i nie czytając go jeszcze. — Będziesz odpowiedzialny za postępowanie hrabiego Franciszka aż do granicy.
— Słowem mojem ręczę za niego Waszej Cesarskiej Wysokości.
— Jedź tedy, majorze, ufam zupełnie twemu słowu, znam bowiem jego wartość, i, jeżeli go dotrzymasz, możesz sobie tego zawczasu powinszować. Wyjedziesz o szóstej, tymczasem każ wszystko natychmiast przygotować; Diesbach doręczy ci pieniądze potrzebne na tę podróż.
Major ukłonił się.
— Powiesz pan pułkownikowi Heidelbach, żeby za chwilę wprowadził posła meksykańskiego i osobę, która mu będzie towarzyszyć.
— Dobrze, Mości książę.
Oficer ukłonił się głęboko i wyszedł.
Książę, zostawszy sam w pokoju, rzekł do siebie, otwierając zwolna otrzymany list:
— Trzeba uratować tego nieszczęśliwego młodzieńca od jego własnego szaleństwa. Co za małżeństwo! on chyba oszalał, lecz prawdę powiedziawszy, ja sam jestem szalony, jeżelim się na chwilę zatrwożył skutkami tej niedorzecznej namiętności Franciszka, jakgdybym ja nie miał nad nim zupełnej władzy. Nie, nie gniew, ale raczej litość powinno we mnie obudzać jego postępowanie.
Pośród tych uwag, książę odpieczętował list i machinalnie przebiegł oczyma jego treść; nagle podskoczył na krześle i jego dumne oblicze przybrało wyraz gniewnego oburzenia, poczem zawołał:
— Margrabina de Miranda, ta piekielna kobieta, która niedawno była powodem takiego zgorszenia w Bolonji, narażając tego nieszczęśliwego kardynała legata na zniewagi, wściekłość całej ludności i tak już źle dla niego usposobionej.
I to powiedziawszy, książę poskoczył ku drzwiom, chcąc wydać rozkaz, aby nie wpuszczano margrabiny; ale już było za późno, w tej chwili podwoje otworzyły się przed nią i stanęła przed księciem w towarzystwie posła meksykańskiego.
Korzystając z milczenia, spowodowanego zdumieniem księcia, którego jednak nie dostrzegał wcale, dyplomata ukłonił mu się jak najuniżeniej i powiedział:
— Mam nadzieję, że Wasza Cesarska Wysokość raczył łaskawie przyjąć usprawiedliwienie moje, które listownie ośmieliłem się złożyć z powodu uchybienia formalnościom, jakiego się dopuściłem w mojej wczorajszej prośbie... gdyż powinienem był wspomnieć o imieniu osoby, dla której prosiłem Waszą Cesarską Wysokość o posłuchanie, co dopiero w dzisiejszym moim liście dopełniłem. Teraz nie pozostaje mi nic więcej, jak przedstawić Waszej Cesarskiej Wysokości Margrabinę de Miranda, która posiada jedno z najznakomitszych imion mego kraju i polecić ją zarazem łaskawej życzliwości Waszej Cesarskiej Wysokości.
Dyplomata, biorąc ciągłe milczenie księcia za pożegnanie go, ukłonił się z głębokiem uszanowaniem i odszedł bardzo urażony tak zimnem przyjęciem.
Magdalena i arcyksiążę pozostali sami.
Margrabina była równie prosto, równie obszernie i szeroko ubrana jak wczoraj; tylko, że, czy to przypadkiem, czy też skutkiem wyrachowania, lekka zasłona z angielskiej koronki okrywała dzisiaj jej kapotkę z białej krepy, i prawie zupełnie zasłaniała jej twarz...
Książę, którego obyczaje miały w sobie zarazem coś z szorstkości wojskowej i surowości religijnej (miłość jego dla matki Franciszka była pierwszym i jedynym błędem jego miłości), książę spoglądał z pewnym rodzajem obawy i wstrętu na tę kobietę, która, w jego oczach, jednoczyła w sobie najgłębszą przewrotność; obwiniał margrabinę o to, że środków swej władzy szczególniej lubiła używać względem osób, naznaczonych charakterem świętym i nakazującym poszanowanie; a zresztą, głośny wypadek kardynała legata pociągnął za sobą skutki tak opłakane pod względem absolutnego i religijnego sposobu widzenia rzeczy arcyksięcia, że gorąca chęć zemsty politycznej zwiększała jeszcze nienawiść jego dla Magdaleny: dlatego też, pomimo swego przyzwyczajenia do oznak zimnej, lecz grzecznej godności, w pierwszej chwili zamierzał odprawić bez żadnej ceremonji swego niewczesnego gościa, albo też oddalić się z pogardą do pobliskiego pokoju. Lecz ciekawość zobaczenia nareszcie tej kobiety, o której krążyły najdziwniejsze wieści, a szczególniej dzika chęć obejścia się z nią tak przykro, jak na to w jego oczach zasługiwała, zmieniły pierwotne jego postanowienie: pozostał więc, lecz zamiast ofiarować krzesło Magdalenie, która przez swoją zasłonę uważnie badała jego myśli, oparł się tylko o komin, ręce założył na krzyż, i z głową wtył przechyloną, powiekami szeroko rozwartemi, zmierzył suplikantkę z całą dumą swojej książęcej wysokości, i, pogrążony w lodowatem pogardliwem milczeniu nie wyrzekł do niej ani jednego słowa zachęcenia, ani jednego wyrazu najprostszej grzeczności.
Magdalena przyzwyczajona do czynienia zupełnie innego wrażenia, i ulegając, może mimo swej wiedzy, pod wpływem pewnej obawy, jaką obudzą wysokie urodzenie, zwłaszcza kiedy się objawia pod powierzchownością pełną pychy i zarozumiałości, Magdalena, zmieszana nieco tem poniżającem przyjęciem, uczuła je tem dotkliwiej, że spodziewała się czegoś więcej po grzeczności księcia.
Jednakże stłumiła swoje wzruszenie, usiadłszy więc bez ceremonij w krześle, rzekła do księcia uśmiechając się swobodnie i bez najmniejszego przymusu.
— Przychodzę do Waszej Cesarskiej Wysokości prosić o dwie rzeczy; jednę prawie niepodobną, a drugą zupełnie niepodobną do wykonania.
Arcyksiążę spojrzał, zdumiony tą poufałą swobodą postępowania Magdaleny, która odezwała się znowu wesoło:
— Wasza Cesarska Wysokość nic nie odpowiada? Jakże sobie mam tłumaczyć to milczenie Waszej Książęcej Mości? Czy to jest rozwaga, namysł, czy nieśmiałość? przyzwolenie, czy niegrzeczność?... Niegrzeczność?... nie... nie mogłabym temu uwierzyć. Wstępując na ziemię francuską niewolnicy stają się wolnymi, i ludzie najmniej grzeczni stają się grzecznymi nad wszelki wyraz.
Książę, prawie odurzony w swojem zdumieniu i gniewie, nic jeszcze nie odpowiedział.
Margrabina rzekła dalej z uśmiechem:
— Jakto, jeszcze nic? Cóż więc znaczy to milczenie Waszej Cesarskiej Wysokości? Jeśli to namysł... Jeśli nieśmiałość? należy się z niej otrząsnąć... Jeżeli zaś niegrzeczność?... należałoby przypomnieć sobie, że jesteśmy we Francji, i że jestem kobietą... Powiedz Wasza Cesarska Wysokość bez zwłoki, ażebym mogła uwiadomić Waszą Książęcą Mość, jakie są te łaski, które, jak przypuszczam są już mi naprzód udzielone, a za które chciałabym natychmiast serdecznie podziękować.
Poczem zdjąwszy rękawiczkę, podała rękę arcyksięciu.
Ta malutka, delikatna, biała i wonna rączka, naznaczona lazurowemi żyłkami, której podłużne paznogcie podobne były do lekkich różowych muszelek, mimowolnie zwróciła na siebie uwagę księcia; w życiu swojem nie widział jeszcze takiej ręki; lecz wkrótce zawstydzony, oburzony, że w podobnej chwili zajmował się takiemu uwagami, okrył się rumieńcem gniewu i szukał w myśli wyrazów dosyć pogardliwych i obrażających, ażeby od jednego razu mógł przygnębić, zgnieść tę zuchwałą kobietę, której zarozumiałość zbyt długo już trwała.
W chwili tego namysłu Magdalena miała czas cofnąć swoją drobną rączkę, ukryć ją w szerokich rękawach swej sukni i odpowiedzieć księciu ze złośliwym uśmiechem:
— Nie ulega tedy żadnej wątpliwości, że milczenie Waszej Książęcej Mości jest tylko zwyczajną nieśmiałością, i to jeszcze niemiecką nieśmiałością! znam ja to dobrze, po nieśmiałości mędrca, jest ona najtrudniejszą do pokonania, ale pomimo tego najczcigodniejszą; lecz wszystko ma swoje granice, zatem... przyjdź Wasza Książęca Mość do siebie; wszakże zdaje mi się, że nie mam w sobie nic tak bardzo nakazującego poszanowania — mówiła margrabina, nie podnosząc jeszcze zasłony, zakrywającej jej rysy.
Arcyksiążę był w tej chwili pod wpływem swojej nieszczęśliwej gwiazdy; nie znalazł dotąd owych piorunujących, dotkliwych wyrazów; lecz czując jak położenie jego było dziwnem, zawołał:
— Nie rozumiem, jakim sposobem ośmieliła się pani przyjść tutaj.
— Wszakże.... przybyłam za przyzwoleniem Waszej Książęcej Mości.
— Kiedym wczoraj zezwolił na posłuchanie dla pani, nie znałem jeszcze jej nazwiska.
— A cóż to moje nazwisko zawiniło Waszej Książęcej Mości?
— Pani nazwisko?
— Tak jest, Mości Książę.
— Czyliż nazwisko pani nie było zgorszeniem całych Niemiec; uczyniła pani poganinem... bałwochwalcą, materjalistą... najreligijniejszego, najsłodszego z naszych poetów.
— Co znowu!... Mości Książę — odpowiedziała Magdalena głosem naiwnej dziewczyny wiejskiej — nie moja to wcale wina... nie!...
— Nie pani wina?
— A potem... cóż to za wielkie nieszczęście? pisał wiersze bardzo mierne, a teraz pisze wiersze cudowne.
— Dlatego są one tem niebezpieczniejsze, a jego dusza?
— Dusza przeszła w jego wiersze, Mości Książę; i teraz jest dwakroć nieśmiertelną.
— A kardynał-legat! Cóż pani na to powie?
— Wasza Cesarska Wysokość nie może mi czynić wyrzutów, żem wpłynęła na jego duszę.
— Jakto, mało pani poniżyła charakter tego księcia kościoła? Tego kapłana, dotąd tak surowego, tego męża stanu, który od dwudziestu lat był postrachem ludzi bezbożnych i rewolucjonistów, wystawiła go pani na wzgardę, na nienawiść ludzi przewrotnych, i gdyby nie nadspodziewana pomoc, byliby go może zamordowali; nakoniec, o mało nie doprowadziła pani do powstania w Bolonji.
— Ah! Wasza Książęca Mość pochlebia mi.
— I pani śmie jeszcze stawić się przed księciem, któremu tyle zależy na spokoju Włoch i Niemiec! Pani śmie przychodzić do mnie z prośbą, o co? o rzeczy, które sama uważasz za niemożliwe, albo przynajmniej na pół niemożliwe? Zresztą, jakimże to tonem zanosi pani do mnie tę dziwną prośbę? Tonem poufałym, szyderskim jak gdybyś była pewną, że wszystko ode mnie otrzymasz! Lecz uprzedzam panią, że nie jestem wcale podobny ani do poety Mozera-Hartmana, ani do kardynała legata, ani do tylu innych ludzi, których pani oczarowała, jak mówią; bo zaprawdę, możnaby zwątpić, czy to jest we śnie czy na jawie. Lecz kim pani jesteś, że się uważasz za wyższą nad wszelkie uszanowanie, nad wszelkie obowiązki, ażeby się ośmielić uważać mnie za równego sobie, mnie, którego równi mi książęta z familji królewskiej, traktują z uszanowaniem?
Książę uniesiony gwałtownością swego oburzenia i gniewu, rozmawiając ciągle, zbliżył się powoli do margrabiny, siedzącej bez żadnej ceremonji w fotelu.
Gdy podniosła zasłonę przechyliwszy nieco w tył głowę, ażeby pewniej spojrzeć księciu w oczy, ten stanął na miejscu jak przykuty, doznając nieokreślonego uczucia zdziwienia, uwielbienia i mimowolnego pomieszania, jakiego każdy doświadczał na widok tej zachwycającej kobiety, której blada i brunatna cera, wielkie błękitne oczy, czarne brwi i jasne włosy nadawały tak dziwny urok. Tego głębokiego wrażenia, jakiemu książę uległ, doświadczył także i Karol Dutertre, pomimo miłości jego dla żony, pomimo ciężkiego zmartwienia, jakie w nim wywołały bliski upadek i grożące klęski.
Gdy po chwili twarz Magdaleny znikła znowu pod zasłoną, książę zdawał się być uwolnionym od niepojętej pokusy, która mimowoli oblegała jego umysł; odzyskał tedy zimną krew, zgromił w duchu swoją słabość, i ażeby się uwolnić od wszelkich niebezpiecznych uniesień, gwałtem przypominał sobie rozmaite wypadki, jawnie dowodzące fatalnego wpływu tej kobiety nawet na ludzi długo nieugiętych lub nieubłaganych: lecz upadek lub zupełna zmiana tych znakomitych ludzi sprowadzały koniecznie myśli księcia na margrabinę i na jej niczem niezwalczony wpływ; daremnie książę, dla dodania sobie odwagi, wmawiał w siebie, że będąc usposobienia flegmatycznego, dosięgnął już wieku dojrzałego, nie doznawszy ani razu władzy tych grubych namiętności, które tylko upokarzają człowieka, ponieważ ich nic więcej nie usprawiedliwia oprócz ślepego odurzenia zmysłów; że był członkiem domu panującego, że godność jego stanu wkłada na niego obowiązek, ażeby się nie poniżał haniebną rozpustą; nareszcie, że nie dlatego pozostał tak długo człowiekiem obyczajów surowych i skromnych, ażeby się dopiero teraz potknąć... upaść przed kobietą, którą przed chwilą obsypał dotkliwemi wyrzutami, wymawiając jej zgorszenie, jakiego była powodem; słowem, nieszczęśliwy książę filozofował wybornie, ale bezskutecznie, jak każdy człowiek, któryby, lecąc w głęboką przepaść chciał rozumować o nieocenionych korzyściach spoczynku i bezwładności.
Na nieszczęście, zbyt wiele potrzeba wyrazów i stronic, ażeby uczynić zrozumiałem wrażenia, jak myśli przelotne, gdyż wszystko, cośmy opisywali, od chwili jak Magdalena podniosła swą zasłonę i spuściła ją napowrót, odbyło się zaledwie w dwóch minutach, i arcyksiążę, łając sam siebie surowo, pragnął może mimo swej wiedzy (tak dalece jego filozofja umiała oddzielać ducha od materji) pragnął, powtarzamy, ujrzeć jeszcze rysy Magdaleny przez zasłaniającą je koronkę.
— Mówiłam tedy Waszej Cesarskiej Wysokości — dodała margrabina z głową zawsze pochyloną i czując — chciwe i zmieszane spojrzenie arcyksięcia, spoczywające na sobie — mówiłam tedy, że jestem tylko biedną wdową, która więcej może jest wartą od swej reputacji, i która może nie zasługuje na taką surowość Waszej Książęcej Mości.
— Pani...
— O! nie czynię ja żadnych wyrzutów Waszej Cesarskiej Wysokości, jak wielu innych i Wasza Książęca Mość mógł uwierzyć pewnym wieściom.
— Pewnym wieściom... — zawołał arcyksiążę, czując z niewypowiedzianą radością, że odzywał się już w jego duszy pierwszy gniew, do którego jednak dołączyła się gorycz nieokreślonej zazdrości, wieściom — więc to gorszące odszczepieństwo poety Moser’a-Hartmana jest także tylko fałszywą wieścią?
— To, co Wasza Książęca Mość nazywa odszczepieństwem jest rzeczą dokonaną... lecz...
— Może także fałszywą jest wieścią — zawołał książę gwałtownie przerywając Magdalenie — to poniżenie kardynała-legata?
— I to jest rzeczą dokonaną, Mości Książę.
— Tym sposobem... sama pani przyznaje... że...
— Posłuchaj mnie Wasza Książęca Mość. Nazywam się Magdaleną. Jest to imię, wielkiej grzesznicy... nieprawdaż?
— Ona zyskała przebaczenie.
— Tak jest, ponieważ bardzo kochała; ale wierząj mi Wasza Cesarska Wysokość, ja nie potrzebuję szukać usprawiedliwienia lub przykładu w życiu mojej świętej patronki, ponieważ nie mam nic takiego, coby mogło być przebaczone... nic, zupełnie nic... Mości Książę, zdaje się to bardzo dziwić Waszą Cesarską Wysokość, dlatego też, ażeby się uczynić zupełnie zrozumiałą, co jest dosyć ambarasującem, będę zniewoloną, narażając się nawet na posądzenie o pedantyzm, odwołać się do klasycznych wspomnień Waszej Cesarskiej Wysokości.
— Co pani chce przez to powiedzieć?
— Rzecz bardzo dziwną; ale gorycz wyrzutów Waszej Cesarskiej Wysokości, i inne jeszcze powody, skłaniają mnie do wyznania, albo raczej do usprawiedliwienia bardzo dziwnego.
— Jakto... co pani powie?
— Wiadomo Waszej Cesarskiej Wysokości pod jakiemi warunkami wybierano w Rzymie kapłanki Westy?
— Wiem o tem bardzo dobrze — odpowiedział książę, i po chwili dodał naiwnie — ale nie widzę, jakiby to mogło mieć związek...
— Otóż! Mości Książę — rzekła Magdalena — gdybyśmy byli w Rzymie, miałabym wszystkie prawa za sobą do strzeżenia świętego ognia na ołtarzu bogini, czystości; słowem, jestem wdową, nie będąc nigdy żoną; gdyż, po moim powrocie z Europy, margrabia de Miranda, mój krewny i dobroczyńca zaślubił mnie na łożu śmiertelnem... dla zostawienia mi swego nazwiska i majątku.
Głos prawdy jest zawsze tak silny, że w pierwszej chwili książę uwierzył słowom Magdaleny, pomimo zdumienia, jakiem zdjęty został na to wyznanie tak przeciwne krążącym wieściom o przygodach i miłostkach Magdaleny, tudzież okolicznościom, które ona mu opowiedziała. Zdziwienie księcia przeszło wkrótce w jakieś niepojęte dla niego samego zadowolenie, z którego nie umiał sobie zdać sprawy; następnie atoli, lękając się, ażeby nie został oszukany, odpowiedział już nie z gniewem, ale jakgdyby z bolesnym żalem:
— Zbyt pani liczy na moją łatwowierność. Jakto! kiedy sama przed chwilą wyznała...
— Daruj Wasza Cesarska Wysokość, lecz pragnęłabym pierwej otrzymać odpowiedź na kilka pytań.
— Mów pani.
— Przyznasz Mości Książę, że niekiedy najdzielniejsza postać może ukrywać w sobie prawdziwego tchórza.
— Nie potrzebuje mi pani tego mówić. Ja sam miałem pod memi rozkazami pewnego generała, który przy najgroźniejszej w świecie postawie był człowiekiem bardzo małego serca.
— Wasza Cesarska Wysokość przyzna także, że czasami powierzchowność najmniej obiecująca mieści w sobie wielkiego bohatera.
— Niezawodnie, Fryderyk Wielki nie miał bynajmniej nieokazałej postawy.
— Niestety! Mości Książę, właśnie o to idzie, na moje nieszczęście, tylko powierzchowność moja tak jest obiecująca.
— Jakto... co pani przez to rozumie?
— O! mój Boże! tak jest, właśnie jestem jak ten tchórz, przed którego groźną postawą wszystko drży i truchleje, a który sam więcej jeszcze drży od każdego, którego przejmuje takim strachem. Mimowolnie obudzam w innych to czego sama nie czuję; wyobraź sobie Wasza Cesarska Wysokość biedną bryłę lodu zdziwioną że rozszerza wkoło siebie płomienie i pożar. Staram się niekiedy osiągnąć jak najwięcej korzyści z tych palących się z mego powodu biedaków, już to dla nich samych, już też dla innych, i to, przysięgam Waszej Cesarskiej Wysokości, bez żadnych zalotów, bez podejść, bez obietnic. Ja pałam dla ciebie, mówił ktoś do mnie. Pal się, być może, iż żar twego ognia stopi moje lody, być może, iż lawa ukrywa się pod śniegiem. Pal się więc, pal, spraw ażeby twój ogień i mnie ogarnął, wszakże ja tego tylko pragnę, jestem wolną i mam dwadzieścia dwa lata.
I to powiedziawszy, Magdalena podniosła głowę, podniosła zasłonę, i śmiało spojrzała na arcyksięcia.
Margrabina prawdę powiedziała, gdyż jej miłość dla owego jasnego cherubina, o której mówiła z Zofją, nie miała w sobie nic ziemskiego.
Książę uwierzył Magdalenie: najprzód, że prawda zawsze prawie niesie z sobą przekonanie, potem, że wiara ta czyniła go szczęśliwym; nie wstydził się już tego nagłego, głębokiego wrażenia, jakie ta niepojęta istota na nim uczyniła, wmawiając w siebie, że jeszcze godną była utrzymywać święty ogień Westy; dla tego też nierozważny książę, utkwiwszy oczy swoje w oczach Magdaleny, napawał się dowolnie otaczającym ją urokiem; nic już nie mówił, tylko przysunął swoje krzesło do krzesła Magdaleny, i z namiętną chciwością wpatrywał się w jej oblicze.
Margrabina odezwała się z uśmiechem:
— Zdaje mi się, że Wasza Książęca Mość zadajesz sobie toż samo pytanie, które ja nieraz czyniłam już sobie samej.
— Jakie...
— Pyta się Wasza Cesarska Wysokość, (mówiąc słowy starodawnego romansu) kto obudzi we mnie płomień wzajemnej miłości?... Ja również byłabym bardzo ciekawa przeniknąć przyszłość w tym względzie...
— A jednak przyszłość ta... od pani zależy.
— O nie, Mości Książę; ażeby harfa dźwięk jaki wydała, trzeba ją pierwej poruszyć.
— A któż będzie tą siłą poruszającą?
— Nie wiem... Może Wasza Książęca Mość.
— Ja!... — zawołał arcyksiążę, oczarowany, uniesiony... najwyższą radością — ja!
— Powiedziałam: może...
— O! cóż tedy należy uczynić?
— Poddać mi się...
— Ażeby zaś tego dopiąć?
— Oto... Mości Książę...
— Nie nazywaj mnie pani tytułem książęcym, to zbyt ceremonjalnie
— O! o! to wielka łaska dla księcia, kiedy się z nim poufale obchodzą; a na taką łaskę trzeba pierwej zasłużyć. Pyta mnie Wasza Cesarska Wysokość, jak mi się można podobać. Przytoczę Waszej Książęcej Mości nie przykład, ale fakt pewien: Moser-Hartman, którego odszczepieństwa, jak Wasza Książęca Mość mówi, miałam być powodem, złożył mi najdziwniejsze w świecie wyznanie: spotyka on mnie u wspólnej naszej przyjaciółki, wpatruje się długo we mnie i przychodzi mi powiedzieć głosem strwożonym i zagniewanym: Pani, dla spokoju spirytyzmu, należałoby panią żywcem pogrzebać, i wyszedł; lecz nazajutrz przychodzi do mnie rozkochany szalenie i pałający jak mówił najgwałtowniejszą dla mnie namiętnością. Pal się, odpowiadam mu, lecz posłuchaj przyjacielskiej rady; ciebie pożera zbytek życia; niechaj ono teraz przejdzie w twoje wiersze. Zostań wielkim poetą, a być może, że mnie twoja chwała upoi.
— I pani nie podzielała jego zapałów? zapytał książę.
— Wszakże pozostała mu na pociechę chwała, a poeta zdolny jest pocieszyć się chwałą po każdej stracie. Powiedz teraz Wasza Cesarska Wysokość otwarcie, dobrze czy źle użyłam mojego wpływu?
Książę zadrżał nagle; dotkliwe spojrzenie przeszyło mu serce; ukrywając jednak swą trwogę, rzekł z uśmiechem do Magdaleny:
— Lecz pani przygoda z kardynałem-legatem nie miała tak szczęśliwego dla niego końca; cóż jemu pozostało na jego pociechę?
— Przekonanie, że uwolnił od swego pobytu kraj, który go nienawidził — odpowiedziała wesoło Magdalena — alboż to mało znaczy, Mości Książę?
— Ale, mówiąc między nami, powiedz mi pani, co miałaś w tem, ażeby tego nieszczęśliwego człowieka uczynić ofiarą takiego zgorszenia?
— Jakto, co ja w tem miałam? Miałam zamiar wykazać światu bezecnego hipokrytę, zamiar wygnania go z miasta, które dręczył swoją obecnością, i okrycie go pogardą i wstydem. Dlatego to, jeżeli mam wyznać prawdę, ażeby zemstę moją uczynić tem pewniejszą, dałam mu pewną obietnicę z zamiarem nie dotrzymania jej nigdy. Wierzę twojej miłości, mówiłam do niego, i podzielać ją będę, jeśli się zamaskujesz, i przebrany za Pandura pójdziesz ze mną na bal do Retiro, jest to z mej strony kaprys dziki, szalony, to prawda, ale to mój ostateczny warunek, a zresztą, któż cię pozna pod maską? Nieszczęśliwy, jemu się w głowie przewróciło, usłuchał mnie i zgubiłam go...
— Lecz mnie.... mnie pani tak nie zgubi! — zawołał książę, zrywając się z krzesła i czyniąc ostateczny wysiłek, ażeby przerwać ten urok, którego niezwalczoną potęgę już czuł wyraźnie na sobie. — Widzę ja tę zasadzkę... mam nieprzyjaciół... a pani chce swoją niebezpieczną ułudą wciągnąć mnie do jakiegoś niedorzecznego postępku, a potem wystawić mnie także na wzgardę i pośmiewisko świata... Ale dzięki Bogu, przejrzałem jeszcze dosyć wcześnie. Ze zgrozą wyznaję teraz, że to szatańskie olśnienie, które mnie pozbawiło rozumu... nie było nawet miłością; nie, uległem namiętności najniegodziwszej, najgrubszej... jaka tylko człowieka poniżyć może, namiętności, którą na moją hańbę i na hańbę pani głośno wymienię... szałowi nieczystości.
Magdalena wzruszyła ramionami i roześmiała się łagodnie lecz szydersko; wstała, postąpiła ku arcyksięciu, który w wzruszeniu swojem cofnął się aż do komina, uchwyciła go delikatnie za rękę i przywiodła na powrót na krzesło, tak że książę nie miał siły oprzeć się temu łagodnemu gwałtowi.
Kiedy Magdalena tak zniewoliła prawie arcyksięcia ażeby usiadł przy niej, odezwała się do niego:
— Posłuchaj mnie, Wasza Książęca Mość, będę otwartą, tak otwartą, że niepodobieństwem będzie nie uwierzyć moim słowom. Przybyłam tutaj w nadziei zawrócenia głowy Waszej Cesarskiej Wysokości...
— Tym sposobem — zawołał książę zdumiony — tym sposobem, pani sama przyznaje!
— Przyznaję najszczerzej, dopiąwszy mego celu, zamierzam użyć całego mojego wpływu, ażeby, jakem to już oświadczyła na początku uzyskać dwie rzeczy... jednę prawie niemożliwą...
— Miała pani słuszność, wmawiając we mnie, że niepodobieństwem byłoby nie uwierzyć pani — odpowiedział książę z wymuszonym uśmiechem — jakoż, ja wierzę pani.
— Dwa czyny, które chciałam uzyskać od Waszej Cesarskiej Wysokości, są to czyny wielkie, szlachetne, wspaniałomyślne; byłyby one zjednały Waszej Książęcej Mości miłość i szacunek, zatem ile mi się zdaje, daleką byłam od myśli użycia na złe mego wpływu.
— Koniec końcem, powiedz pani o co idzie?
— Pierwszy, jest to czyn litości albo raczej sprawiedliwości, któryby Waszej Cesarskiej Wysokości zjednał wiele serc w Lombardji. Zupełne i bezwarunkowe ułaskawienie pułkownika Pernetti.
Książę zerwał się z krzesła i zawołał:
— Nigdy... pani... nigdy!
— Zupełne i bezwarunkowe ułaskawienie pułkownika Pernetti, jednego z ludzi najbardziej szanowanych w całych Włoszech — mówiła dalej Magdalena nie zważając na wykrzyknik księcia — sprawiedliwa duma tego człowieka nie pozwoli mu nigdy prosić Waszą Cesarską Wysokość o najmniejsze złagodzenie jego nieszczęść, ale uprzedź go Wasza Książęca Mość swoją wspaniałomyślnością, a jego wdzięczność stanie się rękojmią jego przyszłej wierności i poświęcenia.
— Powtarzam pani, że ważne powody polityczne nie pozwalają mi zadość uczynić pani żądaniu, jest to rzecz niemożliwa... zupełnie niemożliwa.
— Ma się rozumieć, wszakże ja to sama powiedziałam Waszej Książęcej Mości. Teraz przejdźmy do drugiego przedmiotu, który zapewne jest jeszcze niepodobniejszym, idzie tu o zezwolenie Waszej Cesarskiej Wysokości na ożenienie pewnego młodzieńca wychowanego przez Waszą Książęcą Mość.
— Ja! zawołał arcyksiążę, jak gdyby nie mógł dać wiary uszom swoim — ja... miałbym zezwolić na małżeństwo hrabiego Franciszka?
— Nie wiem, czy on jest hrabią, wiem tylko tyle, że jego imię jest Franciszek, jak mi to dzisiaj rano powiedziała panna Antonina Hubert, anioł dobroci i piękności, którą ukochałam jeszcze dzieckiem, i dla której czuję zarazem przywiązanie siostry i matki.
— Za trzy godziny hrabia Franciszek wyjeżdża z Paryża, oto odpowiedź.
— O! mój Boże, jakże, to wybornie, więc to wszystko jest niepodobieństwem, zupełnem niepodobieństwem, tem lepiej, rzecz już jest skończona.
— W takim razie, pocóż było mnie prosić o to?
— Poco? dlatego, ażeby uzyskać...
— Jakto! pomimo tego wszystkiego, com powiedział, pani jeszcze ma nadzieję?
— A przynajmniej pretensję do niej, Mości Książę.
— Podobne wyznanie...
— Jest bardzo skromne, gdyż ja nie liczę na moją obecność.
— Na cóż tedy pani liczy?
— Na moją nieobecność, Mości Książę — rzekła Magdalena, wstając z krzesła.
— Na nieobecność pani?
— Na moje wspomnienie, jeżeli Wasza Książęca Mość tak woli.
— Pani się oddala — rzekł książę skwapliwie, nie mogąc już ukryć swego niezadowolenia i żalu — pani się już oddala?
— Jest to mój jedyny i ostatni środek skłonienia Waszej Książęcej Mości do moich żądań.
— Ależ pani...
— Czy Wasza Książęca Mość życzy sobie, ażebym powiedziała, co później nastąpi!
— Słucham panią, i owszem.
— Opuszczę ten pałac. Z początku uczujesz Wasza Książęca Mość wielką swobodę, jakgdyby uwolnienie od jakiegoś nieznośnego ciężaru; obecność moja nie będzie dręczyła Waszej Książęcej Mości różnemi uczuciami, które mają swój niepokój i powab; wygna mnie Wasza Cesarska Wysokość zupełnie z myśli swojej. Na nieszczęście, zwolna i wbrew Jego woli powrócę do niej; moja tajemnicza, osłoniona postać będzie ścigać wszędzie Waszą Książęcą Mość, kiedy uczuje Książę daleko wyraźniej jak mało platonizmu było w jego skłonności dla mnie, a uczucie to będzie dlatego tem drażliwsze, tem uporczywsze. To też jutro, może pojutrze, namyśliwszy się, że żądania moje miały tylko cel szlachetny, wspaniałomyślny, Wasza Książęca Mość będzie gorzko żałował mego oddalenia, przywoła mnie do siebie, ale wtedy będzie już za późno.
— Za późno?
— Za późno dla Waszej Książęcej Mości, ale nie dla mnie, ponieważ ułożyłam już sobie w głowie mojej, że pułkownik Pernetti zostanie ułaskawiony, a pan Franciszek zaślubi pannę Antoninę. Domyśla się tedy Wasza Książęca Mość, że to będzie musiało nastąpić koniecznie.
— Mimo mej woli?
— Mimo woli Waszej Cesarskiej Wysokości.
— Tego już zanadto.
— Inaczej jednak być nie może, gdyż, zastanów się tylko Wasza Książęca Mość nad znanemi sobie faktami: skorośmy potrafili doprowadzić kardynała legata, znanego Waszej Cesarskiej Wysokości, do biegania w ubiorze pandura po maskaradach, skorośmy potrafili samą siłą naszego spojrzenia utworzyć wielkiego poetę, skorośmy potrafili rozpłomienić w całem ziemskiem znaczeniu tego słowa, wyznaję to z pokorą, człowieka takiego, jak Wasza Książęca Mość, jest rzeczą widoczną, że i coś więcej jeszcze zdołamy dokonać. Wasza Cesarska Wysokość zniewala wszakże, prawda, tego biednego pana Franciszka do opuszczenia Paryża, lecz droga jest długa i zanim wyjedzie z granic Francji, mam dwa dni czasu przed sobą; niewielka zwłoka w ułaskawieniu pułkownika Pernetti niczem dla niego będzie, a zresztą, łaska ta nie od samej Waszej Książęcej Mości tylko zależy. Trudno sobie wyobrazić, jak daleko zajść może, działalność wpływów, a, dzięki Bogu, tutaj, we Francji, mam wszelką swobodę i tysiąc środków działania. Więc Wasza Cesarska Wysokość pragnie wojny, dobrze, przystaję na wojnę. Oddalam się, i już zostawiam Waszą Książęcą Mość rannym, to jest zakochanym. O! mój Boże! chociaż mogłabym się słusznie pochlubić z takiego powodzenia, nie przez próżność jednak nastaję na to nagłe wrażenie jakiem uczyniła na Waszej Książęcej Mości, bo doprawdy, nie użyłam w tym celu najmniejszej zalotności; ciągle prawie miałam spuszczony woal, i ubrana jestem jak prawdziwa staruszka... Żegnam tedy Waszą Cesarską Wysokość; czy też uzyskam przynajmniej tę łaskę, że mnie Wasza Książęca Mość odprowadzi do drzwi swego pierwszego salonu?
Arcyksiążę był nadzwyczajnie zmieszany; czuł on, że Magdalena mówiła prawdę; gdyż na samą tylko myśl, że się może na zawsze oddala, ogarnął go głęboki smutek; zważywszy potem, że urok, dziwny i prawie niezwalczony pociąg ku tej kobiecie potężnie działały na niego, na niego... człowieka, który dla tylu powodów powinien się był uważać za zabezpieczonego od takiego wpływu, któremu każdy inny, a nie on, mógł był ulec, książę uczuł pewien rodzaj gorzkiej i gniewnej zazdrości; pomimo tego jednak nie mógł się jeszcze zdecydować na udzielenie łaski, której od niego żądano, i na zezwolenie na małżeństwo Franciszka; z tem wszystkiem, jak każdy człowiek charakteru chwiejnego, starał się przynajmniej zyskać na czasie i z pewnem wzruszeniem rzekł do margrabiny:
— Ponieważ nie mam już pani więcej widzieć, chciejże pani przedłużyć przynajmniej teraźniejszą swoją wizytę.
— A to dlaczego, Mości Książę?
— Wszakże to dla pani rzecz obojętna, podczas kiedy mnie to czyni szczęśliwym.
— Nie zapewni to nikomu żadnego szczęścia; gdyż Wasza Książęca Mość nie ma ani siły pozwolić mi się oddalić, ani siły przyzwolić na moje żądania.
— To prawda — odpowiedział książę z westchnieniem — oba żądania zdają mi się być miemożliwemi.
— Ah! tak jutro jak i teraz, po mojem oddaleniu, Wasza Książęca Mość będzie tego żałował.
Arcyksiążę, po chwili milczenia, odpowiedział z pewnym wysiłkiem i głosem jak tylko mógł najtkliwszym.
— Posłuchaj pani, przypuśćmy, — czego nawet przypuścić nie można, że może kiedyś... pomyślę... o ułaskawieniu pułkownika Pernetti....
— Przypuszczenie?... że może kiedyś?... Wasza Książęca Mość pomyśli?.... Jakże to wszystko jest wątpliwe i mgliste. Wyrzecz raczej Wasza Cesarska Wysokość odrazu: Przypuść pani, że ułaskawię pułkownika Pernetti...
— Niech i tak będzie! Przypuść to pani.
— Dobrze. Wasza Cesarska Wysokość przystaje na to moje żądanie i zezwala także na małżeństwo Franciszka? Powinnam uzyskać wszystko, lub nic.
— Co do tego... nigdy... nigdy...
— Nie mówże Mości Książę, nigdy. Bo Wasza Książęca Mość wcale tego nie rozumie.
— Zresztą, takie przypuszczenie do niczego nie obowiązuje. Przypuśćmy zatem, że uczynię wszystko, czego pani żąda, w takim razie, czy mogę być pewnym mojej nagrody?
— Wasza Książęca Mość pyta mnie o to? Alboż to każdy czyn szlachetny nie ma już sam w sobie nagrody?
— Zgadzam się na to, ale w moich oczach, jest jedna nagroda, najdroższa ze wszystkich, tę nagrodę tylko pani sama udzielić może.
— O!... żadnych warunków, Mości Książę.
— Jakto?
— Pomówimy otwarcie z sobą, mogęż ja zaciągnąć jakie zobowiązanie? Czyliż to wszystko nie zależy, nie ode mnie, ale od Waszej Książęcej Mości! Podobać mi się, jest rzeczą Waszej Cesarskiej Wysokości.
— Ah! jakaż pani jest — rzekł książę z gniewem — ale zresztą, będęż ja się podobał? Czy pani sądzi, że się będę podobał?
— Doprawdy, Mości Książę, nie wiem tego wcale. Dotąd nic Wasza Książęca Mość nie uczyniłeś w tej mierze, wyjąwszy, że mnie przyjąłeś dosyć niegrzecznie, jakkolwiek nie czynię z tego powodu żadnych wyrzutów.
Prawda, zbłądziłem, daruj mi pani; bo, gdyby pani znała niepokój, powiedziałbym prawie obawę, jakąś we mnie obudziła, kochana margrabino...
— Dobrze, dobrze, przebaczam Waszej Książęcej Mości przeszłość, i przyrzekam nawet najlepsze chęci z mej strony, ażeby się dać ująć, a ponieważ jestem bardzo otwartą, dodam jeszcze, że pragnęłabym, aby się to Księciu powiodło.
— Doprawdy? — zawołał książę uniesiony radością.
— Tak, Wasza Cesarska Wysokość jesteś na pół monarchą, zczasem może nim będzie zupełnie, a może się znaleźć wiele dobrych i pięknych rzeczy, którychbyś mógł dokonać mocą tej gorącej namiętności. Wszakże, Mości Książę, jeżeli Bóg natchnął tą namiętnością wszystkie swoje stworzenia, wiedział on, co czynił, jest to bowiem siła ogromna, gdyż w nadziei zaspokojenia onej, ci, którzy ją czują, zdolni są do wszystkiego, a nawet do najszlachetniejszych czynów, nieprawdaż, Mości Książę?
— Więc — dodał książę w coraz większem zachwyceniu — mogę się spodziewać?...
— Spodziewaj się Wasza Książęca Mość, ile tylko zechcesz, i to jest wszystko, zaprawdę, nie obowiązuję się do niczego. Pałaj, Mości Książę; pałaj, uczyń, ażeby mój lód stopniał przy twoich płomieniach.
— Lecz przypuść pani, że uczynię wszystko czego żądasz ode mnie, cóż pani wtedy czuć dla mnie będzie?
— Być może, że ten pierwszy dowód uległości moim życzeniom uczyni na mnie żywe wrażenie, ale nie mogę tego twierdzić z pewnością, gdyż moja sztuka zgadywania tak daleko nie sięga.
— Ah! pani jest bez litości — zawołał arcyksiążę z bolesnem oburzeniem — tylko żądać potrafisz.
— Czyliżby lepiej było dawać Waszej Książęcej Mości fałszywe obietnice? nie byłoby to godnem ani Waszej Cesarskiej Wysokości, ani mnie samej; zresztą, pomówmy ze sobą jak ludzie z sercem; czegóż to ja pragnę? pragnę żeby się Wasza Książęca Mość okazał litosnym i sprawiedliwym dla najczcigodniejszego z ludzi, ażebyś się okazał prawdziwym ojcem dla sieroty, któregoś wychował. Gdybyś Wasza Książęca Mość wiedział jak się te dzieci kochają! Co za naiwność! jaka czułość! jaka rozpacz! Dzisiaj rano, opowiadając mi o swoich zawiedzionych nadziejach, Antonina aż do łez mnie wzruszyła.
— Franciszek pochodzi ze znakomitego rodu, mam inne zamiary, inne widoki względem niego — odpowiedział książę z niecierpliwością — nie może więc zawierać związku niestosownego dla siebie.
— To piękne wyrazy. A czemże ja jestem Mości Książę? ja, Magdalena Peres? córką uczciwego negocjanta z Meksyku, podupadłego przez bankructwo i margrabiną tylko z przypadku. Jednak Wasza Książęca Mość kocha mnie, nie obawiając się żadnej nieprzyzwoitości?
— O, pani,... ja... ja...
— Wasza Książęca Mość, to co innego, nieprawdaż? jak mówi pewna komedja.
— A przynajmniej jestem panem moich postępków.
— Czemuźby więc Franciszek nie miał być panem swoich? kiedy jego pragnienia ograniczają się na życiu skromnem i uczciwem, upiększonem czystą i szlachetną miłością. Wierzaj mi, Wasza Książęca Mość, gdybyś był, jak mówisz zakochanym we mnie, jakżebyś rzewnie ubolewał nad rozpaczą tych dwojga dzieci, które się wzajemnie uwielbiają z całą naiwnością i zapałem swego wieku. Jeśli to uczucie nie czyni Waszej Książęcej Mości lepszym, szlachetniejszym, uczucie to nie jest prawdziwem, a jeżeli je kiedykolwiek mam podzielać, powinnam pierwej mieć w niem wiarę, co żadną miarą nie może nastąpić, gdy widzę tę nieugiętą surowość dla Franciszka.
— O mój Boże! gdybym go mniej kochał, nie byłbym wtedy tak surowym.
— Szczególny to rodzaj kochania kogoś.
— Czy pani nie powiedziałem, że mam świetniejszy los dla niego na widoku?
— Ja zaś powiadam Waszej Książęcej Mości, że ten świetny los, jaki dla niego gotujesz, stanie się dla niego obrzydłym, on stworzony jest do życia szczęśliwego, skromnego i spokojnego; jego proste zwyczaje i upodobania, nieśmiałość jego charakteru, jego przymioty nawet oddalają go od wszystkiego, co jest wielkiem, dostojeństwem i świetnością, nieprawdaż?
— Więc w takim razie — rzekł książę nadzwyczajnie zdziwiony — pani zna Franciszka?
— Nie widziałam go nigdy.
— Skądże pani wie o tem wszystkiem?
— Alboż to Antonina nie uczyniła mi zwierzeń? albo to ze sposobu kochania ludzi nie można odgadnąć ich charakteru? Powiedz teraz Wasza Książęca Mość, czy charakter Franciszka jest takim, jak przypuszczam, czy nie?
— Prawda... charakter jego jest taki.
— I Wasza Książęca Mość byłbyś tak okrutnym, ażeby mu narzucić byt, który mu będzie nieznośnym gdy tymczasem... tuż pod ręką... znajduje on prawdziwe szczęście życia?
— Lecz wiedz pani o tem, że ja kocham Franciszka jak własnego syna, i że nigdy nie zezwolę na to, ażeby się ode mnie oddalił.
— Piękna mi to przyjemność, mieć zawsze przed oczyma smutną postać biednej istoty, którą się skazało na wieczne nieszczęście! Zresztą, Antonina jest sierotą, nic więc nie stoi na przeszkodzie żeby Franciszkowi towarzyszyła, zamiast jednego, będziesz Wasza Książęca Mość miał dwoje dzieci. Widok tego szczęścia zawsze uśmiechającego się i słodkiego byłby dla Waszej Cesarskiej Wysokości błogim wypoczynkiem po tych wszystkich wielkościach, po tych wszystkich kadzidłach kłamliwego i przedajnego świata! Z jaką to radością przychodziłbyś Mości Książę pokrzepić swoje serce i duszę na łonie tych dwojga dzieci kochających się z całem szczęściem, jakieby zawdzięczali Waszej Książęcej Mości.
— Proszę bardzo daj mi pani pokój — zawołał książę coraz bardziej wzruszony. — Nie pojmuję, jaką szczególną siłę mają słowa pani, lecz czuję chwiejące się moje najmocniejsze postanowienia, czuję słabnące zasady całego mojego życia.
— I Wasza Książęca Mość myśli na to narzekać? mówiąc pomiędzy nami, i nie obgadując książąt, częstokroć czynią oni dobrze, jeżeli niekiedy wyrzekają się tych swoich wyobrażeń. Wierzaj mi Wasza Książęca Mość, usłuchaj głosu swego teraźniejszego wrażenia, jest ono dobre i szlachetne.
— O! mój Boże! czyliż ja potrafię w tej chwili, odróżnić złe od dobrego?
— W takim razie spojrzyj tylko Wasza Książęca Mość na twarz tych, których szczęście zapewniłeś, gdy powiesz jednemu: Wracaj, wracaj do twego rodzinnego kraju; drugiemu zaś: Mój synu kochany, bądź szczęśliwy, ożeń się z Antoniną. Wtedy, przypatrz się dobrze Wasza Książęca Mość jednemu i drugiemu, a jeżeli łzy zroszą ich oczy, jak w tej chwili występują na twoje i moje powieki, wtedy bądź Mości Książę spokojny, spełniłeś dobry uczynek, do którego chcę Waszą Książęcą Mość zachęcić, przyrzekam uroczyście towarzyszyć Antoninie do Niemiec.
— Czy być może? — zawołał książę uniesiony najwyższą radością — pani mi przyrzeka?
— Wszakże trzeba Waszej Książęcej Mości dać czas i sposobność do podbicia mego serca — odpowiedziała Magdalena z uśmiechem.
— Dobrze więc! cokolwiek bądź nastąpi, cokolwiek pani uczynisz, gdyż być może, żeś mnie obrała za cel swej igraszki — zawołał arcyksiążę upadając na kolana przed Magdaleną — daję pani moje książęce słowo, że przebaczam wygnańcowi... że...
Wtem dosyć mocny zgiełk, który powstał nagle za drzwiami salonu, przerwał dalszą mowę księcia.
Książę zerwał się nagle, pobladł z oburzenia i gniewu i rzekł do Magdaleny, która przysłuchiwała się temu hałasowi z wielkiem zdziwieniem:
— Zaklinam panią, wejdź do przyległego pokoju; tam dzieje się coś nadzwyczajnego; za chwilę przybędę do pani.
Tu uderzono silnie we drzwi, książę, otwierając przyległy pokój, powtórzył jeszcze:
— Racz pani wejść do tego pokoju...
Na widok arcyksięcia, adjutanci cofnęli się z uszanowaniem, a pan Paskal zawołał z największym gniewem:
— Do pioruna, Mości Książę, szczególnie jakoś w tym domu przyjmują ludzi.
Książę, przypomniawszy sobie teraz dopiero, że naznaczył Paskalowi godzinę przyjęcia, i lękając się dla własnej godności swojej jakiego nowego nadużycia ze strony tego nieokrzesanego człowieka, rzekł do niego dając mu do zrozumienia, ażeby poszedł za nim.
— Pójdź pan, pójdź.
I w oczach milczących adjutantów, drzwi zamknęły się za księciem i finansistą.
— Teraz mój panie — rzekł arcyksiążę blady z gniewu i zaledwie powściągając się — czy mi pan poda przyczynę takiego zgorszenia?
— Jakto? Wasza Książęca Mość naznacza mi posłuchanie na godzinę trzecią, ja przybywam w sam czas, czekam kwadrans, nie widzę nikogo; pół godziny, jeszcze nie, na honor tracę już cierpliwość i proszę jednego z oficerów, ażeby podszedł przypomnieć Waszej Książęcej Mości, że ja tu czekam, odpowiadają mi, że Wasza Książęca Mość masz kogoś na posłuchaniu. Postanawiam tedy jeszcze czekać, ale po upływie drugiej półgodziny, oświadczam wyraźnie tym ichmościom, że jeżeli nie zechcą uprzedzić Waszą Książęcą Mość o mojem przybyciu, to ja sam wejdę do salonu.
— Mój panie, podobne zuchwalstwo!
— Jakto! zuchwalstwo! cóż to znaczy! czy ja potrzebowałem Waszej Książęcej Mości, czy mnie tutaj potrzebowano?
— Panie Paskal...
— Czy to ja przychodziłem do Waszej Książęcej Mości? Czy to ja żądałem pożyczki pieniężnej?
— Ależ, Mości panie...
— Ależ, Mości Książę, kiedy przystaję na odrywanie się od moich zatrudnień, ażeby przyjść czekać tutaj w przedpokojach, czego dla nikogo czynić nie zwykłem, zdaje mi się, że Wasza Książęca Mość nie powinienby kazać mi czekać całą godzinę, i to właśnie godzinę najważniejszą na giełdzie, którą dzisiaj, dzięki Waszej Książęcej Mości, opuszczam, Bóg wie dlaczego; jest to jedna nieprzyjemność, obok której jeszcze dziwniejszem znajduję, że adjutanci Waszej Książęcej Mości odpychają mnie.
— Grzeczność, obowiązki nawet najprostszej przyzwoitości zalecały panu poczekać, dopóki się nie skończy posłuchanie, jakie dawałem właśnie komu innemu...
— Być może, Mości Książę, ale na nieszczęście, słuszna moja niecierpliwość doradziła mi zupełnie inaczej postąpić, i szczerze powiedziawszy, spodziewałem się zasługiwać na inne przyjęcie, przychodząc pomówić w sprawie usługi, o której wyświadczenie Wasza Książęca Mość usilnie mnie prosiłeś.
W pierwszej chwili oburzenia swego i gniewu, podnieconych jeszcze grubiaństwem pana Paskala, książę zapomniał, że margrabina de Miranda mogła wszystko słyszeć w przyległym pokoju, w którym się właśnie znajdowała; zdjęty wstydem i czując wtedy potrzebę uśmierzenia opryskliwego finansisty, który przestąpił aż nadto granice przyzwoitości, książę, zadając sobie największy gwałt, ażeby się przynajmniej pozornie okazać spokojnym, starał się, rozmawiając ciągle z Paskalem, odprowadzić go od framugi przeciwległego okna, ażeby Magdalena nie mogła dosłyszeć treści tej rozmowy.
— Wiadomo panu — rzekł po chwili — że zawsze byłem pobłażający na porywczość pańskiego charakteru, zatem i tym razem tak samo jeszcze postąpię.
— Rzeczywiście, Wasza Książęca Mość zbyt dobrym jesteś — odpowiedział Paskal z szyderstwem — lecz jest rzeczą wiadomą, że każdy człowiek miewa częstokroć swoje przeciwności, i właśnie w tej chwili ja jestem w takiem położeniu, co staje się powodem, że nie bardzo czuję się skłonnym do słodyczy i łagodności niewinnego baranka.
— Takie usprawiedliwienie, albo raczej takie wyjaśnienie jest dla mnie dostateczne i tłumaczy mi wszystko, panie Paskal — odpowiedział książę czujący potrzebę usług i pomocy finansisty. — Przeciwności, wiem o tem, rozjątrzają nieraz charaktery najłagodniejsze, nie mówmy zatem więcej o przeszłości. Żądałeś pan, ażebym o dwa dni przyspieszył termin, w którym mieliśmy skończyć nasz interes. Spodziewam się tedy, że dzisiaj przynosisz mi pan odpowiedź pomyślną.
— Przynoszę Waszej Książęcej Mości odpowiedź pożądaną — rzekł pan Paskal ułagodniony nieco, wydobywając pugilares z kieszeni — co więcej, na wzmocnienie jeszcze tej odpowiedzi, składam Waszej Książęcej Mości asygnację do banku francuskiego, na pierwszą dziesiątą część tej sumy, — obok tego, składam niniejsze zobowiązanie moje na resztę pożyczki.
— Ah! mój kochany panie Paskal! — zawołał książę uradowany — złoty z pana człowiek!
— Jest to najwłaściwsze nazwanie, i to też pewnie jest powodem takiej przychylności dla mnie ze strony Waszej Książęcej Mości.
Książę nie odpowiedział nic na to szyderstwo; uszczęśliwiony tym dniem, który zdawał się wszystkie jego życzenia uwieńczać najpożądańszym skutkiem, niecierpliwy był tylko, ażeby jak najprędzej pożegnać finansistę i powrócić do Magdaleny. Dlatego odpowiedział:
— Ponieważ, mój kochany panie Paskal, wszystko już jest ułożone, przeto podpiszemy tylko naszą umowę, a jutro rano, lub później, kiedy pan zechce, porozumiemy się, ażeby rzecz ostatecznie załatwić.
— Rozumiem ja to, Mości Książę, dostawszy pieniądze do kieszeni, najgorętszem pragnieniem serca Waszej Książęcej Mości jest pozbyć się jak najprędzej swego najniższego sługi Paskala. I jutro odeślesz go Wasza Książęca Mość do jednego ze swoich podwładnych, dla uregulowania całego interesu.
— Panie...
— Mości Książę, czyliż to nie jest najnaturalniejszy porządek rzeczy? Przed udzieleniem pożyczki, człowiek jest dobrym genjuszem, półbożkiem, po udzieleniu pożyczki, człowiek staje się sknerą, lichwiarzem. Znam ja to dobrze, jest to odwrotna strona obrazu; nie spiesz się zatem Wasza Książęca Mość zbytecznie z odwróceniem tego obrazu.
— Cóż to znaczy, wytłumacz się pan jaśniej.
— Natychmiast, Mości Książę, gdyż bardzo mi jest pilno. Pieniądze są tutaj, podpis będzie zaraz — dodał Paskal klepiąc ręką pugilares — interes cały jest załatwiony pod jednym tylko warunkiem...
— Jeszcze?...
— Każdy, Mości Książę, prowadzi swoje interesa jak umie. Zresztą, warunek mój jest bardzo prosty.
— Słucham panie, skończmy już raz.
— Wczoraj pokazałem Waszej Książęcej Mości pewnego jasnowłosego młodzieńca, przechadzającego się po tutejszym ogrodzie, który tutaj ma podobno mieszkać.
— Nie inaczej, jest to hrabia Franciszek, mój syn chrzestny.
— Trudno spotkać piękniejszego młodziana, jeszcze wczoraj to powiedziałem. Otóż będąc chrzestnym ojcem tego chłopca, musi Wasza Książęca Mość mieć pewien wpływ, pewną władzę nad nim?
— Dokądże to wszystko prowadzi, mój panie?
— Oto, Mości Książę, dla dobra tego ukochanego syna chrzestnego Waszej Książęcej Mości, oznajmiam, że powietrze paryskie szkodliwe jest dla niego.
— Doprawdy, mój panie, co pana obchodzić może wyjazd Franciszka? to dla mnie rzecz niepojęta.
— Wytłumaczę się tedy jasno, i, ażeby Wasza Książęca Mość zrozumiał, jak mnie dalece wyjazd ten interesuje muszę pierwej uczynić pewne wyznanie; tym sposobem zdołam jaśniej wyłożyć moje żądanie; otóż tak jak mnie Wasza Książęca Mość widzi, ja jestem szalenie rozkochany, tak jest, szalenie rozkochany, wydaje się to Waszej Książęcej Mości zabawnem, i mnie także, ale tak jest rzeczywiście. Zakochany więc jestem szalenie w pewnej młodej panience, niejakiej Antoninie Hubert, sąsiadce Waszej Książęcej Mości...
— Pan! — zawołał książę zdumiony — pan!
— Niezawodnie, ja! ja, Paskal; i dlaczegóżby nie, Mości Książę? Miłość czepia się wszystkich wieków, mówi pewna śpiewka; a ponieważ ona mogła opanować i chrzestnego syna Waszej Cesarskiej Wysokości, to też ten pan Franciszek najniewinniej w świecie pokochał pannę Antoninę, a panna Antonina najniewinniej w świecie pokochała go wzajemnie, co stawia mnie w położeniu nader niedogodnem, w położeniu, z którego mnie Wasza Cesarska Wysokość najłatwiej może wyprowadzić.
— Ja, mój panie?
— Tak jest, Mości Książę, a to w taki sposób: każ Wasza Książęca Mość wyjechać panu Franciszkowi natychmiast, i zaręcz mi, co jest rzeczą nader łatwą, że przez rok noga jego nie postanie na ziemi francuskiej, resztę, to już ja sam załatwię.
Ale, dajże pan pokój, a jeżeli ta młoda osoba kocha Franciszka.
— Resztę, ja sam już załatwię, powtarzam Waszej Książęcej Mości; prezes Hubert niedługo już pożyje; wszystkie moje środki zostały przygotowane; dziewczyna będzie zniewoloną udać się do swojej starej krewnej nadzwyczajnie skąpej i chciwej; jakie sto tysięcy franków zjednają mi zupełnie tę starą czarownicę, a jak tylko dostanie dziewczynę w swoje szpony, przysięgam na Boga, wtedy, chętnie czy nie, panienka ta musi zostać panią Paskal, i to nawet nie potrzeba będzie do tego żadnego gwałtu. Wiadomą jest rzeczą, Mości Książę, że te wszystkie miłostki piętnastoletnich dziewcząt nie potrafią oprzeć się chęci zostania, nie powiem arcyksiężną, ale arcymiljonerką. Teraz, widzi Wasza Książęca Mość, że ja szczerze i otwarcie postępuję, nie mając żadnego interesu postępować inaczej. Waszej Książęcej Mości mało musi na tem zależeć, ażeby pan Franciszek zaślubił dziewczynę nie mającą ani szeląga posagu. Warunek zatem, jaki obecnie stawiam jest łatwy do wykonania. Pytam więc jeszcze raz, czy Wasza Cesarska Wysokość przystaje, czy nie?
Książę daleko mniej był przerażony nikczemnemi zamiarami Paskala i jego zatrważającym cynizmem, aniżeli okrutną ostatecznością w jakiej go stawiał warunek, podany przez finansistę.
Rozkazać oddalić się Franciszkowi, i nie dozwolić na jego małżeństwo z Antoniną, znaczyło utracić Magdalenę; odrzucić zaś warunek podany przez Paskala, było wyrzeczeniem się pożyczki, ułatwiającej dokonanie jego dumnych zamiarów.
Śród takiej walki dwóch gwałtownych namiętności, książę, przypomniał sobie, że Magdalenie dał tylko słowo, co do ułaskawienia wygnańca... gdyż hałas spowodowany uniesieniem Paskala przerwał mowę księcia właśnie w chwili, kiedy ją ma zapewnić o zezwoleniu swojem na ożenienie Franciszka.
Pomimo dogodnego położenia, w jakiem go ta wymówka stawiała, arcyksiążę uczuł, mianowicie teraz, jak wielki wpływ wywierała na niego margrabina; w wilję bowiem, nawet i tego samego rana jeszcze, nie byłby się wahał ani jednej chwili poświęcić Franciszka swoim zamiarom.
Wahanie się i niepokój księcia przejęły Paskala nadzwyczajnem zdumieniem; nie przypuszczał bowiem wcale, ażeby jego żądanie mogło być odrzucone; jednakże, chcąc silniej wpłynąć na postanowienie księcia przedstawieniem mu dalszych następstw jego odmowy, rzekł, przerywając dotychczasowe milczenie.
— Doprawdy, nie pojmuję milczenia Waszej Cesarskiej Wysokości! Jakto! przez pobłażanie, przez słabość, dla jakiejś studenckiej miłostki, Wasza Książęca Mość miałbyś się wyrzec pewności osiągnięcia korony, gdyż księstwo, które Waszej Cesarskiej Wysokości chcą ustąpić jest niezawisłem i liczy się w rzędzie księstw korony, ustąpienie zaś to zależy tylko od mojej pożyczki, co, mówiąc nawiasem, niemało pochlebia poczciwemu Paskalowi, który potęgą swego worka może poprzeć lub zniweczyć zamiary Waszej Książęcej Mości. Otóż nie pojmuję, jak Wasza Cesarska Wysokość, może się jeszcze wahać w tej mierze. Pytam więc po raz ostatni: tak lub nie?
Książę na nieprzewidziane zjawienie się margrabiny de Miranda, doznał takiego samego zdziwienia jak Paskal, który ze zdumieniem spojrzał na Magdalenę, biorąc ją za osobę należącą do domu księcia, zwłaszcza, że była bez kapelusza, przez co wdzięki jej odkryły się w całej świetności.
Magdalena, z licami lekko zarumienionemi oburzeniem, jakie w niej wywołała niecna propozycja Paskala, z wzrokiem ożywionym, głową dumnie wzniesioną na pięknej i giętkiej szyi, Magdalena wystąpiła na środek salonu i powtórzyła finansiście:
— Nie... Książę nie przyjmie niecnego wniosku pana.
— Pani — wyjąkał Paskal, czując, że go opuszczała zwykła odwaga, i cofając się, zarazem zmieszany i zachwycony widokiem tej kobiety. — Pani, nie wiem kto pani jesteś, nie wiem jakiem prawem pani...
— Odzyskajże Wasza Cesarska Wysokość godność swoją — rzekła, zwracając się do księcia — nie godność książęcą, ale godność człowieka, odrzuć z pogardą na jaką zasługuje tę niecną i upokarzającą propozycję jaką ci czynią. Wielki Boże! jakąż to ceną przyjdzie okupić to powiększenie władzy? Wasza Książęca Mość miałżebyś mieć odwagę podjąć swą koronę książęcą u stóp tego człowieka? Splamiłaby ona twoje czoło! Człowiek w najniższem nawet położeniu nie ścierpiałby tysiącznej części tych zniewag, któremi się obsypywano, i ty jesteś dumnym? i jesteś z rodu wyższego nad pospólstwo? — dodała Magdalena z wzrastającym zapałem i przerywając pogardliwem spojrzeniem mowę Paskalowi w chwili, kiedy się właśnie miał odezwać. — Oto przed kim się korzą ludzie wyżsi; nie wieszże Mości Książę, że twoja duma stanowi właśnie całą siłę, całą władzę, całą zuchwałość tego człowieka? Zamiast poddawać się dobrowolnie na łaskę jego, zamiast okupywać ceną najboleśniejszego upokorzenia jego względy, wyrzecz się Wasza Książęca Mość celu swej próżności, odzyskaj wszystkie prawa człowieka serca, a wtedy będziesz mógł wygnać, haniebnie wygnać tego, który się zuchwałej z tobą obchodzi, aniżeli ty z ostatnim z twoich poddanych.
Paskal, od czasu zyskania swego wielkiego majątku przyzwyczaił się do despotycznego postępowania z każdym i do lękliwych hołdów tych wszystkich, których los spoczywał w jego ręku; łatwo tedy wystawić sobie zdumienie, wściekłość jego, gdy usłyszał podobną mowę Magdaleny, kobiety jeśli nie najpiękniejszej, to przynajmniej najpowabniejszej, jaką kiedykolwiek spotkał, łatwo wyobrazić sobie jego rozdrażnienie, gdy pomyślał, że będzie może musiał wyrzec się nadziei zaślubienia Antoniny i wszystkich korzyści projektowanej pożyczki (w sercu Paskala było miejsce dla wszystkich uczuć razem). I rzeczywiście, wściekłość jego była okropna, gdy i w oczach księcia wyczytał wpływ, jaki wywierały na niego słowa Magdaleny. Po chwili namysłu rzekł groźnym głosem:
— Pani, strzeż się, ta potęga pieniędzy, którą tak lekceważysz, może nastręczyć zemście wiele środków, strzeż się pani!
— O! mój Boże, jakże ta groźba jest straszna, i jak ona mnie przeraża! — odpowiedziała Magdalena, śmiejąc się głosem szyderskim i zatrzymując skinieniem księcia, który spiesznie posunął się ku Paskalowi. — Twoja władza jest wielka, jak mówisz, panie finansisto, prawda, władza pieniędzy jest ogromna. Pewien poczciwy staruszek, sto razy bogatszy od pana, mieszka w skromnym domku swego ojca, żyje skromnie, a jego sławne nazwisko zapisane jest na licznych pomnikach użyteczności publicznej, nazywają go królem ubogich, i jego imię jest równie błogosławione, jak twoje jest nienawistne i wzgardzone, panie Paskal, bo pan tego nie wie, że twoja reputacja, jako człowieka prawego i uczciwego jest równie ustaloną we Francji jak zagranicą? O! niezawodnie, pan jest znany, zanadto znany. Pan sobie nie wyobraża, jak świat umie cenić twoją delikatność, twoją skrupulatną uczciwość. Co zaś szczególniej jest przedmiotem powszechnego szacunku, to ten chlubny sposób jakim zyskałeś, pomnożyłeś twój ogromny majątek, wszystko to ustaliło sławę pana Paskala i szczęśliwą jestem, że przy tej okoliczności mogę mu to potwierdzić.
— Pani — rzekł Paskal głosem umiarkowanym i lodowatym, straszniejszym od samego gniewu — pani wie, jak się okazuje, wiele rzeczy, tego tylko nie wiesz, jakim jest człowiek, którego tak obrażasz. Nie wie pani, co on może, ten człowiek szkatuły.
Książę powtórnie uczynił groźne poruszenie, które Magdalena wstrzymała jeszcze; poczem wzruszywszy ramionami dodała.
— Wiem także i to z pewnością, że człowiek ten pomimo swej odwagi, pomimo swej zuchwałości i pomimo wszystkich skarbów swej szkatuły, nigdy, niechaj czyni co chce, nie zaślubi panny Antoniny Hubert, która jutro zostanie zaręczona z Franciszkiem de Neuberg, jak Jego Cesarska Wysokość zaraz pana o tem upewni.
I nie czekając na odpowiedź Paskala, margrabina ukłoniła mu się z szyderstwem i wyszła do przyległego pokoju.
Ujęty szlachetnem oburzeniem słów Magdaleny, oczarowany jej pięknością, która pod zupełnie nową stawiała mu się postacią, arcyksiążę, czując odzywające się w sercu swojem urazę i gniew wywołane zuchwalstwem Paskala, doznawał teraz radości niewolnika, oswobodzonego nareszcie od uciążliwego i nieznośnego jarzma; na ten pełen ognia głos młodej kobiety, dusza księcia napojona rodową dumą, zlodowaciała pod tchnieniem ciągłego pochlebstwa, które dotąd go otaczało, doznała nareszcie jakiegoś szlachetnego wstrząśnienia, rumieniec wstydu pokrył czoło tego pysznego człowieka, kiedy pomyślał, do jakiego upokorzenia zniżył się wobec Paskala.
Finansista zaś, ośmielony już oddaleniem się margrabiny uczuł wracającą zuchwałość swoją, i, zwracając się nagle do księcia, rzekł do niego ze zwykłem sobie grubjańskiem szyderstwem, z którem łączyła się jeszcze jego zazdrość pełna nienawiści na widok tak pięknej kochanki księcia. (Paskal takie bowiem powziął o niej przekonanie).
— Dalipan! nie dziwię się już Mości Książę, że tak długo musiałem czekać w przedpokoju. Widzę, że Wasza Książęca Mość znajdował się w dobrem i pięknem towarzystwie. Doskonałym jestem znawcą i winszuję Waszej Cesarskiej Wysokości; tacy ludzie, jak my, nie byle czem dadzą się uwieść i sądzę, że Książę zna zbyt dobrze własny interes, ażeby się chcieć wyrzec naszej pożyczki i usłuchać mowy tej pani, której ja pewnie nie zapomnę, ja, gdyż zbyt żywo mnie ona obeszła — dodał Paskal, którego oburzenie zwiększyło jeszcze dotychczasowe zuchwalstwo — i wstydzę się jej za Waszą Książęcą Mość, lecz mimo jej pięknych oczów, muszę się pomścić za obelgi tej zbyt godnej uwielbienia osoby.
— Panie Paskal — zawołał książę zadowolony, że mógł się nareszcie pomścić — panie Paskal! — i skinieniem pokazał drzwi — wychodź natychmiast i pamiętaj, ażeby tu już noga twoja nie postała.
— Mości Książę... taka mowa...
— Panie Paskal — powtórzył książę głośniej i dobitniej, sięgając do dzwonka — wychodź natychmiast, albo wyrzucić cię każę.
W zuchwalstwie tyle zawsze jest podłości, w chciwości tyle nikczemności, że Paskal, zatrwożony myślą utracenia wszystkich swoich nadziei, i spodziewanych korzyści z zamierzonej pożyczki, żałować już zaczął, lecz zbyt późno, swego grubjaństwa; przez co okazał się równie podłym, jak dawniej był zuchwałym, i rzekł do księcia:
— Mości Książę, ja tylko żartowałem; sądziłem, że Wasza Cesarska Wysokość, pozwalając mi używać mej prostej mowy, bawiłeś się mną jak zwyczajnym błaznem. Dlatego to pozwalałem sobie na tyle nieprzyzwoitości. Czy Wasza Książęca Mość myśli, że jabym się ośmielił zachować w pamięci te wszystkie żarty, które ta piękna dama do mnie zwróciła? Zbyt jestem grzecznym, zbyt wiele posiadam rycerskości francuskiej, ażeby się tego dopuścić; prosić nawet będę Waszą Cesarską Wysokość, ażeby na wypadek, jeśli nasza pożyczka, jak się spodziewam, dojdzie do skutku, Wasza Książęca Mość pozwolił mi ofiarować tej czcigodnej damie podarunek, który my ludzie szkatuły nazywamy podarunkiem na szpilki, na jej toaletę, z dziesięć rulonów po tysiąc luidorów; bo damy zawsze mają swoje drobne sprawunki.
— Panie Paskal — rzekł książę, korzystając z tego upokorzenia, którego jeszcze nie miał sposobności wymierzyć Paskalowi — jesteś nikczemnym głupcem.
— Otóż to Mości Książę, ja wolę jakie bądź słowa Waszej Książęcej Mości, aniżeli to dotychczasowe milczenie; otóż teraz Wasza Książęca Mość bawi się kosztem poczciwego Paskala.
Książę, nie odpowiedziawszy wcale, zadzwonił nagle; poczem jeden z jego adjutantów wszedł do salonu.
— Patrz pan — rzekł arcyksiążę do oficera, pokazując mu Paskala — patrz pan na tego człowieka.
— Widzę, Mości Książę.
— Czy pan zna jego nazwisko?
— Wiem, Mości Książę, jest to pan Paskal.
— Czy go pan zawsze poznasz?
— Nieomylnie, Mości Książę.
— Otóż wyprowadź go pan do samych drzwi pałacu, a jeżeliby kiedykolwiek ośmielił się powrócić tutaj, każesz go haniebnie wygnać z mego domu.
— Nie zaniedbam tego uczynić, Mości Książę — odpowiedział adjutant, który, równie jak jego towarzysze, doznał już poprzednio zuchwałych obelg Paskala.
Finansista, widząc wszystkie nadzieje swoje zniweczonemu i nie mając już nic więcej do stracenia, odzyskał swoją dawną zuchwałość, podniósł głowę śmiało i rzekł do księcia, który, pomściwszy się dostatecznie, śpieszył się już do Magdaleny, będącej w drugim pokoju.
— Mości Książę, — powiedział z bezczelnem zuchwalstwem — nasza odwaga i nasza nikczemność są warte siebie wzajemnie: przed paru dniami ja byłem silny słabością Księcia, dzisiaj Książę silny jest moją słabością, jedyną dzielną osobą okazała się tutaj ta przeklęta kobieta z czarnemi brwiami i jasnym włosem, ale ja się pomszczę.
Paskał wyszedł z pałacu z sercem przepełnionem żółcią, trawiony nienawiścią, przejęty wściekłością, rozżalony zawiedzioną nadzieją swej chciwości i nagłej miłości, a nadto ścigany przez blady lecz pałający życiem obraz Magdaleny, który zamiast wyrugować z jego pamięci niewinną i dziewiczą piękność Antonimy, zdawał się jeszcze głębiej naznaczać ją w jego wspomnieniu; gdyż te dwa typy zarazem tak doskonałe i różnorodne uwydatniały się wzajemnie swoim kontrastem.
— Dziwne też to zwierzę-człowiek! ja czuję w sobie instynkty tygrysa — mówił do siebie Paskal, przechodząc krokiem wolnym przez przedmieście św. Honorjusza, z rękoma zanurzonemi w kieszeniach swoich spodni — nie dodał pochyliwszy głowę i wpatrując się machinalnie w kamienie bruku — nie... nie powinienem tego mówić... z obawy żeby nie uczynić mniej okrutną, I mniej gorączkową tej zazdrości, której my... miljonerzy, jesteśmy zawsze przedmiotem... gdyż zazdrośnicy nasi jak potępieńcy cierpią, nad każdą radością, której się w nas domyślają... Ale co robić... stało się: teraz... ja... ja... I mam w szkatule mojej tysiące środków użycia wszystkiego, co tylko jest zakazane lub dozwolone człowiekowi... wszystkiego, o czem tylko pomyśleć może... Jestem jeszcze młody i nie jestem głupi... pełen siły i zdrowia, wolny jak ptaszek... cały świat jest dla mnie otwarty... mogę używać wszystkiego, co jest najpiękniejsze we wszystkich krajach, mogę prowadzić życie sybaryty, w Paryżu, w Londynie, w Wiedniu, w Neapolu lub w Stambule; mogłem być księciem lub margrabią obsypanym orderami; dzisiaj wieczorem mogę mieć na moje rozkazy najpiękniejsze i najpożądańsze aktorki Paryża, ucztę Lukullusa... najdzielniejsze konie w stolicy; w przeciągu jednego miesiąca, otworzywszy moje salony, jak tylu oszustów lub głupców, mogę zebrać wkoło siebie sam kwiat Paryża, Europy... ten książę, którego mogłem za pomocą biletów Banku Francuzkiego posadzić na wyższym jeszcze stopniu, łasił się przede mną... Otóż daję słowo honoru, — dodał w duchu Paskal, zgrzytając zębami — przysięgam, że w tej chwili niema człowieka, któryby więcej cierpiał ode mnie. W raju byłem, kiedym, jak najlichszy robotnik, ocierał z błota trzewiki mego starego lichwiarza. Szczęście dla mnie... że mam przynajmniej na kogo mój gniew wywrzeć... że mogę, czekając na lepsze kąski przyczepić się do tego głupca Dutertre... pójdźmy tymczasem do mego komornika.
Wspomnieliśmy już, że po odejściu finansisty, książę poszedł za margrabiną de Miranda, lecz jakież było jego zdziwienie, gdy w pokoju, w którym spodziewał się ją zastać, nie znalazł nikogo.
Ponieważ z tego pokoju jedno tylko było wyjście do sali służbowej, przeto książę zapytał swoich adjutantów, czy nie widzieli osoby, która poprzednio miała posłuchanie. Odpowiedziano mu, że osoba ta wyszła z salonu, i wkrótce po wyjściu pana Paskala oddaliła się z pałacu.
Rzeczywiście, Magdalena oddaliła się, pomimo, że postanowiła czekać na księcia do końca jego rozmowy z Paskalem.
Powiemy teraz, dlaczego Magdalena zamierzyła inaczej uczynić.
Wracając do salonu po obejściu się z Paskalem, tak jak na to zasługiwał, przypadkiem spojrzała na ogród i ujrzała w nim Franciszka, który przed wyjazdem swoim uzyskał pozwolenie przejścia się kilka razy po parku, w towarzystwie majora Butlera.
Na widok Franciszka, Magdalena stanęła jak skamieniała.
Magdalena nie miała najmniejszej wątpliwości, że ów bohater pojedynku, którego była niewidzialnym świadkiem, że jej jasny cherubin, słowem, że ideał jej miłości i Franciszek przedmiot miłości Antoniny, były jedną i tąż samą osobą.
Uczyniwszy to niespodziane odkrycie, margrabina uczuła głębokie wstrząśnienie. Aż dotąd miłość ta, otoczona tajemnicą i niewiadomością, ta miłość nieokreślona, czarująca, jak wspomnienie słodkiego snu, wystarczała do zapełnienia całego jej serca pośród rozmaitych wypadków jej życia, tak dziwnego, pośród niewzruszonego spokoju i jej zimnych jak lód zmysłów i pośród tych szalonych zapałów, które mimowolnie obudzała w innych, a których niekiedy tak chętnie używała dla dopięcia rozmaitych celów!
Magdalena nigdy o tem nie pomyślała, ażeby jej ideał mógł podzielać miłość innej kobiety; dla niej ten jasno-promienny archanioł miał tylko piękne białe skrzydła, na których miał ją unieść wobec całego świata w niedościgłe okiem strefy Eteru. Otoczona ciągle hołdami i westchnieniami najmniej platonicznemi w świecie, doznawała jakiejś radości, jakiejś niewypowiedzianej rozkoszy, kiedy się mogła wzbijać w napowietrzne krainy, gdzie jej olśnione i oczarowane oczy widziały tylko unoszący się ideał jej skrytych myśli.
Ażeby doznawać udręczeń zazdrości trzeba kochać cieleśnie. Magdalena zatem nie mogła być zazdrosną względem Antoniny. Zresztą, jeżeli Franciszek prawie wyłącznie zajmował jej myśli, nie miał przecież żadnego udziału w jej życiu; nie potrzebowała więc zrywać tych tysiącznych węzłów, które zwyczaj, wzajemny pociąg, zaufanie czynią tak drogiemi; wkrótce atoli uczuła niepokój, bolesne przeczucie, z których nie umiała sobie zdać sprawy.
Zadrżała tylko i rzekła do siebie:
— Gdyby fatalne przeznaczenie miało chcieć, ażeby ten dziwny urok, jaki wywieram na wszystkie prawie otaczające mnie osoby, wpłynął także i na Franciszka. Gdybym i ja miała uczuć to wrażenie, widząc je w tym jedynym człowieku, który dotąd zajmował myśl moją i serce?
Lecz, starając się uspokoić przypomnieniem swego stanu, Magdalena dodała wkrótce:
— Ale nie, Franciszek zanadto kocha Antoninę, jest to pierwsza jego miłość, a niewinność i szczerość tej miłości strzec jej będą... Będzie on czuł dla mnie tęż samą obojętność, jaką ja czuję dla innych. Tak jest, a jednak cóż mnie zdoła upewnić, że moja duma, moja miłość, nie oburzą się na obojętność Franciszka? któż mnie zapewni, że, zapomniawszy o obowiązkach świętej, prawie macierzyńskiej przyjaźni dla Antoniny, nie użyję wszystkich środków namysłu i ułudy, ażeby pokonać tę jego obojętność? O! nie, toby było haniebnie, a potem, ja się tylko łudzę; powtarzam raz jeszcze, Franciszek zanadto kocha Antoninę. Niestety! mąż Zofji także ją czule kocha, a obawiam się, czy...
Te uwagi margrabiny przerwane zostały głośną mową arcyksięcia, nakazującego Paskalowi wyjść z pokoju; co usłyszawszy, Magdalena powiedziała sobie:
— Wygnawszy tego człowieka z pałacu, książę nadejdzie tutaj; zajmijmy się więc tymczasem ważniejszemi rzeczami.
Wydobywszy z kieszeni swój pugilaresik, margrabina wydarła z niego jednę kartkę, napisała na niej kilka wierszy ołówkiem złożyła ją, zapięła szpilką zamiast pieczątki i napisawszy na zewnętrznej stronie: Do Jego Cesarskiej Wysokości, położyła ją na widoku, na marmurowym stoliku, stojącym na środku salonu; potem wzięła kapelusz, i wyszła, jakieśmy już powiedzieli, na krótko przed oddaleniem się Paskala.
Podczas, kiedy arcyksiążę zdumiony i zasmucony zniknieniem Magdaleny, z niewypowiedzianą trwogą otwierał bilet zostawiony przez nią, margrabina udała się do Antoniny, gdzie miała zastać i Zofję Dutertre.
Przybywszy do domu prezesa Hubert, margrabina wprowadzona została do skromnego salonu, gdzie ją przyjęła Zofja Dutertre, która, wybiegłszy na jej spotkanie, rzekła do niej z obawą:
— I cóż! Magdaleno, widziałaś księcia?
— Widziałam, i mam niejaką nadzieję.
— Czyż to być może...
— Może być, droga Zofjo, ale to jeszcze nie dosyć. Nie chciałabym budzić przedwcześnie nadziei w naszej biednej Antoninie. Gdzież ona jest?
— U swego stryja. Na szczęście, dzisiejsze ranne przesilenie jego choroby zdaje się nam sprowadzać coraz lepsze skutki. Właśnie doktór powiedział, że jeżeli to polepszenie dłużej potrwa, w takim razie pan Hubert jeszcze dzisiaj wieczorem wyjdzie z wszelkiego niebezpieczeństwa.
— Powiedz mi, Zofjo, czy pan Hubert byłby w stanie przyjąć wizytę?
— Czyją wizytę?
— Pewnej osoby. W tej chwili nie mogę ci nic więcej powiedzieć.
— Zdaje mi się, że może; gdyż dopiero co wyszedł stąd jeden z jego przyjaciół. Tylko doktór zalecał mu nie bawić długo, ażeby nie zmęczyć chorego.
— To doskonale. A Antonina, to biedne dziecię, musi być bardzo niespokojną?
— Biedne, biedne dziecię, aż litość bierze patrzeć, na nią. Boleść jej tak jest naiwna, lecz zarazem tak słodka i rozpaczliwa. Wiesz Magdaleno, ja pewna jestem, że onaby umarła ze smutku, gdyby jej przyszło wyrzec się Franciszka. O! bo lepsza jest śmierć aniżeli pewne cierpienia — dodała Zofja z wyrazem tak głębokiego smutku, że aż łzy potoczyły się z jej oczu; poczem, otarłszy je, dodała — ale, kiedy kto ma dzieci, powinien cierpieć i żyć dla nich.
Dźwięk głosu pani Dutertre, bladość jej, której Magdalena dotąd jeszcze nie zauważyła, łzy które dopiero co widziała w jej oczach, uderzyły margrabinę nadzwyczajnie, i rzekła do swej przyjaciółki:
— Mój Boże, Zofjo, co ci jest? skąd te przykre słowa w twoich ustach? skąd te łzy? Wczoraj zostawiłam cię spokojną, szczęśliwą, wyjąwszy, jakeś mówiła, pewnego niepokoju, spowodowanego interesami twego męża. Czy dzisiaj zaszło znowu co nowego?
— Nie... nie... tak myślę przynajmniej — odpowiedziała pani Dutertre z pewnem wahaniem — ale od wczoraj nietyle mnie już niepokoi stan interesów mego męża... jak raczej...
— Dokończ, Zofjo.
— Nie... nie... szalone myśli mi przychodzą — odpowiedziała pani Dutertre z przymusem, jak gdyby chciała cofnąć wyrazy, które gwałtem cisnęły się do jej ust, nie mówmy o mnie, ale mówmy raczej o Antoninie; tak jestem wzruszona rozpaczą tej biednej dziewczyny, że zdaje mi się jak gdyby jej cierpienia były memi własnemi.
— Zofjo — rzekła skwapliwie Magdalena ściskając ręce swej przyjaciółki — nie wiesz, jak mnie zasmuca ta nieufność z twej strony, mogłabym myśleć, że ty czujesz do mnie jakąś urazę.
— Co mówisz? — zawołała Zofja zasmucona tem podejrzeniem — ty jesteś, będziesz zawsze moją najlepszą przyjaciółką, a gdybym się nie obawiała stać ci się natrętną...
— Ah! więc znowu? — odezwała się margrabina głosem tkliwego wyrzutu.
— Przebacz, mi, przebacz, Magdaleno, ale, nie jestże to dosyć powierzać swym przyjaciołom rzeczywiste zmartwienia, ażeby ich zasmucać wyznaniem wątpliwych, ale częstokroć bardzo bolesnych przeczuć?
I jakież to są Zofjo, droga moja Zofjo, te twoje przeczucia?
— Oto od wczoraj, ale nie... nie, ty będziesz myślała, żem ja chyba oszalała.
— Będę to może myślała... dobrze... lecz mów... zaklinam cię.
— A zatem, zdaje mi się, że od wczoraj mój mąż zostaje pod wpływem jakiejś stałej myśli... która go wyłącznie zajmuje.
— Być może, że jego interesa?
— Nie... o! nie... jest to coś innego, i to właśnie zasmuca mnie i trwoży.
— Cóżeś tedy zauważyła?
— Wczoraj, po twojem odejściu, postanowiliśmy, że uczyni dwa kroki nadzwyczajnie dla nas ważne; widząc, że naznaczona godzina upływa, poszłam do naszego pokoju, gdzie miał się ubierać. Znalazłam go jeszcze w jego roboczem ubraniu, siedzącego przed stołem, z głową opartą na ręku. Nie słyszał, kiedym weszła do pokoju. Karolu, rzekłam do niego, zapominasz o naznaczonej godzinie, wszakże miałeś wyjść. — Poco wyjść? zapytał mnie. — Ależ mój Boże, dla uczynienia dwóch bardzo ważnych wizyt, w twoim własnym interesie, (i przypomniałam mu dokąd miał się udać). — Masz słuszność; odpowiedział, zapomniałem o tem zupełnie. — Więc o czemże ty myślisz, Karolu? zapytałam go znowu. Zarumienił się, zdawał się być pomieszany i nic nie odpowiedział.
— Może być, że ma jakiś zamiar, jakieś przedsięwzięcie, nad którem się zastanawia, a którego ci jeszcze nie może powierzyć?
— Być może, a jednak on nigdy nic przede mną nie taił, nawet nie ukrywał mi swoich najwątpliwszych zamiarów. Nie, nie, to nie jego interesa tak go zajmują; gdyż wczoraj wieczorem zamiast rozmawiać ze swoim ojcem i ze mną o stanie rzeczy, który, przyznać ci się muszę, Magdaleno, gorszy jest, aniżelim ci powiedziała, Karol rozmawiał z nami o przedmiotach zupełnie innych, przeciwnych tym, któreby go powinny zajmować. Lecz o takich, w których nie miałam odwagi ganić go za to. Najwięcej jednak mówił nam o tobie.
— O mnie... i... cóż on mówił?
— Mówił, że wczoraj rano byłaś dla niego pełną uprzejmej dobroci; potem wypytywał mnie o tysiączne szczegóły o tobie, o twojem dzieciństwie, o życiu twojem; uszczęśliwiona, odpowiadałam mu na wszystko, jak się domyślasz, a potem pogrążył się w ponurem milczeniu, w zadumaniu tak glębokiem, że nic wyrwać go z niego nie mogło, nawet pieszczoty naszych dzieci.
W tej chwili stary służący pana Hubert, znany dobrze pani Dutertre, wszedł zdziwiony i zmieszany do salonu, mówiąc do Zofji:
— Zapewne panna Antonina jest teraz u pana?
— Tak jest, Piotrze; czego chciałeś?
— Oto, proszę pani, zdziwiło mnie to bardzo i nie wiedziałem wcale, co odpowiedzieć.
— Co takiego, Piotrze, wytłumacz się.
— Proszę pani, przyszedł tu jakiś obcy oficer, zapewne to będzie jeden ze świty tego księcia, który teraz mieszka w pałacu Elysée.
— Więc cóż?
— Oficer ten ma list, który pragnie doręczyć osobiście panu Prezesowi, i odebrać odpowiedź; napróżno tłumaczyłem temu oficerowi, że pan jest bardzo chory, upewniał mnie ciągle, że idzie o rzecz nader ważną i pilną, i że przybywa od księcia mieszkającego w pałacu Elysée; przychodzę więc zapytać, co mam uczynić?
Pani Dutertre, zapominając o własnych kłopotach, zwróciła się do Magdaleny i rzekła do niej z radością:
— Nie zawiodła cię twoja nadzieja. Ten list księcia jest jego przyzwoleniem na małżeństwo, biedna Antonina, jakże ona będzie szczęśliwa!
— Nie cieszmy się jeszcze przedwcześnie, droga Zofjo. Poczekajmy trochę, ale wierzaj mi, wyjdź do tego oficera, zapewne to jest jeden z adjutantów księcia. Powiedz mu, że pan Hubert, jakkolwiek ma się nieco lepiej, nie może go jednak przyjąć; poproś go, ażeby ci ten list powierzył, i uprzedź go, że go doręczysz panu Hubertowi, który nie omieszka udzielić stosownej odpowiedzi.
— Masz słuszność, Magdaleno, pójdź Piotrze — rzekła Zofja, wychodząc ze starym służącym.
— Nie omyliłam się — rzekła margrabina pozostawszy sama. — Te spojrzenie pana Dutertre... prawdziwie, jakie to szczęście... Ale, spodziewam się — dodała Magdalena z lekkim uśmiechem — spodziewam się wyciągnąć znakomitą korzyść z tego małego przeniewierzenia tak dla Zofji, jako i dla męża... Następnie, po chwili zastanowienia, dodała: Książę jest nadzwyczajnie punktualny. Oby tylko mógł wypełnić i drugie moje zlecenie, zawarte w moim bileciku.
Wtem Antonina wyszła z pokoju swego stryja. Na widok margrabiny, biedna dziewczyna nie śmiała ani kroku dalej postąpić. Stanęła jak osłupiała, niema, drżąca, oczekując losu swojego w śmiertelnej niemal trwodze, gdyż Magdalena przyrzekła jej zrana wstawić się za nią do księcia.
Jednocześnie także weszła Zofja, trzymając w ręku list odebrany od adjutanta, który oddała Antoninie, mówiąc do niej:
— Weź, moje dziecię, zanieś natychmiast ten list twemu stryjowi, jest to coś bardzo pilnego, bardzo ważnego, odbierz od niego odpowiedź, a ja oddam ją osobie, która na nią oczekuje.
Antonina odebrała list z rąk pani Dutertre i ciekawem okiem spojrzała na dwie swoje przyjaciółki, które spojrzały na siebie porozumiewawczo; wyraz ich twarzy tak dalece uderzył Antoninę, że, zwracając się kolejno do dwóch młodych kobiet, rzekła do nich:
— Zofjo, Magdaleno, co to jest? Spoglądacie na siebie w milczeniu, a ten list, cóż on znaczy, o mój Boże!
— Idź prędko, moje dziecię — odezwała się Magdalena — czekamy tu na ciebie.
Antonina, coraz więcej zmieszana, udała się prędko do swego stryja; pani Dutertre, widząc, że margrabina pochyliła głowę i zadumała się głęboko, rzekła do niej:
— Magdaleno... co ci jest?
— Nic... moja przyjaciółko... Myślę o szczęściu tej kochanej Antoniny, jeżeli mnie moje nadzieje nie zawiodą.
— Ah! tobie jest winna to szczęście. Z jakąż to radością ona i pan Franciszek dziękować ci będą, wszakże ty będziesz dla nich prawdziwą opatrznością?
Usłyszawszy imię Franciszka, Magdalena zadrżała, zarumieniła się lekko, i zdawało jej się, że ciemny obłok przesunął się przed jej oczyma. Zofja nie miała czasu dojrzeć wzruszenia Magdaleny, gdyż w tej chwili Antonina wyszła z przyległego pokoju: piękne jej rysy były ożywione wyrazem zdumienia i radości niepodobnej do wypowiedzenia, poczem, nie mogąc wymówić ani jednego słowa, rzuciła się na szyję Magdaleny, ale wzruszenie jej było zapewne zbyt silne, zbladła bowiem nagle, tak, że przyjaciółki jej musiały ją przytrzymać, bo inaczej byłaby upadła.
— Dzięki Bogu! — zawołała Zofja — mimo twego pomieszania, mimo twojej bladości, biedna Antonino, jestem pewna, że nam niesiesz jakąś dobrą nowinę.
— Nie drżyjże tak, moje dziecię — rzekła także Magdalena. — Uspokój się, przyjdź do siebie...
Margrabina biorąc z tkliwością obie ręce Antoniny, powiedziała do niej:
— W szczęście zawsze trzeba wierzyć, moje dziecię, ale słuchamy, wytłumaczże się.
— Zaraz — odpowiedziała dziewica głosem przerywanym łzami radości — zaniosłam list memu stryjowi, który do mnie powiedział: Moja córko, ja mam wzrok bardzo osłabiony... proszę cię, przeczytaj mi ten list. Wtedy odpieczętowałam kopertę, nie wiem dlaczego serce biło mi gwałtownie, ale to tak gwałtownie, że o małom nie zemdlała. Oto, tak samo jak teraz jeszcze — dodała Antonina, przyciskając rękę do piersi, jakgdyby chciała stłumić jego uderzenia; musiała nawet wypocząć chwilę, poczem dopiero dodała: — przeczytałam więc ten list, z którego nie zapomniałam ani jednego słowa; taka była treść jego:
„Panie Prezesie, upraszam pana, pomimo choroby, jaką jesteś złożony, przyjąć mnie na chwilę u siebie, jeżeli to być może, tylko na chwilę rozmowy w przedmiocie pilnym i nadzwyczajnie ważnym. Życzliwy panu,
— Wszakże — zawołał mój stryj, podnosząc się na posłaniu — jest to imię księcia, mieszkającego obecnie w pałacu Elysée. Zdaje mi się... że tak jest, mój stryju, odpowiedziałam. — Czego on może żądać ode mnie? dodał mój stryj. — Nie wiem — odpowiedziałam, drżąc i rumieniąc się, gdyż nie mówiłam prawdy w tej chwili, i wyrzucałam sobie, że nie śmiałam mu jeszcze wyznać mojej miłości dla Franciszka. Wtedy stryj rzekł do mnie:
— Chociaż bardzo jestem cierpiący, niepodobna, ażebym mógł nie przyjąć księcia: ale nie będę mu mógł odpowiedzieć listownie, bo jestem jeszcze zbyt osłabiony. Zastąp mnie Antonino i odpisz mu to, co ci powiem: „Mości Książę, ponieważ słabość moja pozbawia mnie zaszczytu odpowiedzenia Waszej Cesarskiej Wysokości własnoręcznie, przeto używam obcej ręki, ażeby Waszej Książęcej Mości oznajmić, że w każdej chwili czekam jego rozkazów“. — Właśnie ten list idę teraz napisać w imieniu mego stryja, dodała Antonina zbliżając się do małego pulpitu, stojącego na stole w tymże salonie. Ale powiedz mi, Zofjo — dodała młoda dziewica z rozrzewnieniem — powiedz, nie powinnażem błogosławić Magdalenę, dziękować jej na kolanach? gdyż jeżeliby książę chciał sprzeciwić się naszemu małżeństwu, nie przychodziłby do mego stryja, nieprawdaż Zofjo? i gdyby nie Magdalena, książę nigdyby tu nie przybył.
— Równie jak ty, i ja także mówię, moje dziecię, dzięki, dzięki Magdalenie.
Antonina usiadła przed pulpitem, lecz po chwili daremnych usiłowań, musiała wyrzec się pisania: jej mała rączka drżała tak silnie... tak silnie, że nie mogła wcale utrzymać pióra.
— Pozwól mi usiąść na twojem miejscu, kochana Antonino — rzekła Magdalena nie spuszczając jej wcale z oka — ja za ciebie napiszę.
— Wybacz, Magdaleno — odpowiedziała młoda panienka, ustępując swego miejsca margrabinie. — Nie moja to wina, lecz wzruszenie moje silniejsze jest od woli.
— Jest to winą twego serca, dziecię kochane. Ja pojmuję twoje wzruszenie — rzekła margrabina pisząc pewną ręką odpowiedź prezesa — teraz zadzwoń na kogo, ażeby list oddał adiutantowi księcia.
Stary służący wszedł do pokoju i poruczono mu doręczyć list oficerowi.
— Teraz, moje dziecię — odezwała się margrabina do Antoniny — pozostaje ci jeden jeszcze spełnić obowiązek, a jestem pewną, że i Zofja podzieli moje zdanie; zanim książę przybędzie, powinnaś w krótkich słowach wszystko wyznać twemu stryjowi.
— Rada Magdaleny jest bardzo słuszna — wtrąciła Zofja — nie dobrzeby było, gdyby pan Hubert nie był uprzedzony o celu tej wizyty księcia.
— Twój stryj jest dobry i życzliwy dla ciebie — dodała Magdalena — wytłumaczy on sobie podobny brak zaufania, spowodowany mianowicie, jak się spodziewam, nieśmiałością.
— Obie macie słuszność, czuję to — odpowiedziała Antonina, — zresztą, nie potrzebuję się rumienić, ponieważ, Bóg świadkiem, mimowolnie i nie myśląc o tem, ukochałam Franciszka.
— Właśnie powinnaś się pośpieszyć uprzedzić o tem stryja, moje dziecię, bo książę wkrótce przybędzie. Ale. powiedz mi — dodała margrabina — dla wiadomego mi powodu, nie chciałabym znajdować się tutaj w czasie obecności księcia. Czy z tego salonu nie możnaby wyjść do twego pokoju?
— Korytarz, na który te wychodzą drzwi — odpowiedziała Antonina — prowadzi do mego pokoju; Zofja zna drogę do niego.
— Rzeczywiście, ja cię zaprowadzę Magdaleno — wtrąciła Zofja, podnosząc się razem z margrabiną, która, tkliwie pocałowawszy Antoninę w czoło, rzekła do niej pokazując jej drzwi w pokoju jej stryja — idź prędko, moje dziecię, bo tu każda chwila jest droga. — Dziewica rzuciła spojrzenie czułej wdzięczności na swoje przyjaciółki, które, wyszedłszy z salonu, udały się do pokoju Antoniny. Lecz na kurytarzu spotkały starego służącego, który powiedział do Zofji.
— Pan Dutertre chce widzieć się z panią natychmiast.
— Mój mąż! gdzież on jest?
— Na dole, w dorożce przed bramą; przysłał tylko do mnie odźwiernego, ażebym panią poprosił na dół.
— To rzeczy szczególne; czemuż on tu nie przyszedł? — rzekła Zofja spoglądając na swą przyjaciółkę.
— Pan Dutertre pragnie tylko kilka słów pani powiedzieć — dodał Piotr.
Pani Dutertre zatrwożona udała się za nim, powiedziawszy pierwej do margrabiny.
— Ja wracam natychmiast, moja przyjaciółko, gdyż pragnę jak najspieszniej wiedzieć o skutku wizyty księcia.
Magdalena pozostała sama.
— Dobrzem uczyniła, śpiesząc się tak bardzo — pomyślała z pewnym rodzajem goryczy — dobrzem uczyniła, idąc za pierwszym popędem wspaniałomyślności; jutro byłoby już za późno, nie miałabym może odwagi poświęcić się dla Antoniny. Dziwna rzecz, przed godziną myśląc o Franciszku i o niej, nie czułam żadnego niepokoju, tylko jakiś słodki smutek, a teraz serce moje ściska się powoli, napełnia się boleścią... i cierpię... o!... bardzo cierpię...
Nagłe wejście Zofji przerwało dalsze uwagi margrabiny, domyśliła się jakiegoś wielkiego nieszczęścia ze złowrogiego, prawie obłąkanego wyrazu twarzy pani Dutertre, która rzekła do niej głosem ucinanym i stłumionym:
— Magdaleno... ofiarowałaś mi twoje usługi... przyjmuję je teraz...
— Wielki Boże! Zofjo... co ci jest?
— Położenie nasze jest okropne.
— Wytłumacz się.
— Może jutro... Karol zostanie uwięziony.
— Twój mąż!
— Uwięziony... powiadam ci... o! mój Boże! on!
— Ale za cóż... jakim sposobem?
— Potwór złośliwości... któregośmy uważali za naszego dobroczyńcę... Paskal...
— Paskal.
— Tak jest... wczoraj... nie śmiałam... nie powiedziałam ci wszystkiego... lecz...
— Pan Paskal? — powtórzyła Magdalena.
— Los nasz jest w ręku tego nielitościwego człowieka, i pragnie nas doprowadzić do nędzy, mój Boże! w cóż się obrócimy, my i nasze dzieci! i ojciec mego męża, ah! to jest okropne!
— Pan Paskal — dodała margrabina z głębokiem oburzeniem — nędznik! o! tak, wyczytałam to z jego twarzy, widziałam to z jego zuchwalstwa i podłości, człowiek ten musi być bez litości.
— Znasz go?
— Dzisiaj rano widziałam go u księcia. Ah! teraz żałuję, żem się dała unieść memu oburzeniu, i wzgardzie jaką ten człowiek we mnie obudzał. Czemużeś mi pierwej nie powiedziała? jest to nieszczęście... wielkie nieszczęście...
— Co mówisz!...
— Zresztą, mniejsza o to, stało się. Ale słuchaj, Zofjo, przyjaciółko moja, nie trać odwagi, nie przesadzaj twego nieszczęścia, opowiedz mi wszystko, a może być, że znajdziemy sposób odwrócenia zagrażającego wam ciosu.
— To być nie może. Magdaleno, wszystko czego od ciebie żądam w imieniu Karola, w imieniu moich dzieci... jest, ażebyś...
— Pozwól, ażebym ci przerwała. Dlaczego mówisz, że jest niepodobieństwem odwrócić grożące wam nieszczęście?
— Paskal jest bez litości.
— Dobrze, ale jakież jest wasze położenie względem niego?
— Rok temu mąż mój, podobnie jak wielu przemysłowców znajdował się w położeniu nader krytycznem; pan Paskal ofiarował mu swoje usługi; Karol, zwiedziony pozorami prawości, przyjął je, zbyt długo byłoby tłumaczyć ci, jakim zbiegiem okoliczności, Karol, ufając obietnicom pana Paskala, znalazł się wkrótce w zupełnej zależności od tego człowieka, który każdego dnia mógł zażądać od mego męża zwrotu przeszło stu tysięcy talarów, to jest mógł zniweczyć jego zakład, pogrążyć nas w nędzy; nareszcie nadszedł dzień, w którym Paskal, opierając się na swoich prawach, postawił męża mego i mnie w ostateczności, albo zupełnej zguby, albo też dopuszczenia się podłości, których od nas wymagał.
— O! podły! nikczemnik!
— Wczoraj, kiedyś przybyła, oznajmił nam właśnie swą groźbę. Odpowiedzieliśmy mu na nią według naszego serca, poprzysiągł tedy zemstę i dziś dotrzymuje słowa. Zgubieni jesteśmy, powiadam ci, gdyż oświadcza, że na mocy jakiegoś prawa może tymczasowo kazać uwięzić Karola. Zatem, mojem zdaniem, trzeba się starać przedewszystkiem, ażeby mój mąż uniknął więzienia. Wzbrania on się od tego, utrzymując, że to tylko zasadzka, że niczego nie potrzebuje się obawiać, i że...
Magdalena po chwili namysłu przerwała znowu swej przyjaciółce, mówiąc do niej:
— Ażebyście nie potrzebowali obawiać się niczego od Paskala, cóż wypada uczynić?
— Zapłacić jego należytość.
— A twój mąż winien mu jest?
— Przeszło sto tysięcy talarów, zabezpieczonych na naszym zakładzie; lecz gdyby nas z niej wywłaszczono nicbyśmy już nie mieli na świecie. Mój mąż zostanie ogłoszony bankrutem i wtedy cała jego przyszłość zgubiona.
— I nie ma już żadnego innego środka wydobycia się z rąk Paskala, jak tylko przez zapłacenie jego należytości?
— Jest jeden, na który mój mąż zawsze liczył, opierając się na słowie tego niegodziwego człowieka.
— Środek zaś ten jest?
— Dać Karolowi dziesięć lat czasu, ażeby się mógł wypłacić.
— A przy takiej pewności?
— Niestety! bylibyśmy ocaleni, ale pan Paskal chce się pomścić i nigdy nie przystanie na podanie nam tego środka ocalenia.
Ta smutna rozmowa przerwana została przybyciem Antoniny, która z rozpromienioną twarzą wbiegła do pokoju, wołając:
— Magdaleno!... pójdź... pójdź!
— Cóż się stało, moje dziecię? czy jaka szczęśliwa wiadomość? o! zgaduję ją z twoich uradowanych oczów...
— Ah! przyjaciółki moje — rzekła dziewica — obawiam się tylko czy będę w stanie znieść tak wielkie szczęście: mój stryj... książę... zezwalają na wszystko... A książę... gdybyście wiedziały jaki on był pobłażliwy... jak po ojcowsku obszedł się ze mną, gdyż chciał żebym była obecną jego rozmowie z moim stryjem. „Wpływ margrabiny de Miranda — zdziałał zmianę, miłą dla pani i Franciszka“ — powiedział — „a z chwilą jeśli margrabina znajduje się u pani, bądź łaskawa oznajmić jej, że chciałbym podziękować jej wobec pani, że podała mi sposobność naprawienia mego względem pani uchybienia“. Jakież to są szlachetne, i rozrzewniające słowa! — dodała dziewica. — O! pójdź Magdaleno! pójdź moja dobroczynna opiekunko, moja siostro, moja matko, ty, której Franciszek i ja będziemy winni całe nasze szczęście. Pójdź i ty, Zofjo — rzekła jeszcze Antonina, biorąc panią Dutertre za rękę — wszakże i ty podzielasz moje szczęście, tak jak podzielałaś moje nadzieje i rozpacz.
— Moje drogie dziecię — odpowiedziała pani Dutertre, starając się pokryć swój smutek — nie potrzebuję ci mówić, jak dalece podzielam twą radość; ale obecność księcia zmieszałaby mnie, a zresztą... przed chwilą powiedziałam Magdalenie, że muszę wrócić do domu... Nie mogę zostawiać moich dzieci zbyt długo bez żadnego dozoru. Uściskaj mnie, Antonino, szczęście twoje jest zapewnione; ta myśl będzie mi słodka, i, jeżeli mam jakie zmartwienie, to, wierzaj mi, przy niej łatwiej takowe zniosę.
— Zofjo — rzekła margrabina pocichu, lecz pewnym głosem do swej przyjaciółki — odwaga i nadzieja; niechaj twój mąż nie wyjeżdża; jutro czekaj mnie u siebie do południa.
— Co mówisz?
— Nie mogę ci nic więcej powiedzieć; ale niechaj przykład Antoniny doda ci ufności. Dzisiaj rano rozpaczała, teraz, spojrzyj na nią, twarz jej promienieje radością.
— Tak, dzięki tobie.
— Uściskajmy się, i pozwól mi jeszcze powtórzyć: odwaga i nadzieja. — Poczem zbliżywszy się do Antoniny, Magdalena rzekła do niej: — teraz, moje dziecię, pójdziemy do księcia.
Antonina i margrabina opuściły panią Dutertre, która, ulegając mimowolnie pod wpływem przekonywającego głosu Magdaleny, wracała do swego smutnego mieszkania wiedziona wątpliwem światłem niejakiej nadziei.
Książę oczekujący na Magdalenę w salonie prezesa Hubert, ukłonił jej się głęboko i rzekł do niej tonem ceremonialnej grzeczności, jak mu nakazywała obecność Antoniny.
— Miałem na sercu złożenie pani margrabinie podziękowania za tę wielką usługę, jaką mi pani wyświadczyła. Postawiłaś mnie pani w możności ocenienia panny Antoniny Hubert tak jak tego jest godną; szczęście mego chrzestnego syna na zawsze jest zapewnione. Umówiłem się z panem Prezesem, który raczył przychylić się do mej propozycji, że zaręczyny Franciszka z panną Antoniną, odbędą się jutro rano, według niemieckiego zwyczaju, to jest, że ja i pan Hubert podpiszemy, pod karą przeniewiercy akt małżeństwa, który Franciszek i panna Antonina pod tąż samą karą będą obowiązani podpisać.
Po chwili milczenia, książę mówił dalej:
— Ośmielam się upraszać panią margrabinę o wyświadczenie mi jednej jeszcze łaski — dodał książę — wyjmując z kieszeni list, oddał go Magdalenie — pani zna rodzinę pułkownika Pernetti?
— Bardzo dobrze, Mości Książę.
— Otóż, racz pani list ten po przeczytaniu onego, odesłać pułkownikowi. Jestem pewien — dodał arcyksiążę, wymawiając z pewnym przyciskiem te ostatnie wyrazy — że pani tyleż doznasz przyjemności, odsyłając ten list, ile dozna szczęścia ten, który go odbierze.
— Nie wątpię o tem bynajmniej, i ponawiam Waszej Cesarskiej Wysokości moje najszczersze podziękowanie — rzekła margrabina, składając ceremonjalny ukłon.
— Do jutra tedy, panno Antonino — dodał książę zwracając się do młodej panienki — pójdę przygotować mego biednego Franciszka do pomyślnej wiadomości, którą mu przynoszę, obawiam się bowiem zbyt silnego z jego strony wzruszenia; lecz jestem pewny, że skoro się o wszystkiem dowie, przebaczy mi, równie jak pani, zmartwienia, których stałem się dla niego powodem.
Ukłoniwszy się powtórnie Antoninie i margrabinie, z którą zamienił znaczące spojrzenie, książę powrócił do pałacu Elysée-Bourbon.
| — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — |
Pan Paskal zajmował całą dolną część pewnego domu w nowym cyrkule św. Jerzego, wychodzącego na ulicę. Oddzielne było wejście do kasy finansisty, zostającej pod sterem człowieka posiadającego jego zaufanie, któremu pomagał młody komisant we wszelkich korespondencjach, które były liczne, ponieważ Paskal miał zawsze wiele i znakomitych interesów.
Główne wejście do jego mieszkania prowadziło przez sień do przedpokoju i dalszych pokojów; mieszkanie to urządzone bez żadnego zbytku, mogło się przecież nazwać bardzo wygodnem; jeden kamerdyner do służby wewnętrznej i piętnastoletni chłopiec do wszelkich posyłek wystarczali do usług pana Paskala, gdyż człowiek ten nie używał nawet swoich niezmiernych bogactw na wspaniały zbytek, na te rozrzutne wydatki, wspierające przemysł i pracę.
Tego poranku, około godziny pół do dziesiątej, Paskal, okryty szlafrokiem, przechadzał się ze wzruszeniem w swoim gabinecie; noc miał bardzo długą, bezsenną i gorączkową; szpieg dobrze od niego zapłacony, mając sobie poleconem od dwóch dni czuwanie nad wszystkiem, co się działo u Antoniny, przyszedł mu donieść o wizycie księcia u Prezesa. Krok ten, tak szybki i pełen znaczenia, nie pozostawiał Paskalowi żadnej wątpliwości o zniweczeniu jego zamiarów względem Antoniny; do tego ciężkiego zawodu łączyły się w jego umyśle i inne jeszcze żale; przedewszystkiem zaś doprowadziło go niemal do wściekłości to, że musiał przyznać, iż pomimo swoich miljonów, pomimo swojej tak uporczywej woli, przymuszony był ulec niemożności. To jeszcze nie wszystko, jeśli nie czuł miłości dla Antoniny w szlachetnem znaczeniu tego wyrazu, to czuł za to jeden z tych namiętnych palących kaprysów, przemijających może, lecz nadzwyczajnie gwałtownych, dopóki trwają, dlatego też wyprowadził sobie następujące rozumowanie, cechujące okrutny jego egoizm.
— Ta dziewczyna musi być moją za jaką bądź cenę; zaślubię ją skoro potrzeba, a kiedy się nią znudzę, wtedy dwunasto — lub piętnastotysięczna pensja uwolni mnie od niej; jestem dosyć bogaty, ażeby sobie pozwolić na takie wybryki.
Wszystko to, jakkolwiek ohydne, rozważane jednak ze stanowiska dzisiejszego stanu społecznego, było bardzo możebne i prawne; właśnie więc, powtarzamy, sama ta możebność czyniła doznany zawód tak bolesnym Paskalowi.
Nadto jeszcze: uczucie jakiego doznawał dla Antoniny, będąc tylko zmysłową chucią, nie prowadziło za sobą bynajmniej, ażeby w miłości swojej pragnął posiadać jedynie tę młodą panienkę piękności dziewiczej i niewinnej, owszem, silnie także uderzyła go wyzywająca piękność Magdaleny, i w zmysłowem wyrachowaniu swojem, które podwajało jego męczarnie, Paskal przez całą noc wywoływał przed swoją rozpaloną wyobraźnię ten szczególny kontrast, jaki tworzyły te dwie zachwycające istoty.
W chwili, w której obecnie widzimy Paskala, znajdujemy go jeszcze pod wpływem tegoż samego szału.
— Przekleństwo niechaj na mnie spadnie! — mówił do siebie, przechadzając się krokiem nierównym i gorączkowym. — Poco ja widziałem tę djabelską blondynkę, z czarnemi brwiami, oczyma niebieskiemi i bladą cerą? Przez nią ta mała zaledwie rozkwitająca panienka wydaje mi się jeszcze bardziej zachwycającą. Przekleństwo na mnie! czyż te dwie postacie prześladować mnie będą wiecznie, mimo mej woli, albo raczej, czy moje rozhukane myśli wiecznie przywoływać je będą do mojej pamięci? Boże! mój Boże! czyliż ja byłem tak głupi, tak niedołężny, że inaczej wziąłem się do rzeczy, aniżelim się wziąść powinien, ale rzecz była do zrobienia i zrobić ją można było. O! będąc tak bogatym, mogłem zaślubić tę młodą dziewczynę, a drugą wziąść sobie za kochankę, bo nie wątpię o tem, ona jest kochanką tego księcia, który bodaj przepadł; niechaj on jej da tyle pieniędzy ile jabym jej dał, ja... Tak, tak... — dodał ściskając pięści z podwojoną wściekłością — można oszaleć... wściec się z gniewu... kiedy sobie trzeba powiedzieć: Przecież ja nie pragnę mieć za kochankę cesarzową chińską, albo zaślubić córkę królowej angielskiej, albo inną jaką... Czegóż ja chciałem? ożenić się tylko z młodą mieszczaneczką, i to z córką starego biednego urzędnika nie mającego ani grosza w kieszeni... czyliż to niema tysiąca podobnych małżeństw? i to mi się nie udało? i ja mam blisko trzydzieści miljonów majątku? Wielki Boże! Nacóż mi się tedy przyda mój majątek? nie potrafię nawet odmówić kochanki jednemu księciu niemieckiemu? Zresztą, ona go musi kochać tylko dla jego pieniędzy, człowiek ten dochodzi już czterdziestu, lat, dumny jest jak paw i zimny jak lód. Młodszy jestem od niego, brzydszy, a jeżeli on jest arcyksiążę, ja za to jestem arcymiljonerem. A potem, i tę jeszcze mam nad nim wyższość, żem go okropnie upokorzył, gdyż ta przeklęta, zuchwała kobieta słyszała, kiedym jej księcia traktował jak ostatniego z ludzi. Wyrzucała mu przecież w mojej obecności, że znosił rzucone mu przeze mnie zniewagi. Musi ona pogardzać tym człowiekiem, i, jak wszystkie kobiety tego rodzaju, czuć pewną słabość dla człowieka energicznego i opryskliwego, który takim jak tamten pomiata; obeszła się ze mną nielitościwie w jego obecności, to prawda. O! gdybym mu mógł wyrwać tę kobietę! jaki triumf! jaka zemsta! jaka pociecha za moje chybione małżeństwo!... Pociecha? nie... gdyż jedna z tych kobiet nie zatrze drugiej w mojej pamięci... Nie wiem czy to wiek, ale ja nigdy nie doświadczam takiej wytrwałości w moich żądzach, jakiej doznaję względem tej młodej dziewczyny. Zresztą, mniejsza o to, gdybym tylko zdołał pozbawić księcia jego kochanki, już połowa mej woli byłaby spełniona, a, kto wie? ta kobieta zna Antoninę, zdaje się posiadać jakąś władzę nad nią. Tak, kto wie, czy nie mógłbym jej skłonić pieniędzmi do... O szczęście! — zawołał Paskal z wybuchem dzikiej radości — jaki triumf!... porwać żonę temu blademu młodzieniaszkowi i piękną kochankę temu księciu!... gdybym miał cały mój majątek na to stracić... muszę tego dopiąć!
Poczem zatrzymawszy się, jakgdyby chciał zebrać swoje myśli, dodał po chwili milczenia:
— Bądźmy tylko spokojni, weźmy się dobrze do rzeczy, a przedewszystkiem zwinnie. Szpieg mój powie mi dzisiaj wieczorem, gdzie ta kobieta mieszka. Byle tylko nie mieszkała w pałacu Elysée, na co jednak wcale nie wygląda, dowiedziawszy się zaś o jej mieszkaniu, dalipan! wyprawię do niej tę starą, chytrą panię Doucet, kupcową strojów, stary to sposób, ale zawsze najlepszy do robienia interesów z aktorkami, mieszczankami i kobietami, będącemi na utrzymaniu; bo koniec końcem... ta kochanka księcia nie może być czem innem: wszakże ona przyszła z gołą głową przerwać w samym środku naszą rozmowę; nie zważała przeto na żadne względy. Nie mogę zatem użyć lepszego pośrednika jak panią Doucet. Wezwijmy ją natychmiast.
Paskal zaczął właśnie pisać coś na swojem biurku, gdy wtem wszedł jego służący.
— Czego chcesz? — opryskliwie zapytał finansista — nie dzwoniłem na ciebie.
— Panie... jakaś dama.
— Nie mam czasu.
— Przybywa ona o wypłatę wekslu.
— Niech idzie do kasy.
— Dama ta chce koniecznie z panem mówić.
— To być nie może, niech idzie do kasy.
Służący wyszedł, Paskal zaczął pisać dalej, ale wkrótce służący znowu powrócił.
— Przestanieszże ty mi przeszkadzać? — krzyknął Paskal. — Czegóż znowu chcesz?
— Panie, ta dama...
— Do pioruna! czy ty sobie żartujesz ze mnie? Mówiłem ci, żebyś ją odprawił do kasy!
— Dama ta oddała mi swój bilet, mówiąc mi, ażebym pana prosił o przeczytanie tego co na dole napisała ołówkiem.
— Daj... zobaczę... To rzecz nieznośna — rzekł Paskal, biorąc do ręki bilet, na którym przeczytał, co następuje:
Margrabina de Miranda.
Pod nazwiskiem było napisane ołówkiem:
Która miała zaszczyt spotkać pana Paskala w Elysée-Bourbon, u arcyksięcia Leopolda.
Gdyby piorun był uderzył u stóp Paskala, nie byłby nim pewnie więcej przerażony; nie mógł oczom swoim uwierzyć, i powtórnie jeszcze przeczytał bilet, mówiąc do siebie:
— Margrabina de Miranda... więc ona jest margrabiną... Ba! taka to pewnie margrabina jak Lola-Montes hrabina; szlachectwo spódniczkowe; ale mniejsza o to... zawsze to ona... Ona tu... u mnie... w chwili, kiedym rozmyślał nad środkami wejścia z nią w stosunki... Ah! Paskalu, mój przyjacielu Paskalu... twoja złota gwiazda, ukryta na chwilę, jaśnieje teraz całym swoim blaskiem... I ona przychodzi tutaj pod pozorem jakiegoś wekslu... Słuchaj... słuchaj, Paskalu, mój przyjacielu, tylko bądź spokojny... podobna okoliczność... nie wydarzy się dwa razy w życiu... Pomyśl, że jeśli będziesz zręczny, możesz za jednem rzuceniem sieci złowić kochankę księcia i żonę tego jasnego młodzieniaszka. Ah!... serce moje bije tak gwałtownie... pewien jestem, że muszę być blady.
— Panie, cóż mam odpowiedzieć tej damie? — zapytał nareszcie służący, zdziwiony tak długiem milczeniem swego pana.
— Czekaj, głupcze na moje rozkazy — odpowiedział Paskal z gniewem.
— No, bądźmy spokojni, powtarzam jeszcze... uspokójmy się — pomyślał — wzruszenie wszystkoby zgubiło, sparaliżowałoby moje środki. To rzecz nadzwyczajnie ważna, a gdybym miał przegrać sprawę w położeniu tak szczęśliwem... dalibóg... jabym się zastrzelił bez żadnego namysłu.
Po chwili milczenia, w ciągu którego zdołał przytłumić nieco swoje wewnętrzne wzruszenie, Paskal powiedział sobie:
— Otóż przyszedłem do siebie, czekajmy przyszłości... tymczasem zaś działajmy mądrze.
Następnie zawołał głośno:
— Wprowadź tę damę.
Służący wyszedł i wkrótce powrócił znowu meldując;
— Pani margrabina de Miranda.
Paskal został olśniony, oczarowany; znalazł bowiem Magdalenę tysiąc razy piękniejszą, niż wczoraj. A chociaż był doskonałym znawcą, jak to poprzednio oznajmił księciu, chociaż już użył i nadużył tych wszystkich skarbów piękności, wdzięków i młodości, które nędza lub chciwość czynią hołdownikami bogactwa, nigdy nie przypuszczał nawet, ażeby podobna kobieta jak Magdalena istnieć mogła na świecie, i rzecz dziwna, albo raczej naturalna dla tego człowieka zepsutego, skażonego przesyceniem się wszelkiemi rozkoszami, że nawet w tej chwili jeszcze stawiał dziewiczą postać Antoniny obok postaci margrabiny; w jego oczach Wenus zdawała się uzupełniać Hebą.
Magdalena, korzystając z mimowolnego milczenia Paskala, rzekła do niego oschłym tonem, takim jednak, który nie zdawał się wcale przypominać wczorajszej sceny, pomimo kilku słów dodanych do jej nazwiska na bilecie wizytowym:
— Mam weksel na imię pańskie... i... chciałam się widzieć z panem dla ułożenia niektórych interesów.
Ten ton wzgardliwy i obojętny zmieszał Paskala, który spodziewał się jeżeli nie usprawiedliwień jakich, to przynajmniej pewnego tłumaczenia z powodu wczorajszego zajścia, dlatego też odpowiedział jąkając się prawie:
— Jakto... pani... przybywa tutaj... tylko... tylko... względem... tego wekslu...
— Względem tego wekslu... przedewszystkiem... a potem także i względem innej rzeczy.
— Domyślam się tego — powiedział do siebie Paskal z westchnieniem pewnej ulgi — weksel był tylko prostym pozorem. To dobry znak. Poczem dodał głośno — pani weksel należy do czynności mego kasjera, otrzyma on rozkaz wykonania żądania pani. Co się tyczy tej drugiej rzeczy, która panią do mnie sprowadza, spodziewam się że ta... jest... moją osobistą...
— Tak, panie.
— Zanim przystąpimy do niej, czy pani pozwoli mi uczynić jedno pytanie?
— Jakie?
— Na bilecie, który mi pani kazała oddać, napisała pani, że wczoraj widzieliśmy się w pałacu Elysée?
— Więc tedy?
— Ale zdaje mi się, że pani przypomina sobie nasze spotkanie... tylko piśmiennie.
— Nie rozumiem pana.
— Oto — rzekł Paskal, odzyskując nieznacznie swoją pewność i myśląc, że oschłość głosu Magdaleny była tylko udaniem, którego celu jeszcze nie pojmował. — Oto, pani margrabino, przyznaj pani... że wczoraj obeszłaś się bardzo surowo że sługą swoim...
— To prawda panie. Ale cóż stąd...
— I pani nie czuje żadnego żalu... że byłaś tak złośliwą... Pani nie żałujesz tego wcale...
— Bynajmniej...
— Rozumiem... wywarło to najpomyślniejszy skutek na tym zacnym arcyksięciu — odważył się powiedzieć Paskal z uśmiechem, spodziewając się że tym lub owym sposobem zdoła wyrwać Magdalenę z jej lodowatej obojętności, która go już zaczynała niepokoić — to bardzo zręcznie przybierać pozory stawania w obronie godności tych, nad którymi panujemy... będąc kobietą piękną... godną uwielbienia, jaką pani jesteś; pani musi robić z tym biednym księciem wszystko, co ci się tylko podoba... wyjąwszy... że nigdy nie zrobisz z niego człowieka rozumnego... i człowieka szlachetnego, jestem tego pewny.
— Co pan mówi?
— Oto, pani margrabino, nie widziałem jeszcze pani weksla — i otworzył go — założę się, że to idzie o jaką nędzną lichotę. Rzeczywiście... byłem tego pewny... czterdzieści tysięcy franków... Cóż taka kobieta jak pani zrobi z taką drobnostką w Paryżu... Ah!... ah!... czterdzieści tysięcy franków... to tylko arcyksiążę niemiecki zdobyć się może na podobną wspaniałość.
Z początku Magdalena słuchała Paskala, nie rozumiejąc go wcale. Wkrótce jednak pojęła myśl jego, uważał ją za kochankę księcia, żyjącą z jego szczodrobliwości; żywy rumieniec wystąpił na lica Magdaleny. Potem chwila namysłu uspokoiła ją, i była nawet wdzięczną Paskalowi za jego domysł; dlatego też odpowiedziała z lekkim uśmiechem:
— Jak uważam... pan nie lubi księcia.
— Nienawidzę go! — zawołał Paskal zuchwale, zachęcony uśmiechem margrabiny, i sądząc że postąpi po mistrzowsku biorąc się odrazu do rzeczy. — Nie cierpię tego przeklętego księcia, gdyż on posiada skarb, który chciałbym mu wyrwać chociażby ceną wszystkich moich bogactw...
I Paskal pałającym wzrokiem rzucił na Magdalenę, która mu odpowiedziała:
— Skarb?... nie sądziłam, ażeby książę był tak bogaty... kiedy udawał się do pana... o pożyczkę.
— Pani — odpowiedział Paskal po chwili milczenia — tym skarbem... pani jesteś.
— Co znowu, pan mi pochlebia i upewniam pana... że uważasz księcia za daleko bogatszego aniżeli jest rzeczywiście.
— Pani — odpowiedział Paskal po chwili milczenia — przystąpmy prosto do rzeczy, to najlepsza metoda. Pani jest kobietą rozumną, ja też nie jestem zupełnie głupi, możemy się więc porozumieć, co do.
— Co do czego panie?
— Zaraz to pani powiem. Jeżeli za granicą nie uchodzę zupełnie za niewiniątko pod względem finansowym, uchodzę za to za człowieka posiadającego niejaką zamożność, nieprawdaż?
— Uchodzi pan za człowieka bardzo bogatego.
— To jest za takiego, jakim jestem, i dowiodę tego pani zaraz; miljon franków na koszta zagospodarowania... sto tysięcy liwrów rocznego dożywotniego dochodu, bogaty podarunek ślubny, jakiego wszyscy książęta Niemiec razem zebrani zapłacić nie zdołali, zebrawszy składkę pomiędzy sobą. Cóż pani na to powie?
Magdalena, nie rozumiejąc tego wcale, spojrzała na Paskala z wielkiem zdziwieniem. Finansista dodał po chwili:
— Ta hojność zadziwia panią, albo też pani mi nie wierzy? Zdaje się to pani niepodobnem... lecz przekonam panią, że ja mogę sobie pozwolić na takie kaprysy. Patrz pani, jest to rejestrzyk do niczego prawie nie podobny, i wydobył z jednej szufladki swego biurka zapisaną kartę papieru; jest to mój bilans, i nie będąc bardzo biegłą w finansach, może pani przekonać się, że tegoroczny mój inwentarz dochodzi do dwudziestu siedmiu miljonów, pięć kroć sta tysięcy franków. Teraz, przypuśćmy, że mój kaprys kosztować mnie będzie okrągłą liczbę trzech miljonów, zawsze mi jeszcze pozostanie dwadzieścia cztery pięknych miljonków, które obracane tak, jak ja niemi obracam, zawsze mi przyniosą około miljona pięciu kroć stu tysięcy franków, a ponieważ wybornie się utrzymam za pięćdziesiąt lub sześćdziesiąt tysięcy franków rocznie, zatem w przeciągu trzech lat odzyskam moje trzy miljony, wydane dla owego kaprysu. Dlatego powiadam pani margrabinie, ponieważ szczególniej co do podobnych kaprysów trzeba zawsze wyrachować i dowieść, że człowiek może dotrzymać co obiecuje. Powiedz sama, czy poczciwy Paskal nie wart jakiego księcia?
— Więc pan taką ofiarę dla mnie chce... uczynić?
— Opuść pani arcyksięcia, daj mi zadatek, a wyliczę pani z ręki do ręki cały miljon w biletach skarbowych. U mego notarjusza zeznaję akt na sto tysięcy franków rocznego dochodu... i jeżeli papa Paskal będzie zadowolony... to nie na tem jeszcze koniec jego szczodrobliwości...
Finansista mówił szczerą prawdę, ofiarę tę chciał z całego serca uczynić; coraz większy urok, jakiego doznawał na widok Magdaleny, jego duma, którąby zaspokoił, gdyby mu się udało pozbawić księcia jego kochanki, potem próżność otoczenia jej w oczach całego Paryża wielkim przepychem i wzbudzenia powszechnej zazdrości, nareszcie niecna nadzieja doprowadzenia margrabiny siłą pieniędzy, do porwania Antoniny Franciszkowi, wszystko to w jego cynizmie, w jego podłości usprawiedliwiało ofiarę uczynioną Magdalenie.
Oceniając z tej wspaniałej ofiary, i jeżeli tak powiedzieć można, z tego termometru człowieka szkatuły, wpływ, jaki na niego wywierała, Magdalena ucieszyła się w duszy, i chcąc lepiej poznać szczerość tej ofiary, odpowiedziała, udając pewną wątpliwość:
— Rzeczywiście, panie, propozycje te przewyższają moje zasługi i prawa... lecz...
— Dodam jeszcze pięćdziesiąt tysięcy franków rocznego dochodu i zachwycające mieszkanie wiejskie. To moje ostatnie słowo, margrabino.
— Oto i moje ostatnie słowo, panie Paskal — odpowiedziała Magdalena, podnosząc się i rzucając na niego spojrzenie, które go przejęło drżeniem. — Posłuchaj mnie pan uważnie: pan jesteś nikczemnie chciwy; hojna ofiara pana przekonywa mnie zatem o wrażeniu, jakie na panu uczyniłam.
— Jeśli ta ofiara jest niedostateczna — zawołał Pascal składając ręce — mów pani, a ja...
— Milcz pan, nie potrzebuję twoich pieniędzy.
— Cały mój majątek jeśli potrzeba.
— Spojrzyj ma mnie uważnie, panie Paskal, a jeżeli śmiałeś kiedy spojrzeć w oczy uczciwej kobiecie, jeżeli umiałeś wyczytać prawdę z jej czoła, przekonasz się, że ja mówię prawdę. Gdybyś pan cały majątek złożył, tu, u stóp moich, zawsze wzgarda i niechęć, jakie czuję dla ciebie, pozostaną w mej duszy.
— Zgnieć mnie pani, ale pozwól powiedzieć sobie...
— Milcz pan... podobało mi się pozostawić pana przez chwilę w mniemaniu, jakobym była kochanką księcia... naprzód, ponieważ nie dbam wcale o szacunek człowieka podobnego panu, a potem, ponieważ cię to zachęca w twoich zuchwałych propozycjach.
— Ależ w takim razie... dla czegóż mi było...
— Milcz pan... chciałam znać wielkość wpływu, jaki na pana wywieram; wiem już teraz wszystko... i będę z tego korzystać.
— O! tego właśnie pragnę, jeżeli tylko pani chce...
— Przyszłam tutaj dla dwóch przyczyn; pierwszą jest... zrealizowanie tego wekslu...
— Natychmiast, lecz...
— A potem, przyszłam jeszcze, ażeby położyć koniec nikczemnemu nadużyciu, jakiego się pan dopuszczasz z usługi wyświadczonej pozornie w celu szlachetnym mężowi mojej najlepszej przyjaciółki, panu Karolowi Dutertre.
— Pani go zna? ah! widzę teraz całą zasadzkę.
— Każda zasadzka jest dobra, byle tylko podejść istoty szkodliwe; pan się w nią złapałeś...
— Być może, moja pani — rzekł Paskal ściskając zęby z gniewem i rozpaczą, gdyż nakazująca piękność Magdaleny, podniesiona jeszcze jej mową ożywioną drażniła jego żądze aż do szaleństwa — być może, iż pani zbyt wcześnie triumfuje.
— Zobaczy to pan...
— Zobaczymy — odpowiedział Paskal, udając odwagę i zuchwalstwo pomimo męczarni, które go dręczyły — zobaczymy.
— Natychmiast... tu... na tym stole podpiszesz pan akt, mocą którego zobowiążesz się pozostawić panu Dutertre tenże sam czas, jaki mu ustnie obiecywałeś do spłacenia całej należytości.
— Lecz...
— Ponieważ pan mógłbyś mnie oszukać, a ja nie znam się na interesach, poruczyłam memu notarjuszowi spisanie tego aktu, ażebyś go pan potrzebował tylko podpisać.
— To żart chyba...
— Notarjusz przybył tu ze mną i czeka w przyległym pokoju.
— Jakto? przyprowadziła go pani?
— Nie zwykłam chodzić sama do takiego człowieka, jakim pan jesteś. Podpiszesz mi pan zatem ten akt natychmiast.
— W nagrodę zaś?
— Otrzymasz mą wzgardę i niechęć... jak zawsze...
— Na miłość Boską... Tego zanadto!
— Nie zmienię jednak mego słowa.
— Chcieć mi za darmo wyrwać mój najlepszy kąsek. Zofja Dutertre jest najlepszą pani przyjaciółką? ah! jej łzy będą gorzkiemi dla pani? ah! boleść tej rodziny ściskać będzie pani serce? Doprawdy! to wszystko przychodzi mi w samą porę i będę wiedział, gdzie mam wywrzeć moją zemstę!
— Odmawia pan tedy?
— Czy ja odmawiam? Jakto! pani margrabina uważa mnie chyba za jakiego głupca? i na kobietę rozumną, jesteś pani zbyt słabą... w tej chwili. Byłabyś mnie pani podeszła pieszczotami... pochlebstwem... byłabyś mnie ujęła obietnicami... zdolny byłem do wszystkiego...
— Powinieneś pan wiedzieć, że nikt się nie poniży, chociażby czegokolwiek miał żądać od pana Paskala, nawet niepodobna nikomu udawać chęci podejścia pana Paskala. Trudno upodlić się tak dalece; nakazuje mu się tylko, ażeby naprawił czyn niegodny, i on go naprawia... zniewolony... przymuszony... do tego, a potem znowu się panem Paskalem pogardza jak dawniej, dziś, wczoraj... jutro jak dzisiaj...
— Co za szaleństwo — zawołał finansista odurzony, prawie przerażony tym wyrazem przekonania, jaki przebijał w mowie Magdaleny, pytając samego siebie, czy ona czasem nie wie o jakim skrytym jego czynie, którymby go potępić mogła. Lecz człowiek ten chytry i przezorny, jak zręczny złoczyńca uspokoił się wkrótce po szybkiem roztrząśnieniu swego sumienia i dodał: A zatem gotów jestem być posłusznym... jeżeli mnie pani do tego zniewoli... czekam...
— Nie będzie to trwać długo.
— Czekam... czekam....
— Widziałam przy ulicy, na której pan mieszka, kilka mieszkań do najęcia. Wprawdzie niema w tem nic nadzwyczajnego, mój panie Paskal; lecz przypadek zrządził że znalazło się bardzo ładne pierwsze piętro prawie naprzeciwko tego domu.
Paskal spojrzał na Magdalenę jakby odurzony.
— Mieszkanie to najmuję dla siebie i jutro wprowadzam się do niego.
Jakieś wątpliwe przeczucie ogarnęło finansistę, zbladł.
Utkwiwszy palące spojrzenie w finansiście, Magdalena mówiła dalej:
— W każdej chwili we dnie i w nocy, będziesz pan wiedział że ja tam jestem. Nie będziesz mógł wyjść z domu ani wrócić do niego, nie przechodząc około moich okien, w których często znajdować się będę, ja dosyć lubię siadywać w oknie. Pan się nie ruszysz ze swego domu, upewniam pana o tem, urok niezwalczony... fatalny... więzić pana w nim będzie jakby za karę w każdej chwili. Mój widok będzie męczarnią dla pana, a jednak starać się będziesz widzieć mnie... Za każdym razem, gdy spotkasz moje spojrzenie, a często spotykać je będziesz, otrzymasz cios sztyletu w serce... a jednali, chowając się za firankami, śledzić będziesz każde moje spojrzenie.
Tak mówiąc, Magdalena zbliżyła się do Paskala drżącego, strwożonego, oczarowanego, dyszącego pod jej palącem spojrzeniem.
Poczem margrabina odezwała się jeszcze.
— Ale to nie wszystko... ponieważ mieszkanie to jest obszerne, Antonina, zaraz po swojem małżeństwie, przybędzie z Franciszkiem mieszkać razem ze mną... wtedy... to już sama nie wiem, co się z tobą stanie, mój biedny panie Paskal.
— Oh, to piekielna kobieta — szepnął finansista.
— Wyobraź pan sobie zatem, wszelkiego rodzaju męczarnie, jakie będziesz ponosić. Musiałeś pan bardzo być zajęty Antoniną, kiedy ją aż zaślubić chciałeś; musiałeś i mną bardzo być zajęty, kiedy cały twój majątek u stóp moich złożyłeś. I cóż! nietylko, że narażony będziesz na największe cierpienia, widząc, że kto inny posiada osoby, za któremi się tak szalenie uganiałeś (ja jestem wdową i myślę wyjść za mąż), ale nadto pan przeklniesz wszystkie swoje skarby, ponieważ każda chwila dnia powtarzać ci będzie, że one nie mogły przynieść ci żadnej usługi w zaspokojeniu twoich najgorętszych życzeń.
— Puść mnie pani — wyjąknął Paskal, cofając się przed Magdaleną, która ciągle trzymała go pod urokiem swego czarownego spojrzenia. Ah! ta kobieta... to prawdziwy szatan.
— Posłuchaj pan jeszcze — dodała margrabina — nie zdziwię się bynajmniej, mój biedny panie Paskal, jeżeli pomijając twoją zawistną wściekłość, twoją dziką zazdrość, przywiedzioną do obłąkania samą myślą miłosnego szczęścia Antoniny i mego, które prawie codziennie widzieć będziesz. Nie zdziwię się bynajmniej, powtarzam, mój biedny panie Paskal, jeżeli przy nieudolności twojej zaradzenia temu wszystkiemu... oszalejesz... albo też dla zakończenia wszystkich cierpień... zastrzelisz się nareszcie.
— Nie nastąpi to przynajmniej przed zaspokojeniem mej zemsty — rzekł zcicha Paskal, ogarnięty jakimś dzikim szałem, rzucając się do swego biurka, gdzie leżały pistolety.
Lecz Magdalena, wiedząc jak się należało lękać takiego człowieka, posuwając się ku niemu krok za krokiem i trzymając go ciągle pod ogniem swego czarodziejskiego spojrzenia, na uczynione przez Paskala poruszenie nagle stanęła przy kominie i gwałtownie pociągnęła za sznur od dzwonka, na który już dawniej zwróciła uwagę.
To też w chwili, kiedy Paskal wybladły, przerażający, zwrócił się do niej, wszedł do pokoju z pośpiechem jego służący, zdziwiony nadzwyczajnie tem gwałtownem dzwonieniem.
Na łoskot otwierających się drzwi, na widok swego kamerdynera, Paskal opamiętał się, skwapliwie ukrył za sobą rękę, trzymając pistolet, i upuścił go na dywan.
Magdalena skorzystała z tych kilku chwil, ażeby się zbliżyć do drzwi, zostawionych przez służącego nawpół otwartemi i rzekła głośno do notarjusza, który znajdował się w przyległym pokoju i odwrócił się nagle, usłyszawszy silny kilkakrotny głos dzwonka.
— Przepraszam pana najmocniej, że tak długo musiałeś czekać, proszę bardzo, pójdź pan do nas.
Notarjusz wszedł do pokoju.
— Idź precz — zawołał Paskal z gniewem na swego służącego, poczem obtarł swoje blade czoło, zroszone zimnym potem.
Magdalena została sama z Paskalem i notarjuszem, któremu powiedziała:
— Czy pan przygotował akt dotyczący pana Karola Dutertre?
— Przygotowałem, pani margrabino, i pozostaje już tylko opatrzyć go podpisami.
— Bardzo dobrze — rzekła Magdalena, — następnie gdy Paskal, jak odurzony stał oparty o fotel umieszczony przed biurkiem, wzięła kartę papieru, pióro i napisała, co następuje:
Podpisz pan umowę, a nietylko, że nie będę mieszkała w twojem sąsiedztwie, ale jutro opuszczę Paryż, albo przynajmniej bardzo długo nie wrócę do niego, czego przyrzekam, święcie dotrzymuję.
Te kilka wierszy Magdalena oddała Paskalowi, mówiąc do notarjusza:
— Przebacz pan, ale mamy jeszcze jedną kwestję dotyczącą tego aktu, właśnie kwestję tę chciałam przedstawić panu Paskalowi.
— Bardzo dobrze, pani margrabino — odpowiedział notarjusz z ukłonem, gdy tymczasem Paskal czytał.
Zaledwie skończył to czytanie, odezwał się do notarjusza głosem wzruszonym, i jak gdyby chciał uniknąć grożącego mu niebezpieczeństwa.
— Gdzie jest akt... panie... akt... skończmy jak najprędzej.
— Przeczytam go panu naprzód — odpowiedział notarjusz, wydobywając go ze swego pugilaresu i rozwijając powolnie.
Lecz Paskal wyrwał mu go nagle z ręki, i rzekł jak gdyby wzrok jego był zupełnie zasłoniony:
— Gdzie mam podpisać?
— Tutaj panie, i przedewszystkiem stwierdzić swój podpis, ale jest zwyczaj...
Paskal drżącą i konwulsyjną ręką napisał stwierdzenie, podpisał, rzucił pióro na biurko i pochylił głowę, ażeby się już więcej nie spotkać z wzrokiem Magdaleny.
— Brakuje tu jeszcze jednej cyfry — dodał skrupulatny notarjusz.
Paskal zacyfrował, a notarjusz zabrał akt rzucając wkoło siebie zdumione spojrzenie, tak dalece wyraz bladej twarzy Paskala był przerażający.
Magdalena, zachowawszy całą krew zimną wzięła swój weksel, zostawiony na biurku i rzekła do finansisty:
— Ponieważ potrzebować będę wszystkich moich pieniędzy na dalszą podróż, i ponieważ jutro wyjeżdżam, pójdę przeto, jeżeli pan pozwoli, odebrać należytość z tego weksla.
— Udaj się pani do mej kasy — odpowiedział Paskal, machinalnie, z wzrokiem obłąkanym i krwią zaszłym gdyż po dotychczasowej jego bladości krwawy rumieniec wystąpił na jego twarz.
Magdalena idąc przed notarjuszem, który spróbował ukłonić się jeszcze raz, ażeby mu się powtórnie przypatrzyć, wyszła z gabinetu, zamknęła drzwi i rzekła do służącego:
— Gdzie jest kasa, mój przyjacielu?
— Wejdzie pani w pierwsze drzwi po lewej stronie dziedzińca.
Gdy margrabina wychodziła z salonu, ciężki łoskot rozległ się w gabinecie Paskala. Zdawało się, jak gdyby ciało jakieś upadło na posadzkę; służący, zostawiwszy Magdalenę i notarjusza, pobiegł skwapliwie do swego pana.
Margrabina, odebrawszy w biletach bankowych całą wartość swego wekslu, miała już wsiadać do pojazdu w towarzystwie notarjusza, gdy wtem ujrzała w bramie służącego, z trwogą wybiegającego z domu.
— Cóż się stało? mój przyjacielu — zapytał go notarjusz — zdajesz się być przestraszony.
— Ah! panie, co za nieszczęście! mój pan został tknięty apopleksją... biegnę po doktora.
I znikł udając się spiesznie w dalszą drogę.
— Tak myślałem — rzekł notarjusz, zwracając się do Magdaleny — ten poczciwy człowiek nie zdawał się być w swoim naturalnym stanie; czy pani nie zauważyła tego, pani margrabino?
— Przeciwnie, i ja zauważyłam coś szczególnego w twarzy pana Paskala.
— Daj Boże, ażeby to tylko nie było coś niebezpiecznego, pani margrabino, człowiek tak bogaty... umrzeć w samej sile wieku, prawdziwie... byłaby to wielka szkoda.
— Wielka szkoda, rzeczywiście, ale, jeżeli pan sobie życzy, odwiozę pana do domu, gdzie odda mi pan akt, dotyczący pana Dutertre, gdyż ja go zaraz potrzebuję.
— Oto jest, pani margrabino, ale nigdy na to nie pozwolę, ażeby pani miała dla mnie zbaczać z drogi. Wstąpię tu o parę kroków. Mam nawet tu interes.
— Niechaj i tak będzie. Ale bądź pan łaskaw zabrać ze sobą te czterdzieści tysięcy franków. Chciałabym mieć na podróż dziesięć tysięcy franków złotem, i weksel na Londyn.
— Zajmę się tem natychmiast, pani margrabino. Kiedyż mi pani każe przynieść do siebie pieniądze?
— Dzisiaj wieczorem, przed szóstą; pragnę bowiem wyjechać jutro rano, i to bardzo wcześnie.
— Przybędę niezawodnie, pani margrabino.
Notarjusz ukłonił się z uszanowaniem, a Magdalena kazała się zawieść do zakładów Karola Dutertre.
| . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . |
Jakeśmy już powiedzieli, Magdalena wyszedłszy z domu Paskala, kazała się zawieźć do pani Dutertre; ta była sama w swoim pokoju sypialnym, gdy służąca oznajmiła jej przybycie margrabiny.
Zofja siedząc w obszernym fotelu, zdawała się być pogrążoną w bolesnej rozpaczy; na widok swej przyjaciółki, spiesznie podniosła głowę, jej zmienione rysy, świeżemi śladami łez naznaczone, pokryte były śmiertelną bladością.
— Patrz... czytaj... i nie płacz więcej — zawołała Magdalena — doręczając jej akt podpisany przez Paskala — czy nie słusznie mówiłam wczoraj: Nie trać nadziei.
— Ten papier! — rzekła pani Dutertre ze dziwieniem — cóż to znaczy? wytłumacz się.
— Jest to twoje i twego męża oswobodzenie.
— Nasze oswobodzenie?
— Pan Paskal zobowiązał się pozostawić twemu mężowi tyle czasu, ile mu będzie potrzeba do zaspokojenia jego długu.
— Miałożby to być prawdą?! nie... nie... takie szczęście, powtarzam jeszcze, to być nie może!
— Przeczytaj więc... niewierna.
Zofja przelotnie przejrzała dokument, poczem spojrzawszy na margrabinę ze zdumieniem.
— To cud jakiś — rzekła — nie mogę oczom moim uwierzyć, i jakimże sposobem? ależ... mój Boże!... to chyba czary.
— Być może... odpowiedziała Magdalena z uśmiechem — kto wie?
— Ah!... przebacz... moja przyjaciółko... — dodała Zofja rzucając się na szyję margrabiny, — zdziwienie moje było tak silne... że na chwilę zapomniałam o mojej wdzięczności. Ty zasłaniasz nas od zguby... my i dzieci nasze winni ci jesteśmy wszystko, szczęście, bezpieczeństwo, majątek... O! Magdaleno... ty jesteś naszym aniołem opiekunem.
Wyrazy wdzięczności pani Dutertre były szczere.
Jednakże margrabina zauważyła w dźwięku, w ruchach, w spojrzeniu swej przyjaciółki pewien rodzaj przymusu. Rysy jej nie zdawały się być pogodne i wesołe, jakiemi powinny się były okazać na wiadomość o ich niespodziewanem ocaleniu; inna jeszcze zgryzota widoczna dręczyła panią Dutertre, dlatego też po chwili uważnego milczenia Magdalena odpowiedziała.
— Zofjo, ty ukrywasz coś przede mną, twoje cierpienia i zgryzoty nie skończyły się jeszcze.
— Możeszże tak sądzić, kiedy dzięki tobie Magdaleno, przyszłość nasza jest dzisiaj równie piękną, równie pewną, jak wczoraj była rozpaczliwą... kiedy...
— Powtarzam ci jeszcze raz, moja biedna Zofjo, że ty jeszcze cierpisz. Powinnabym w rysach twoich widzieć radość najzupełniejszą, a ty zaledwie zdolną jesteś ukryć swoje zmartwienie.
— Czy uważasz mnie za niewdzięczną?
— Sądzę, że twoje biedne serce jest zranione... tak, a ta rana jest tak bolesną, że nie zdoła jej nawet złagodzić pomyślna wiadomość, którą ci przynoszę.
— Magdaleno, zaklinam cię, pozostaw mnie, nie patrz tak na mnie, nie patrz tak na mnie... miesza mnie to... nie badaj mnie, ale wierz mi... o! błagam cię, wierzaj, że w życiu mojem nie zapomnę tego, co ci jesteśmy winni.
Tu pani Dutertre zakryła twarz rękoma i zalała się łzami.
Margrabina zastanowiła się chwilkę i zdawała się powątpiewać, poczem dodała:
— Zofjo, gdzie jest twój mąż?
Młoda kobieta zadrżała, zarumieniła się zbladła kolejno, nareszcie zawołała mimowolnie i z obawą.
— Chcesz wiedzieć?
— Tak jest.
— Nie wiem... czy teraz jest... w fabryce — odpowiedziała pani Dutertre jąkając się — lecz jeżeli życzysz sobie... jeżeli tego koniecznie pragniesz... każę go zawołać... ażeby się od ciebie samej dowiedział... ile ci zawdzięczamy...
Margrabina smutnie kiwnęła głową i odpowiedziała:
— Nie dla odbierania podziękowań twego męża, chciałam się z nim zobaczyć. Zofjo, chciałam tylko... ażeby ciebie... i jego razem... pożegnać...
— Pożegnać nas?
— Dziś wieczorem wyjeżdżam z Paryża.
— Wyjeżdżasz! — zawołała pani Dutertre, i w głosie jej odbiła się dziwna mieszanina zdumienia, smutku i radości.
Żaden z tych odcieni nie uszedł baczności i przenikliwości Magdaleny.
Naprzód doznała jakiegoś przykrego wrażenia, nawet jej oczy łzami zaszły; później atoli, tłumiąc swoje wzruszenie, rzekła do swej przyjaciółki, uśmiechając się ze słodyczą i biorąc ją za obie ręce:
— Moja biedna Zofjo, ty jesteś zazdrosna.
— Magdaleno!...
— Jesteś względem mnie zazdrosna... przyznaj sama...
— Upewniam cię...
— Zofjo.. bądź otwartą, zaprzecz temu, byłoby to toż samo, co chcieć mnie przekonać, że z wyrachowaniem byłam zalotna... dla twego męża... a Bogu tylko wiadomo... jaka w tem jest moja wina; widziałam go tylko raz jeden... i to w twojej przytomności.
— Magdaleno — zawołała młoda niewiasta z wylaniem i nie mogąc powściągnąć już swoich łez — przebacz mi... uczucie to jest haniebne... niegodne... bo znam całą wzniosłość, twego serca, i ty jeszcze w tej chwili śpieszysz nam wszystkim na ratunek... lecz gdybyś wiedziała...
— Tak jest.... dobra moja Zofjo... gdybym wiedziała... ale nic nie wiem... Otóż złóż przede mną twoje zupełne wyznanie; być może, iż ono oświeci mnie zupełnie.
— Magdaleno... doprawdy, ja się wstydzę, nie będę nigdy miała odwagi.
— Proszę cię... czegóż się lękasz... skoro dzisiaj wieczorem wyjeżdżam.
— Otóż to właśnie... co mnie boli i oburza na siebie samą... wyjazd twój zasmuca mnie... miałam nadzieję oglądać cię tu codziennie, może przez długi przeciąg czasu... gdy tymczasem...
— Gdy tymczasem... wyjazd mój uwolni cię od okrutnej obawy... nieprawdaż? ależ to rzecz bardzo prosta, moja Zofjo kochana, cóż sobie możesz zarzucić? kiedy dzisiaj rano, zanim cię jeszcze widziałam, postanowiłam już wyjechać?
— Prawda... ty tylko tak mówisz... zacna i szlachetna przyjaciółko.
— Zofjo, ja nigdy nie kłamałam... powtarzam ci, że dzisiaj rano, zanim do ciebie przyszłam... mój wyjazd był już ułożony... ale zaklinam cię, powiedz mi jakie powody zbudziły twą zazdrość... być może iż to jest ważniejsze, aniżeli sobie wyobrażasz dla szczęścia twojej przyszłości.
— Słuchaj zatem! Wczoraj wieczorem Karol przybył do domu, strudzony, znękany i przerażony szybkiemi środkami jakiemi nam zagroził Paskal; mimo ciężkich zgryzot swoich... znowu długo mówił tylko o tobie; wtedy wyznaję ci szczerze, obudziło się pierwsze moje podejrzenie, widząc do jakiego stopnia twoje wspomnienie opanowało jego umysł. Karol położył się na łóżku, ja zamyślona, siedziałam jeszcze w jego głowach, wkrótce potem zasnął, znużony gwałtownemi wzruszeniami całego dnia; po jakimś czasie sen jego, naprzód spokojny, stawał się coraz niespokojniejszym, dwa czy trzy razy twoje imię wyszło z ust jego... potem rysy jego przybrały wyraz bolesny, i jak gdyby wyrzutem sumienia obarczony, wyjąkał: przebacz, Zofjo, przebacz... i wy moje dzieci, o! Zofjo... poczem wymówił jeszcze kilka niezrozumiałych słów, i sen jego nie był już niczem przerwany. Oto wszystko co zaszło, Magdaleno, mój mąż wymówił twe imię tylko przez sen, a jednak... nie jestem w stanie wypowiedzieć ci... jaką mnie to przejęło boleścią; daremnie szukałam przyczyny tego wrażenia tak silnego, tak nagłego, gdyż Karol widział cię tylko raz jeden i to zaledwie przez kwadrans; wprawdzie jesteś piękną... o! bardzo piękną... i ja nie mogę równać się z tobą, wiem o tem; jednak Karol aż dotąd bardzo mnie kochał...
Tu młoda kobieta zalała się rzewnemi łzami.
— Biedna i dobra Zofjo — odpowiedziała margrabibna z rozrzewnieniem — uspokój się... on ciebie kocha... on zawsze cię kochać będzie... i przy tobie zapomni o mnie wkrótce.
Pani Dutertre westchnęła smutnie, kiwnąwszy głową. Magdalena mówiła dalej:
— Wierzaj mi, Zofjo, od ciebie zależeć będzie, ażeby o mnie zapomniał; równie jak od ciebie zależało, ażeby twój mąż nigdy ani na chwilę o mnie nie pomyślał.
— Cóż to ma znaczyć?
— Przed chwilą dopiero wywołałam twoje poufne zwierzenie, zapewniając cię, że pewnie sprowadzi ono za sobą jaki pomyślny skutek dla twego przyszłego szczęścia i dla szczęścia twego męża... nie zawiodłam się w tej mierze.
— Wytłumacz się.
— Oto, wyobraź sobie, moja droga Zofjo, że jesteś u spowiedzi — dodała Magdalena z uśmiechem — tak jest, wyobraź sobie że się znajdujesz przy konfesjonale tego ogromnego i grubego księdza Jolivet... pamiętasz? tego jałmużnika naszej pensji, który nam zadawał dziwne pytania, kiedyśmy były młodemi panienkami... od owego czasu, częstokroć pytałam samej siebie, dlaczego to nie mamy oddzielnych kapłanek do słuchania spowiedzi dziewcząt... ale, ponieważ, nie będąc kapłanką, jestem kobietą... — dodała margrabina, uśmiechając się powtórnie — mogę ci przeto zadać kilka pytań, które pewnie byłyby się nasunęły naszemu jałmużnikowi. Powiedz mi tedy... tylko się nie wstydź... czy twój mąż ożenił się z tobą z miłości?
— Niestety! tak jest.
— Nie wzdychajże, moja droga, na tak miłe wspomnienie!
— Ah! Magdaleno, im smutniejszą jest teraźniejszość, tem niektóre wspomnienia więcej nas dręczą...
— Teraźniejszość... przyszłość tem będą, czem je uczynić zechcesz... Ale odpowiedz mi jeszcze... Wszakże przez dwa czy trzy pierwsze lata waszego małżeństwa... Kochaliście się oboje... tak jak para kochanków, nieprawdaż? ty mnie rozumiesz przecież?
Młoda kobieta zarumieniła się i spuściła oczy.
— Potem, powoli... powoli... pomimo że przywiązanie wzajemne nie zmniejszyło się wcale, po tem namiętnem uczuciu nastąpiło inne... spokojniejsze... które wasza miłość dla dzieci przybrała wdziękiem i słodyczą... ale nakoniec... dwaj kochankowie byli już tylko dwoma przyjaciółmi, połączonymi najdroższym i najświętszym obowiązkiem... czy to prawda?
— Prawda, Magdaleno, i jeżeli ci mam wyznać... żałowałam niekiedy tych pierwszych dni młodości i miłości; ale później wyrzucałam sobie te żale... wmawiając w siebie, że one nie dadzą się może pogodzić z poważnemi obowiązkami, jakie na nas wkłada macierzyństwo.
— Biedna Zofjo... ale powiedz mi... wszakże to ostudzenie... albo raczej... przeistoczenie kochanków w małżonków, w przyjaciół, jeżeli tak wolisz nie było wcale nagłe, nieprawdaż? Przyszło ono nieznacznie, i tak, żeś tego prawie nie spostrzegła.
— Rzeczywiście... ale skądże ty to wiesz?
— Jeszcze jedno pytanie... droga Zofjo... w pierwszych czasach waszej miłości... byliście oboje... ty i twój mąż... bardzo zalotni względem siebie? jestem tego pewną. Twoja toaleta pewnie nigdy nie była dosyć świeżą... dosyć ładną... podnieść wdziękiem i starannością to wszystko co było powabnem w tobie... podobać się mężowi, ujmować go zawsze, pragnąć ażeby zawsze był zakochanym, było twoją jedyną myślą... Twój Karol zawsze jakiś kwiatek, jakieś zapachy lubił więcej od innych kwiatków od innych zapachów... to też twoje piękne włosy, twoje suknie wydawały tę woń przyjemną, która w naszej nieobecności materjaliuzje, że tak powiem, wspomnienie ukochanej kobiety...
— To prawda... lubiliśmy nadzwyczajnie zapach fiołków i irysu... woń ta zawsze mi przypomina pierwsze chwile naszego małżeństwa.
— Przekonasz się sama... Co zaś do twego męża, jestem pewną, że i on elegancją, staraniem, gustem odznaczał się we wszystkich szczegółach swej toalety... słowem, oboje pełni zapału, namiętni, z rozkoszą walczyliście na przemian wszystkiemi słodyczami waszej młodej miłości... ale niestety! na łonie tego łatwego, tego dogodnego szczęścia, nieznacznie powstało przywyknienie... przyzwyczajenie, ten fatalny zwiastun niedbałości o siebie samego. Przywyknienie... tem niebezpieczniejsze, że częstokroć staje się podobnem do jakiegoś zaniedbania. Stąd też to mówimy sobie: „Jestem pewna, że on mnie kocha, poco ta staranność, poco ta ciągła pamięć o siebie... co znaczą te wszystkie drobnostki obok prawdziwej miłości?“ Tym to sposobem, droga Zofjo, nadszedł ów dzień, w którym, poświęcona wyłącznie miłości swych dzieci, nie zwróciłaś już uwagi na to, czy włosy twoje były uczesane stosownie do twojej ładnej twarzyczki... czy suknia twoja odpowiadała twemu pięknemu gorsowi... czy twoja nóżka była już od rana starannie obutą... mąż twój oddany także swoim zatrudnieniom, podobnie jak ty obowiązkom macierzyńskim, również zaniedbywał się znacznie. Powoli, oczy wasze przyzwyczaiły się do tej zmiany, nie spostrzegając jej prawie wcale, tak jak człowiek nie zauważa, że się starzeje, żyjąc zawsze razem. Jest to prawdą, tak oczywistą, droga Zofjo, że gdybyś w tej chwili przywołała na pamięć staranność, elegancję, troskliwość ustawiczną o siebie i twego męża i twoją własną w epoce pierwszej waszej miłości... zdumiałabyś się, porównywując przeszłość z teraźniejszością...
— To niezaprzeczona prawda, Magdaleno — odpowiedziała Zofja smutnie, jak gdyby się wstydziła swego zaniedbanego ubioru i włosów mniej starannie uczesanych. — Tak jest, powoli zapomniałam o sztuce, albo raczej o chęci podobania się swemu mężowi. Niestety teraz za późno tego żałować.
— Za późno! — zawołała margrabina — za późno! w dwudziestym piątym roku życia, przy twoich powabnych rysach... za późno, przy tej prześlicznej kibici, tych wspaniałych włosach, tych zębach jak perły, tak wielkich kochających oczach, tej maleńkiej rączce i nóżce drobnej, za późno! Pozwól mi tylko zostać twoją garderobianą na pół godziny, droga Zofjo, a zobaczysz, czy to za późno, ażeby twego męża uczynić równie tkliwym i namiętnie kochającym cię, jak dawniej.
— Ah! Magdaleno! tylko ty umiesz natchnąć nadzieją tych nawet, którzy ją już utracili; a jednak, prawda słów twoich przeraża mnie. Niestety! masz słuszność, Karol już mnie nie kocha.
— On ciebie zawsze kocha, a może nawet więcej jak dawniej, droga Zofjo, gdyż jesteś dla niego doświadczoną małżonką, tkliwą matką jego dzieci; ale nie jesteś już tą czarującą kochanką przeszłości, i dlatego też nie czuje on już teraz tej palącej, namiętnej miłości pierwszych chwil waszego szczęścia. Trochę za surowe jest to, co mówię, moja dobra Zofjo; ale Bóg zawsze wie co robi: nie stworzył on nas istotami niematerjalnemi; wprawdzie nie jesteśmy wyłącznie materją, ale też i nie jesteśmy samym duchem. Wierzaj mi, w rozkoszy jest coś boskiego, dlatego też trzeba ją umieć przystroić, ozdobić, słowem, przebacz mi to wyrażenie może zbyt rażące w małżeństwie... oto trzeba umieć odrobiną lubieżności zbudzić zmysły, uśpione przyzwyczajeniem, jeżeli zaś nie, każda przymilająca kobieta odniesie zwycięstwo nad żoną, a między nami mówiąc, będzie to tylko winą samej żony, gdyż powiedz sama, Zofjo, czemużby obowiązki kobiety i matki nie dały się pogodzić z przymileniem i rozkoszami kochanki? czemużby ojciec, mąż, nie mógł także być zachwycającym kochankiem? Posłuchaj, moja dobra Zofjo, w dwóch słowach, ze zwykłą sobie szorstką otwartością przedstawię ci twoje i moje położenie: Twój mąż cię kocha, ale cię nie pragnie... Twój mąż nie kocha mnie, ale mnie pragnie.
Poczem margrabina, śmiejąc się jak szalona dodała:
— Nie dziwnąż to jest rzeczą, ażebym ja, panna niestety! zupełnie bezinteresowna w obecnej kwestji, bo jestem jak łakotniś bez żołądka, któryby rozprawiał o smacznej kuchni... nie jestże to dziwną rzeczą, abym ja dawała nauki kobiecie zamężnej?
— Ah, Magdaleno — zawołała Zofja z szczerem wylaniem — dzisiaj dwa razy nas ocalasz... gdyż to, co mój mąż czuje dla ciebie... mógłby także i dla innej, mniej szlachetnej, kobiety czuć... a wtedy... wyobraź sobie moje zgryzoty! moje łzy!... O! masz słuszność... Trzeba koniecznie, ażeby Karol znalazł i odzyskał w żonie... swą dawną kochankę...
Rozmowa Magdaleny i Zofji została tedy przerwana przybyciem Antoniny, która, żywa jak radość, młodość i szczęście, wbiegła do pokoju wołając:
— Zofjo, słyszałam wczoraj, że Magdalena będzie tu dziś rano, przybywam, aby wam powiedzieć, że...
— Ani słowa więcej — rzekła śpiesznie margrabina, całując Antoninę w czoło. — Nie mamy ani jednej chwili czasu do stracenia; musimy teraz, jak dawniej na pensji, zostać garderobianemi Zofji.
— Co mówisz? — zawołała młoda kobieta.
— Ale, Magdaleno — rzekła Antonina — przyszłam donieść wam, że mój akt ślubny został dziś rano podpisany przez księcia i mego stryja, oraz że...
— Twój akt ślubny jest podpisany, moje dziecię, to rzecz ważna, i spodziewałam się tego, resztę opowiesz mi, jak tylko przygotujemy naszej Zofji najładniejszą, najzalotniejszą toaletę w świecie, jest to rzecz ważna, a mianowicie, rzecz bardzo pilna. Poczem margrabina szepnęła do ucha pani Dutertre. — Twój mąż może lada chwila nadejść, trzeba, ażeby był zachwycony... oczarowany... i będzie nim niezawodnie. — Zwróciwszy się potem do Antoniny, Magdalena dodała: — prędzej, prędzej moje dziecię, pomóż mi przenieść tę toaletę do okna... i zajmijmy się naprzód głową Zofji.
— Ale doprawdy, Magdaleno — odpowiedziała pani Dutertre z uśmiechem, gdyż mimowolnie powracała do nadziei i szczęścia — doprawdy, tyś oszalała.
— Nie tak jak ci się zdaje — odpowiedziała margrabina, sadzając Zofję przed toaletą; a rozwiązawszy śliczne włosy swej przyjaciółki, dodała: — z takiemi włosami, gdybym nawet była brzydką, jak potwór, jeszczebym się starała być przymilającą do najwyższego stopnia; pomyślże teraz o sobie samej, Zofjo. Dalej, dopomożno mi, Antonino, gdyż włosy jej tak są długie, tak gęste, że ich wcale utrzymać nie mogę.
Zachwycający też to był widok tych trzech przyjaciółek, piękności tak rozmaitej, tworzących jedno grono. Powabne oblicze Antoniny wyrażało naiwne zdziwienie z powodu tej improwizowanej toalety. Zofja wzruszona, zmieszana tkliwemi i palącemi wspomnieniami przeszłości, czuła pod tą gęstą osłoną z włosów jak jej twarz powabna, dotąd blada i zasmucona, pokrywała się mimowolnie rumieńcem, gdy tymczasem Magdalena, korzystając jak najumiejętniej ze wspaniałych włosów swej przyjaciółki, prześlicznie ją utrefiła.
— Teraz — rzekła margrabina do Zofji — jakąż suknię weźmiesz na siebie? Ale one wszystkie muszą cię bardzo nędznie ubierać, jeżeli wszystkie są jednego kroju.
— Na nieszczęście, wszystkie są jednego kroju — odpowiedziała biedna Zofja z dziwnym uśmiechem.
— Bardzo dobrze! — zawołała margrabina — i założyłabym się, że wszystkie są zapięte po samą brodę?
— Tak jest, wszystkie są zapięte — rzekła Zofja.
— A to coraz lepiej — dodała margrabina — takim więc sposobem te piękne ramiona z wdzięcznemi dołeczkami, te zgrabne rączki skazane są na wieczne zagrzebanie... to rzecz opłakana... Powiedz mi, maszże ty przynajmniej szlafroczek elegancki, jaki zalotny pudermantel?
— Szlafroczki moje są wszystkie bardzo proste. Prawda, że dawniej...
— Dawniej?
— Miałam bardzo ładne.
— I gdzież one są?
— Zdawało mi się, że one zbyt młodo wyglądają dla matki rodziny — odpowiedziała Zofja z uśmiechem — i wygnałam je tam na górę tej szafy za szkłem.
Margrabina nie czekała już więcej, lecz pobiegła do szafy, w której wszystko najokropniej poprzewracała, nareszcie znalazła dwa czy trzy szlafroczki ładne, i zupełnie świeże; wybrała z nich jeden jasnoniebieski w paski słomkowe, którego szerokie, otwarte rękawy miały odsłaniać od łokcia nagie ręce Zofji, a chociaż zamykający się z przodu, szlafroczek ten mógł się dowolnie otwierać i tym sposobem odsłonić niekiedy piękną pierś Zofji.
— Wybornie — zawołała Magdalena — materja jest bardzo ładna i tak świeża jak gdyby była nowa; potrzeba teraz białych jedwabnych pończoch, godnych tych eleganckich pantofelków kopciuszka, które także widzę w tej szafie... w której zachowałaś wszystkie twoje zbroje jak wojownik co już na zawsze wojny wyrzekł się.
— Ale, moja droga Magdaleno — rzekła Zofja...
— Niema tu żadnych, ale — przerwała margrabina niecierpliwie.
Pomimo oporu, Zofja Dutertre była posłuszną radom i staraniom swej przyjaciółki; jakoż wkrótce, spoczywając na sofie w pozycji pełnej wdzięku, zezwoliła, ażeby margrabina dokończyła ostatnich mistrzowskich zarysów tego żyjącego obrazu. Rzeczywiście, Magdalena spuściła na jej szyję śnieżnej białości kilka długich puklów jej ciemnych włosów, podniosła nieco szerokie rękawy, ażeby przez to pokazać piękny łokieć, opatrzony dwoma zalotnemi dołeczkami, otworzyła trochę (pomimo oporu Zofji) gors szlafroczka ufałdowany z dziwnem wyrachowaniem, i odsłoniła część nóżki, utoczonej podług najpiękniejszych wzorów.
Wyznać musimy, że Zofja Dutertre była zachwycającą; wzruszenie, pomieszanie, nadzieja, pewien niepokój, przebijający się na jej lekko, zarumienionej twarzy, ożywiły jej oczy, przyspieszyły bicie jej serca i nadały rysom uroczy wyraz.
Antonina była tak dalece zdziwiona tą nagłą przemianą swej przyjaciółki, że klasnąwszy w swoje drobne rączki, zawołała naiwnie:
— Mój Boże! mój Boże! Zofjo, ja nie wiedziałam, żeś ty taka ładna.
— I sama Zofja o tem nie wiedziała wcale — odpowiedziała Magdalena, wzruszając ramionami — dopiero ja musiałam odgrzebać tyle wdzięków.
Wtem służąca pani Dutertre, zapukawszy pierwej do drzwi, weszła do pokoju, mówiąc:
— Pan chciał się widzieć z panią, jest w fabryce i pyta się, czy pani u siebie.
— Każ mu powiedzieć, że czekasz na niego, — rzekła margrabina do Zofji półgłosem.
— Powiedz panu Dutertre, że czekam na niego — powtórzyła Zofja służącej, która zaraz wyszła z pokoju.
Magdalena, zwróciwszy się potem do swej przyjaciółki, rzekła do niej głosem bardzo wzruszonym:
— A teraz... bądź zdrowa, Zofjo, oświadcz twemu mężowi, że jest zupełnie bezpieczny od Paskala.
— Jakto już wyjeżdżasz? — zawołała Zofja ze smutkiem — i kiedyż ja ciebie znowu ujrzę?
— Nie wiem... może kiedyś; lecz słyszę kroki twego męża, zostawiam cię tedy. — Poczem dodała z uśmiechem: — chciałabym tylko za tą spuszczoną portjerą nacieszyć się widokiem twego triumfu.
I skinąwszy na Antoninę, aby jej towarzyszyła, schroniła się za portjerę przyległego salonu w chwili, kiedy pan Dutertre wchodził do sypialnego pokoju swej żony. Przez jakiś czas wzrok Karola błąkał się niepewny, jakgdyby szukał pewnej osoby, którą spodziewał się tu zastać, i nie spostrzegł odrazu przemiany Zofji, która odezwała się do niego:
— Karolu, jesteśmy ocaleni... oto jest zrzeczenie się pana Paskala.
— Wielki Boże! czy to być może? — zawołał Dutertre, przebiegając oczyma papiery, które mu jego żona podała; następnie wzrok jego podniósł się i zatrzymał na Zofji. Wtedy to dopiero zwrócił uwagę na jej zalotną i wyzywającą toaletę; po chwili zdziwienia i uwielbienia zawołał namiętnym głosem:
— Zofjo! cóż to ja widzę? ta toaleta tak piękna, tak nowa... tyś ją przywdziała dla uświetnienia chwili naszego ocalenia?
— Karolu — odpowiedziała Zofja, uśmiechając się i rumieniąc kolejno, toaleta nie jest wcale nowa... kilka lat temu... jeżeli sobie przypominasz... jużem ci się w niej podobała...
— Jeżeli sobie przypominam? — zawołał Dutertre, czując odzywające się w duszy tysiączne wspomnienia miłości i rozkoszy. — Ah! były to piękne chwile naszej gorącej miłości, a te szczęśliwe czasy wracają się... istnieją dzisiaj powtórnie... widzę cię jak dawniej... piękność twoja przyświeca moim oczom zupełnie nowym blaskiem... nie wiem jaki dziwny urok... ale ta elegancja... ta zalotność... ten wdzięk... ten rumieniec na twoich licach... wszystko aż do tego wdzięcznego zapachu irysu, któryśmy tak lubili... wszystko to zachwyca mnie i upaja... nigdy, nie, nigdy nie widziałem cię piękniejszą — dodał Dutertre namiętnie, całując z zapałem piękne ręce Zofji! tak, to ty jesteś, ty, niezawodnie, znajduję cię znowu zachwycającą, kochanko pierwszej mojej miłości.
— Teraz, moje dziecię... zdaje mi się, że najwłaściwiej będzie, jeżeli się oddalimy — rzekła pocichu Magdalena do Antoniny, uśmiechając się nieznacznie.
I obie wyszły na palcach z salonu, którego drzwi Magdalena zaniknęła ostrożnie za sobą, skąd przeszły do gabinetu pana Dutertre, wychodzącego na ogród.
— Pozwól mi teraz, Magdaleno — rzekła Antonina do margrabiny — dokończyć tego, com ci poprzednio chciała opowiedzieć:
— Cóż tedy? mów, moje dziecię.
— Pan Franciszek jest tutaj.
— On?... tutaj!... — zawołała margrabina z drżeniem, nie mogąc ukryć bolesnego wzruszenia, jakie w tej chwili ją przejęło. — Dlaczegóż? Jakim sposobem pan Franciszek może być tutaj.
— Dowiedziawszy się ode mnie, żeś tu miała przybyć dzisiaj rano — odpowiedziała Antonina — pan Franciszek chce ci podziękować za nas... Jest on tu w ogrodzie... patrzaj, wszakże to on...
To mówiąc, dziewica pokazała jej Franciszka, który rzeczywiście siedział na bliskiej ławeczce.
Magdalena rzuciła długie i ostatnie spojrzenie na swego jasnego cherubina, nie będąc w stanie ukryć żałosnej łezki, która zwilżyła jej oczy; nareszcie, pocałowawszy Antoninę w czoło, rzekła do niej głosem lekko wzruszonym:
— Żegnam cię, moje dziecię.
— Jakto, Magdaleno! — zawołała dziewica zdumiona tak nagłem oddaleniem — ty odchodzisz, nie chcąc zobaczyć się wcale z Franciszkiem... ale... to być nie może... ale...
Magdalena przyłożyła palec do ust, i nakazując Antoninie milczenie, oddaliła się, zwróciwszy jeszcze raz oczy swoje na ogród; nareszcie znikła zupełnie.
W dwie godziny potem, margrabina de Miranda oddaliła się z Paryża, zostawiwszy następujący bilet do arcyksięcia:
„Udaję się do Wiednia, przybywaj Wasza Książęca Mość dokonać swego zwycięstwa nade mną.
Jeżeli jaki malarz zechce przedstawić w najpowabniejszym wyrazie leniwą słodycz włoskiego farniente, to podamy mu tutaj szkic podobnego obrazu.
Florencja de Luceval, będąc zamężna od sześciu miesięcy, nie ma jeszcze lat siedemnastu; biała i rumiana, z jasnemi włosami, ta młoda kobieta jest nieco tłusta, ale jej dobra tusza tak cudnie rozdzielona jest na całe ciało, że jej dodaje wdzięku.
Pozycja Florencji, okrytej pudermantlem z białego muślinu, jest pod pewnym względem niedbałą i opuszczoną; leży w połowie na miękkim fotelu z wygiętą poręczą, na której niedbale spoczywa jej piękna głowa; złożyła na krzyż swoje małe nóżki, obute w prześliczne pantofelki i oparła je na grubej poduszce, gdy tymczasem jej długie i zgrabne paluszki oskubują piękną różę.
Młoda kobieta, siedząc przy otwartem oknie, wychodzącem na ogród, z przymkniętemi w połowie dużemi oczyma, wodzi błędnym wzrokiem po migającem się świetle i cieniach złotych promieni słońca igrających w błękitnawej ciemności gęstej cienistej alei.
W chwili kiedy ta nieuleczalna próżniaczka oddawała się urokowi swej zwyczajnej gnuśności, następująca scena odbywała się w przyległym pokoju:
Pan Aleksander de Luceval wszedł dopiero do sypialnego pokoju swej żony; był to dwudziesto-pięcio-letni mężczyzna, brunet, wysmukły, nerwowy; czynność, {{pp|gwał|towność} gwałtowność charakteru przebijała się w najmniejszem jego poruszeniu; należał on do liczby tych ludzi, którzy czując potrzebę nieustannego ruchu, mają, jak się mówi, ogień w żyłach swoich, i nie mogą jednej chwili pozostać na miejscu, chwytając skwapliwie za najmniejszy powód, żeby tylko działać; zdawało się, że on jednocześnie na dziesięciu znajdował się miejscach i że jego przeznaczeniem było rozwiązać dwa zadania: wiecznego ruchu i wszędybytu.
Była druga godzina po południu, a pan de Luceval wstawszy o świcie (sypiał najwyżej cztery lub pięć godzin), zwiedził już połowę Paryża pieszo lub konno. Wszedłszy do sypialni swej żony, pan Luceval znalazł w niej jednę z jej służących.
— I cóż! rzekł — czy pani już wróciła? czy ubrana? czy już gotowa?
— Pani margrabina wcale nie wychodziła — odpowiedziała panna służąca Liza.
— Jakto? pani nie wychodziła o jedenastej?
— Nie, panie, gdyż wstała dopiero o pół do pierwszej.
— No proszę, więc i tym razem, znowu nic z tego nie będzie! — rzekł pan de Luceval, tupnąwszy nogą z niecierpliwości; poczem dodał — ale przynajmniej pani jest ubrana?
— O, nie, panie!... Pani jeszcze jest w negliżu... nawet nic mi pani nie mówiła czy miała wyjść dzisiaj.
— Gdzież ona jest? — zawołał pan de Luceval.
— W małym salonie.
W chwilę potem, pan de Luceval z łoskotem wszedł do ubieralni, gdzie jego bezczynna żona leżała niedbale w swoim fotelu; było jej w nim tak dobrze, tak dobrze... że nie miała odwagi odwrócić głowę, żeby zobaczyć kto wszedł do pokoju.
— Doprawdy, Florencjo — rzekł pan de Luceval — tego już znieść niepodobna...
— Cóż takiego... mój przyjacielu? — zapytała żona omdlewającym głosem, nie ruszywszy się wcale i mając oczy ciągle wlepione w ogród...
— Pytasz mnie, co takiego? że mieliśmy przecież wyjść razem o godzinie drugiej?
— Dzisiaj jest zbyt gorąco.
— Słuchaj, Florencjo, ty żartujesz!
— Bynajmniej.
— Ależ zakupy, które mamy zrobić, są niezbędne; trzeba, żeby wyprawa mojej siostrzenicy już raz przecież była uzupełniona i byłaby nią już od tygodnia, gdyby nie twoja trudna do uwierzenia ociężałość.
— Ty masz bardzo dobry gust, mój przyjacielu, zajmij się sam temi sprawunkami; musiałabym biegać od sklepu do sklepu, wsiadać, wysiadać; na samą myśl o tem trwoga mnie przejmuje.
— Wierzaj mi, pani... to wstyd!
— Nie przeczę temu.
— Masz zaledwie lat siedemnaście... w tym wieku takie lenistwo... to rzecz potworna.
— Rozkoszna... chciałeś powiedzieć... Słuchaj... przed chwilą jeszcze....zanim przyszedłeś do mnie, jakiegoż zadowolenia doznawałam... patrząc... tam... i nic prawie nie widząc... słuchając szmeru tej kaskady... i nie zadając sobie nawet pracy, ażeby coś myśleć.
— I ty śmiesz przyznawać się do tego?
— Dlaczegóźby nie?
— Nie, nie, zdaje mi się, że niepodobieństwem było by znaleźć drugą istotę, której gnuśność dorównywała by twojej gnuśności.
— A jednak, ileż to razy mówiłeś mi o twoim kuzynie Michale, który, według ciebie, w niczem nie ustępuje mojemu lenistwu. Może dlatego nie przyszedł cię jeszcze odwiedzić od czasu naszego wesela...
— O! zapewne! oboje warci jesteście siebie, lecz nie wiem, czy twoja opieszałość nie przewyższa jeszcze jego lenistwa. Ale, wierząj mi, Florencjo, skończymy już te żarty, ubieraj się i jedźmy, zaklinam cię.
— Ja znowu, z mojej strony, drogi Aleksandrze, zaklinam cię, zajmij się sam temi sprawunkami, a za to przyrzekam ci, że wieczorem pojadę z tobą na spacer w otwartej karecie do lasku Bulońskiego. Z nadejściem nocy będę mogła włożyć tylko mantylę i kapelusz.
— Co znowu! przecież to dzień przyjęć pani de Saint-Prix; ona dwa razy była u ciebie, a ty wcaleś jej jeszcze nie odwiedziła. Uczynisz mi więc tę przyjemność, że wieczorem pojedziemy do niej.
— Ubierać się, ah! to jest okropnie nudne.
— Moja pani, nie idzie tu o to, co jest nudne lub zabawne, lecz o spełnienie obowiązków towarzyskich. Pojedziemy do pani Saint-Prix.
— Towarzystwo obejdzie się beze mnie jak i ja bez niego... Nie lubię świata... i nie pojadę do pani de Saint-Prix.
— Pojedziesz...
— Nie... a kiedy mówię nie... to nie...
— Do pioruna!
— Słuchaj, mój przyjacielu, mówiłam ci już nieraz... że poszłam za mąż dlatego, żeby wyjść z klasztoru... żeby wstawać codziennie o tej godzinie, kiedy mi się będzie podobało... żeby już nie brać żadnych lekcyj... żeby używać rozkoszy nie zajmowania się niczem, słowem, żeby być panią samej siebie.
— Ależ ty mówisz i rozumujesz jak dziecko, jak zepsute dziecko...
— Niechaj i tak będzie.
— Ah! prawda, opiekun twój uprzedził mnie... Czemuż mu nie wierzyłem? Lecz ja daleki byłem od myśli, żeby mógł na świecie istnieć charakter podobny do twojego. Myślałem sobie wtedy, w szesnastoletniej panience, ta ociężałość, to lenistwo, nie jest niczem innem, jak znudzeniem, jak zniechęceniem, które sprowadza jednostajne życie klasztorne. Świat przyjemności, obowiązki towarzyskie, starania domowe, podróże pokonają tę ospałość, i...
— A jednak to prawda! — rzekła pani de Luceval, przerywając swemu mężowi z pewnym wyrzutem — pod pozorem, że miałeś jeszcze zwiedzić trzy części świata, w tydzień po moim zamięściu proponowałeś mi jakieś podróże.
— Lecz, moja pani, te podróże...
— Ah! mój panie, na samo wspomnienie o tem dreszcz mnie przejmuje! Podróż, wielki Boże!... podróż!... jest rzecz najprzykrzejsza, najbardziej utrudzająca w świecie! Te noce spędzane w powozie, lub w najokropniejszych oberżach; te przejażdżki, te wycieczki bez końca, dla zobaczenia mniemanych piękności okolicy, lub miejscowych osobliwości. Wierzaj mi, jużem cię tyle razy błagała, żebyś mi nie wspominał o podróżach, ja się brzydzę niemi!
— Ah! pani, pani! gdybym ja to mógł był przewidzieć!
— Rozumiem, nie byłabym miała szczęścia być panią de Luceval...
— Powiedz pani raczej, że nie byłbym miał nieszczęścia być twoim mężem.
— Po sześciu miesiącach małżeństwa... to bardzo przyjemnie.
— Ej, do pioruna. Doprowadzasz mnie do ostateczności, niema na ziemi istoty nieszczęśliwszej ode mnie, i nareszcie muszę wybuchnąć...
— Dobrze, wybuchaj pan, ale spokojnie, bo ja nienawidzę wszelkiego hałasu.
— Otóż powiem ci... spokojnie... że powinnością kobiet jest zajmować się domem, i że pani bynajmniej nim się nie zajmuje; gdyby nie ja, nie wiem doprawdy jakby się tutaj działo.
— Należy to do twojego marszałka, a zresztą, sam jesteś czynny za dwoje, musisz więc tej czynność na coś używać.
— Powiem pani jeszcze... jak najspokojniej, że ja marzyłem sobie życie rozkoszne, zamierzałem, ożeniwszy się, zwiedzić najciekawsze kraje, i mówiłem sobie: Zamiast sam podróżować, będę miał piękną, zachwycającą towarzyszkę; znoje, przypadki, niebezpieczeństwa nawet podzielać będziemy z odwagą i wesołością.
— O! mój Boże! — rzekła Florencja, wznosząc swoje piękne oczy ku niebu — i on śmie przyznawać się do tego!
— Jakie to szczęście, myślałem sobie — odpowiedział pan de Luceval, uniesiony goryczą — jakie to szczęście przebiegać w ten sposób kraje najbardziej zajmujące, Egipt...
— Egipt!...
— Turcję.
— O! mój Boże... Turcję!...
— A nawet, gdybyś była kobietą, o jakiej na moje nieszczęście marzyłem, zapuścić się aż w góry Kaukazu.
— Kaukazu! — zawołała Florencja zrywając się już zupełnie z krzesła, gdyż dotąd za każdą nazwą geograficzną, wymówioną przez swego męża, podnosiła się tylko stopniowo. — Czy to być może! — dodała, składając swoje piękne dłonie z trwogą i mieliśmy pojechać aż na Kaukaz.
— Do djabła! moja pani, wszakże lady Stanhope, księżna Placencja, i tyle innych kobiet nie ulękło się podobnych podróży.
— Na Kaukaz! oto co mnie czekało, więc knułeś pan potajemnie, kiedy ja z całem zaufaniem oddawałam ci niewinnie moją rękę w kaplicy Wniebowzięcia. Ah! teraz dopiero widzę twój okrutny egoizm. — I przerażona Florencja upadła na krzesło, powtarzając — na Kaukaz!...
— O! wiem o tem dobrze — odpowiedział pan de Luceval z goryczą — nie należysz do liczby kobiet, zdolnych uczynić najmniejsze ustępstwo dla najmniejszego życzenia swoich mężów.
— Najmniejsze ustępstwo! Ależ, mój panie, to chyba gotów jeszcze jesteś zaproponować podróż dla odkrycia nieznanych krain w Timbuktu, albo na morzu lodowatem!
— Moja pani, odważna żona jednego znakomitego malarza, pani Biard, towarzyszyła swemu mężowi pod biegun północny. Tak jest — dodał pan de Luceval tonem wyrzutu — rozumie mnie pani, pod biegun północny?
— Aż nadto dobrze rozumiem, mości panie... ale wiesz... ty jesteś najzłośliwszym... lub też najszaleńszym z ludzi.
— Mościa pani!
— Ah! mój Boże, któż pana zatrzymuje? skoro masz upodobanie, manję podróżowania, skoro spoczynek sprawia ci zawrót głowy; podróżuj, jedź na Kaukaz, jedź pod biegun północny, jedź, czemprędzej; oboje na tem zyskamy, ja nie będę cię zasmucała moją potworną, opieszałością, a pan nie będzie drażnił moich nerwów tą ustawiczną ruchliwością, która ci nie pozwala ani jednej chwili pozostać na miejscu, lub też innych spokojnie na niem pozostawić. Po dwadzieścia razy na dzień przychodzisz pan do mnie dla samej tylko przyjemności wchodzenia i wychodzenia; albo też, czemu niepodobna prawie uwierzyć, przychodzi panu na myśl wpaść do mnie o piątej zrana, ażebym konno wyjechała na spacer, lub żebym się udała do szkoły pływania. Przecież zachęcałeś mnie już nawet do gimnastyki! No proszę, dla mnie gimnastyka! Zapewne pan jeden tylko może mieć podobne myśli! Dlatego też powtarzam panu, że jego dziwaczne propozycje, jego wieczne chodzenie, ten hałas, ten ustawiczny ruch, ta bezustanna czynność, którą jesteś opętany, nudzą mnie tak samo, jak pana moje lenistwo; zatem nie myśl pan wcale, jakobyś sam tylko miał powody do narzekania, i ponieważ doszliśmy nareszcie do powiedzenia sobie całej prawdy, oznajmiam panu z mojej strony, że podobne życie jest dla mnie nieznośne, i jeżeli dłużej tak potrwa, ja nie będę mogła wytrzymać.
— Cóż pani przez to rozumie?
— Rozumiem przez to, mój panie, że bylibyśmy oboje bardzo głupi, zadając sobie dłużej taki przymus, i zawadzając sobie wzajemnie; pan ma swoje upodobania, ja mam moje; pan ma swój majątek, ja mam mój: żyjmy jak nam się będzie podobało, i na miłość boską, żyjmy tylko spokojnie.
— Doprawdy, uwielbiam panią. Jakto! więc pani myśli, że ja się ożeniłem dlatego, żeby nie żyć według mojej woli?
— O! mój Boże! Żyj pan sobie, jak ci się podoba; ale pozwól i mnie żyć jak mi się podoba.
— Mnie się podoba, mościa pani, żyć z tobą, dlatego, zdaje mi się ożeniłem się z tobą, i pani powinna przyjąć mój rodzaj życia. Tak jest, pani, mam prawo domagać się tego, i będę miał siłę,prawo to wykorzystać.
— Panie de Luceval, to, co pan mówi jest niepospolicie śmieszne.
— Ah, ah! — zawołał mąż z szyderskim uśmiechem — tak pani sądzi?
— Śmieszne do najwyższego stopnia.
— Więc i kodeks cywilny jest także śmieszny do najwyższego stopnia?
— Nie znając go nawet, nie odpowiem, że nie, skoro go pan cytuje z powodu tej sprzeczki.
— Dowiedz się pani tedy, że kodeks cywilny zastrzega wyraźnie, że żona powinna, musi, zniewoloną jest iść za mężem.
— Na Kaukaz?
— Wszędzie, gdzie mu się będzie podobało, byle tylko nie groziło jej niebezpieczeństwo.
— Słuchaj pan, zagroź mi odrazu biegunem północnym, i niechaj się to już raz skończy.
— Nie będę pani wcale groził; ale proszę pamiętać o jednej rzeczy, że czas pobłażania już minął, i dlatego, kiedy mi wypadnie ruszyć w podróż, a chwila ta jest może bliższa, niżeli się pani spodziewa, uprzedzę panią na tydzień naprzód, ażebyś miała czas porobić potrzebne przygotowania, i, chętnie czy niechętnie, gdy konie pocztowe staną u powozu, będziesz musiała pojechać.
Pani de Luceval uśmiechnęła się ironicznie.
— A jeżeli nie, wtedy udaję się do komisarza, który krzyknie na żonę: w imię prawa, ruszaj za mężem.
— Tak jest, śmiej się pani, w imię prawa! czujesz to przecież, że są pewne rękojmie, dla rzeczy tak poważnej, tak świętej, jaką jest małżeństwo. Zresztą, upodobania, szczęście, spokój uczciwego człowieka nie mogą zależeć od kaprysu zepsutego dziecka.
— Kaprysu! to rzecz ciekawa. Ja nienawidzę podróży, najmniejsze utrudzenie jest dla mnie nieznośne, a ponieważ panu podoba się iść za tradycjami Żyda tułacza, miałabym być zniewoloną gonić za panem?
— Tak mościa pani, i dowiodę ci, że...
— Panie de Luceval, ja nie cierpię sprzeczek, bo to prawdziwa praca, i to jedna z najnudniejszych. Ale teraz krótko mówiąc, oznajmiam, że towarzyszyć panu nie będę gdybyś miał jechać tylko do Saint-Cloud; zobaczy pan czy postanowienia mego dotrzymam.
I Florencja utonęła znowu w swoim fotelu, założyła swoje drobne nóżki jednę na drugą, opuściła ręce na poręcze krzesła, przechyliła w tył głowę i przymknęła w połowie oczy, jak gdyby chciała wypocząć po ciężkich trudach.
— Nie, moja pani — zawołał de Luceval — tak nie będzie, nie zniosę tego pogardliwego milczenia.
Pomimo wszystkich usiłowań, mąż Florencji nie wymógł już na niej ani jednego słowa. Zwątpiwszy nareszcie, ażeby mógł przerwać to uporczywe milczenie, wyszedł z największym gniewem z pokoju.
Pan de Luceval był zupełnie szczery w swoich zamiarach. Zapamiętały turysta, nie przypuszczał wcale, ażeby jego żona nie miała, podobnie jak on, upodobania w podróżach, albo, że przynajmniej nie zechce tak postępować jak gdyby je lubiła. Tem więcej był utwierdzony w tem przekonaniu, że, zaślubiając Florencję, wmówił w siebie, że szesnastoletnia panienka, sierota, świeżo wychodząca z klasztoru, będzie zachwycona podróżami, któremi chciał jej po ślubie prawdziwą zrobić niespodziankę.
Rzeczy tak się miały: notarjusz pana de Luceval wspomniał mu o pięknej szesnastoletniej sierocie, mającej przeszło miljon posagu, umieszczonej u swego opiekuna, znanego powszechnie bankiera, i pobierającej 80 tysięcy rocznego dochodu. Pan de Luceval podziękował swemu notarjuszowi i Opatrzności, zobaczył panienkę, znalazł ją bardzo piękną, zakochał się w niej, i w imaginacji wystawił cały pałac przyszłości swojej na ruchomym piasku szesnastoletniego serca; potem ożenił się, a zbudzony ze swoich marzeń, zdziwił się nadzwyczajnie zawodom i w prostocie swojej myślał, że prawo, naleganie, groźby, przemoc zdołają ugiąć wolę kobiety, która zasłoni się względem niego biernym oporem.
Zaledwie Luceval opuścił Florencję, weszła natychmiast do jej pokoju Liza, i rzekła zmieszana do swej pani.
— Ah! mój Boże!
— Cóż takiego?
— Jakaś dama, nazwiskiem pani d‘Infreville jest na dole... w dorożce...
— Walentyna! — zawołała skwapliwie margrabina z wyrazem zdziwienia i radości — wieki jej nie widziałam, proś ją do mnie.
— O! pani, to być nie może!
— Jakto?
— Dama ta kazała mnie przez odźwiernego prosić do siebie; uwiadomiono mnie o tem, zeszłam na dół; wtedy dama ta, nadzwyczajnie blada, rzekła do mnie: „Chciej panna poprosić panię de Luceval, aby raczyła zejść na dół, pragnę pomówić z nią w sprawie bardzo ważnej; powiesz jej panna moje nazwisko, pani d‘Infreville, Walentyna d’Infreville...“
Zaledwie panna Liza wymówiła te słowa, kamerdyner, zapukawszy uprzednio, wszedł do salonu, mówiąc:
— Czy pani margrabina przyjmie panią d‘Infreville?
— Cóż to znaczy? — zapytała Florencja, zdziwiona bardzo tą nagłą zmianą postanowienia swej przyjaciółki — więc pani d’Infreville jest tutaj?
— Tak, pani.
Walentyna d’Infreville była o trzy lata starsza od pani de Luceval, wysoka, brunetka, bardzo szczupła, lecz wcale nie chuda, miała piękne oczy pełne ognia, również czarne, jak długie i gęste włosy; jej żywe karminowe usta, ocienione lekkim puszkiem, różowe nozdrza, rozwarte i drżące za najmniejszem wzruszeniem, nadzwyczajna ruchliwość rysów, gesty żywe, dźwięk kontraltowego głosu nieco męski, wszystko zwiastowało w niej kobietę o charakterze silnym i namiętnym; poznała ona Florencję w klasztorze Sakramentek, gdzie zawiązały przyjaźń. Walentyna wyszła za mąż z tego ustronia na rok przed swoją towarzyszką, którą jednak od czasu do czasu odwiedzała w klasztorze; lecz, wkrótce po ślubie z panem de Luceval, Florencja, ku wielkiemu swojemu zadziwieniu, nie widziała już wcale przyjaciółki, i stosunki ich ograniczały się odtąd na korespondencji dosyć rzadkiej ze strony pani d’Infreville, zajętej wyłącznie, jak mówiła, sprawami rodzinnemi. Obie przyjaciółki ujrzały się więc dopiero po upływie sześciu miesięcy.
Pani de Luceval, tkliwie uściskawszy przyjaciółkę, dostrzegła zaraz jej bladość, i wzruszenie; wobec czego zapytała ją z obawą:
— Mój Boże! Walentyno, co ci jest? Moja służąca mówiła mi naprzód, że chciałaś się ze mną widzieć, nie myśląc wcale wejść do mnie na górę.
— Wiesz, Florencjo, ja głowę stracę... ja oszaleję.
— Słucham, mów prędzej, cóż mogę ci uczynić?
— Czy masz tutaj... papier i pióro?
— Znajdziesz wszystko na tym stole.
— Pisz więc, co ci podyktuję. Błagam cię, możesz mnie przez to ocalić.
— Ten papier jest z moją cyfrą, czy to nic nie szkodzi?
— Przeciwnie, to doskonale, ponieważ ty do mnie piszesz...
— Dobrze, Walentyno, dyktuj, dyktuj, ja czekam.
Pani d’Infreville podyktowała co następuje, głosem wzruszonym i przerywając sobie od czasu do czasu z powodu silnego wzruszenia:
„Tak byłam uradowana, droga Walentyno, naszym długim i rozkosznym dniem wczorajszym, dniem, który w niczem nie ustępował naszej przeszłej środzie, że choćbym się miała okazać samolubem i natrętną, chcę prosić cię o poświęcenie mi i niedzieli“.
— I niedzieli... — powtórzyła Florencja, nadzwyczajnie zdziwiona takim początkiem.
Pani d’Infreville dyktowała dalej:
„Program nasz będzie tenże sam“.
— Podkreśl wyraz program — dodała młoda kobieta z gorzkim uśmiechem — to tylko żart — poczem dyktowała znowu:
„Program nasz będzie tenże sam: Śniadanie o jedenastej, przechadzka w twoim ładnym ogrodzie, robota krzyżowa, muzyka i rozmowa do godziny siódmej, potem obiad, a następnie przejażdżka w alejach lasku Bulońskiego otwartym powozem jeśli pogoda będzie piękna, i odwieziesz mnie tak, jak wczoraj“.
„Odpowiedz mi tak lub nie, staraj się jednak, ażeby mogło być tak, a uszczęśliwisz bardzo twoją kochającą cię Florencję“.
— I uszczęśliwisz bardzo twoją kochającą cię Florencję — powtórzyła pisząc pani de Luceval, poczem dodała uśmiechając się w połowie: Jednak okrutnie to z twojej strony dyktować mi podobne programy, które budzą we mnie próżne chęci i żale; lecz... nadejdzie wkrótce chwila wyrzutów i tłumaczeń, a wtedy pomszczę się należycie. Czy już koniec, kochana Walentyno?
— Napisz teraz mój adres na bilecie, zapieczętuj go i każ natychmiast odnieść do mego domu.
Pani de Luceval już miała zadzwonić; lecz wstrzymała ją jedna uwaga, i rzekła do swej przyjaciółki z wahaniem:
— Walentyno, zaklinam cię, nie uważaj tego, co ci mam powiedzieć za niedelikatność z mej strony.
— Co chcesz powiedzieć?
— Jeżeli się nie mylę, celem tego listu... jest... wpoić w kogoś przekonanie... że od jakiegoś czasu... przepędziłyśmy dni razem.
— Tak jest, tak, nieinaczej, więc cóż dalej?
— Otóż, muszę uprzedzić cię, że pan de Luceval obdarzony jest tak zadziwiającą ruchliwością, iż jakkolwiek ciągle prawie jest poza domem, znajduje przecież sposobność być prawie ciągle przy mnie i przychodzić do mnie najmniej dziesięć razy dziennie; tak dalece, że gdyby przypadkiem przyszło odwołać się do jego świadectwa, powiedziałby niezawodnie, że cię nigdy u mnie nie widział.
— Przewidziałam to niebezpieczeństwo; lecz z dwóch niebezpieczeństw trzeba wybierać mniejsze. Proszę cię, odeślij ten list natychmiast, przez którego z twoich służących, albo raczej... nie... mógłby się wygadać. Odeślij go na pocztę. I tak przyjdzie na czas.
Pani de Luceval zadzwoniła. Natychmiast wszedł do pokoju jej kamerdyner. Już miała oddać list do ręki; lecz odmieniła zamiar i rzekła do niego:
— Czy Baptysta jest w domu?
— Jest, pani margrabino, znajduje się w przedpokoju.
— Przyślij go do mnie.
Służący wyszedł z pokoju.
— Dlaczegóż to, Florencjo, chcesz wysłać innego służącego, nie tego, który tu już przyszedł? — zapytała pani d’Infreville.
— Mój kamerdyner umie czytać; zdaje mi się, że jest dosyć ciekawy, zdziwiłby się, że piszę do ciebie wtedy, kiedy sama jesteś u mnie. Lokaj zaś, którego kazałam zawołać, nie umie czytać, jest ograniczony, nie trzeba się zatem niczego z jegoo strony obawiać.
— Masz słuszność, wielką słuszność; w pomieszaniu mojem nie zastanowiłam się nad tem wcale.
— Pani margrabina kazała mnie wołać? — rzekł Baptysta, wszedłszy do salonu.
— Wszak znasz kwiaciarkę, mającą swój stragan przed Łazienkami Chińskiemi? — zapytała go Florencja.
— Znam, pani.
— Pójdziesz do niej i kupisz mi dwa duże bukiety kwiatów.
— Dobrze, pani.
I służący już chciał wyjść.
— Ah! zapomniałam jeszcze — rzekła pani de Luceval, przywołując go napowrót — oddasz jeszcze na pocztę ten list.
— Czy pani już nie ma żadnego zlecenia?
— Nie.
I Baptysta wyszedł.
Pani d’Infreville zrozumiała zamiar swej przyjaciółki, która była tak przezorna, że główne swoje zlecenie wydala tak, jakgdyby ono było tylko podrzędnem.
— Dziękuję, dziękuję ci, droga Florencjo — rzekła do niej z uczuciem szczerej wdzięczności. Ah! oby Bóg dał, żeby twoje dobre chęci nie były dla mnie bezskutecznemi. — Spodziewam się, i pragnę tego, lecz...
— Florencjo, posłuchaj mnie, jedynym sposobem okazania ci mojej wdzięczności, za tę wielką przysługę jaką mi wyświadczasz, jest oddać się twojej wspaniałomyślności i nic nie zataić przed tobą. Należało mi zapewne od tego zacząć, i nasamprzód objawić ci cel tego listu, zamiast zdobywać znienacka ten dowód poświęcenia i przyjaźni; lecz przyznam ci się, obawiam się twej nagany i odmowy, wyznaję ci... że... I po chwili bolesnego wahania, Walentyna rzekła odważnie i rumieniąc się nadzwyczajnie: Florencjo... ja mam kochanka.
— Walentyno, domyślam się tego.
— O! zaklinam cię, nie potępiaj mnie przed wysłuchaniem.
— Biedna moja Walentyno, w tej chwili myślę tylko o jednej rzeczy, o zaufaniu jakie mi okazujesz.
— Ah! gdyby nie moja matka — odpowiedziała Walentyna z boleścią — nie byłabym się zniżyła do podstępu, do kłamstwa; byłabym się poddała wszystkim następstwom mojego błędu, gdyż posiadam przynajmniej odwagę w mojem postępowaniu, lecz przy smutnym stanie zdrowia mej matki gwałtowny wybuch zabiłby ją. Ah! Florencjo! jeśli jestem winna, to jestem także i bardzo nieszczęśliwa — dodała pani d’Infreville płacząc i rzucając się na szyję swej przyjaciółki.
— Walentyno, błagam cię, uspokój się — rzekła margrabina podzielając wzruszenie swej towarzyszki — zaufaj memu szczeremu przywiązaniu. Mów, to będzie dla ciebie pociechą.
— To też cała moja nadzieja jest w twojem przywiązaniu. Tak jest, Florencjo, wierzę, wiem, że mnie kochasz, i przekonanie to dodaje mi siły do uczynienia przed tobą tego przykrego wyznania; ale jest jeszcze jedno wyznanie, od którego pragnę natychmiast uwolnić serce moje. Jeżelim przybyła po długiem rozłączeniu prosić cię o łaskę, którąś mi, wyświadczyła, uczyniłam to nie tyle może dlatego, że liczyłam na twoją przyjaźń, jak raczej dlatego, że ze wszystkich znajomych mi kobiet, ty jesteś jedna, u której mój mąż nigdy jeszcze nie był. Teraz, posłuchaj mnie; kiedym zaślubiła pana d’Infreville byłaś jeszcze w klasztorze, byłaś jeszcze bardzo młodą, a skromność nie pozwalała mi zwierzyć ci wiele rzeczy, powiedzieć ci żem szła za mąż... bez miłości.
— Jak ja... — rzekła zcicha Florencja.
— Zamęście to podobało się mej matce, i zapewniało mi znaczny majątek. Uległam na nieszczęście pod wpływem macierzyńskim, i wyznaję, dałam się olśnić powabom znakomitego położenia; zaślubiłam więc pana d’Infreville, niestety! nie wiedząc, jakie brałam na siebie obowiązki, i za jaką cenę moją sprzedałam wolność; jakkolwiek mam prawo użalać się na mego męża, błąd mój zabraniać mi powinien wszelkich z mej strony żalów. Jednakże dla usprawiedliwienia poczęści mojej słabości, powinnaś poznać, że tak powiem, fatalność mego położenia. Pan de Infreville jest człowiekiem chorowitym, ponieważ w młodości swojej oddawał się wszelkiego rodzaju rozpuście; posępny, bo żałuje przeszłości, surowy i wymagający, dlatego, że nie ma lub nigdy nie miał serca. Nigdy nie byłam w jego oczach czem innem, tylko biedną panienką bez majątku, którą raczył zaślubić dla zrobienia jej swoim stróżem w chorobie; przez długi przeciąg czasu poddawałam się tej roli; religijnie spełniałam tę rolę przykrą, hańbiącą, ponieważ starania, jakie oddawałam mężowi nie pochodziły z serca; ale zbyt późno, niestety! poznałam jak nikczemne było moje postępowanie.
— Walentyno!
— Nie, nie Florencjo, nie jestem dla ciebie zbyt surowa. Zaślubiłam pana d’Tnfreville bez miłości, zaślubiłam go dlatego, że był bogaty, sprzedałam mu swoją duszę, jest to hańba, mówię ci, jest to hańba u Boga i u ludzi, nic więcej.
— Jeszcze raz, Walentyno, obwiniasz się niesłusznie, nie tyle myślałaś o sobie, co o matce twojej.
— A matka moja mniej myślała o sobie, niż o mnie. Słuchaj, Florencjo, bogactwo pana d’Infreville uczyniło łatwiejszem moje posłuszeństwo; z początku poddawałam się memu losowi. Po upływie pewnego czasu mąż mój zbyt cierpiący, ażeby się mógł oddalać z domu, doznał wielkiego polepszenia w zdrowiu, może wskutek moich starań; ale odtąd postępowanie jego zmieniło się zupełnie; nie widywałam go już prawie wcale, żył poza domem, a wkrótce dowiedziałam się nawet, że miał kochankę...
— Ah! biedna Walentyno!
— Dziewczynę znaną w całym Paryżu; mój mąż utrzymywał ją świetnie, i tak jawnie, że o zgorszeniu tem dowiedziałam się z publicznych wieści. Odważyłam się zwrócić uwagę panu d’Infreville, nie z zazdrości, Bóg mi świadkiem! lecz prosiłam go, żeby przez wzgląd na mnie, na przyzwoitość, starał się przynajmniej pozorów nie obrażać. Lecz samo umiarkowanie tych wyrzutów obraziło mego męża; zapytał mnie z oburzającą pogardą, jakiem prawem mieszam się do jego postępowania. Przypomniał mi w obelżywy sposób, że powinnam mu być wdzięczną za mój dotychczasowy los, do którego nigdy nie mogłabym rościć prawa, i że ożeniwszy się ze mną bez żadnego posagu, spodziewał się, że nie będę mu czynić żadnych wyrzutów.
— To okropne... haniebne!
— Ale, mój panie, odpowiedziałam, ponieważ tak jawnie uchybiasz twoim obowiązkom, cóżbyś powiedział, gdybym i ja zapomniała o moich?
„Nie może być porównania między mną, a tobą, odpowiedział mi. Jestem panem, ty powinnaś być posłuszną; zawdzięczasz mi wszystko, ja tobie nic nie jestem winien; zapomnij tylko o twoich obowiązkach, a wyrzucę cię z domu, ciebie i matkę twoją, która jest w mojej łasce“.
— Ah! jaka zniewaga, co za okrucieństwo.
— Przyszło mi wtedy dobre i uczciwe natchnienie, poszłam do matki z zamiarem rozłączenia się na zawsze z moim mężem, i niepowrócenia już nigdy do mego „A ja? cóż ja pocznę, rzekła matka, ja cierpiąca i kaleka? dla mnie nędza to śmierć, a potem, moje biedne dziecię, rozłączenie jest niemożliwe; twój mąż ma prawo za sobą, dopóki nie utrzymuje swojej kochanki tam, gdzie ty mieszkasz; i ponieważ potrzebuje ciebie, ponieważ przyzwyczaił się do twego pielęgnowania, nie będzie więc chciał słuchać o rozłączeniu, i zmusi cię do pozostania; ta kochanka nie utrzyma się długo przy nim; bądź cierpliwą, prędzej lub później twój mąż powróci do ciebie; twoja uległość wzruszy go; a zresztą, on jest tak słabego zdrowia, że zapewne to już ostatnia jego miłostka; wtedy wszystko powróci do dawnego stanu; wierzaj mi, moje dziecię, w podobnym przypadku kobieta uczciwa cierpi, czeka i karmi się nadzieją“.
— Jakto! twoja matka śmiała...
— Nie obwiniaj jej, Florencjo, ona się tak obawiała nędzy, dla mnie, powtarzam ci, więcej jeszcze, niż dla siebie samej, a potem, zważywszy wszystko, mowa jej jest głosem rozsądku, prawa, doświadczenia, zgodnym we wszystkiem z opinją świata.
— Niestety! to prawda.
— Niech więc tak będzie, powiedziałam sobie z goryczą, nie wolno mi być dumną, nie wolno mi okazać słusznego oburzenia, zatem małżeństwo odtąd będzie dla mnie poniżającem służalstwem. Od tej chwili zamknęłam oczy na wszystko, i zamiast walczyć z prądem, który mnie ciągnął do zguby, poddałam mu się zupełnie.
— Co mówisz!
— Teraz to, Florencjo, potrzebuję całego pobłażania twej przyjaźni. Aż dotąd, godną może byłam współczucia, ale współczucie to zniknie wkrótce...
Rozmowa dwóch przyjaciółek została w tej chwili przerwana przez pannę służącą pani de Luceval.
— Czego chcesz? — zapytała Florencja.
— Przyniesiono list od pana margrabiego do pani.
— Dawaj.
— Oto jest.
Przeczytawszy pismo, Florencja rzekła do swej przyjaciółki:
— Czy możesz rozporządzić dzisiejszym twoim wieczorem i pozostać u mnie na obiad? Pan de Luceval zawiadomił mnie, że nie będzie w domu na obiedzie.
Po chwili namysłu, pani d’Infreville odpowiedziała:
— Przyjmuję zaproszenie, kochana Florencjo.
— Pani d‘Infreville zostanie ze mną na obiedzie, rzekła pani de Luceval do pokojówki i kaź powiedzieć odźwiernemu, że nie przyjmuję dzisiaj nikogo.
Pan de Luceval uwiadomił żonę że nie będzie w domu na obiedzie; odgadł był powód: powiedzieliśmy już, że oddalił się od pani de Luceval nadzwyczajnie oburzony i z silnem postanowieniem użycia praw swoich i narzucenia jej swej woli i kapryśnych zamiarów podróżowania.
Zaledwie oddalił się kilka kroków od domu, gdy spotkał go mężczyzna mający około czterdziestu pięciu lat, którego rysy znękane, wycieńczone zbytkami, nosiły na sobie ślady i zmarszczki przedwczesnej starości; twarz jego surowa, zimna i dumna przybrała na widok pana de Luceval wyraz uprzedzającej grzeczności, i ukłoniwszy mu się nader uprzejmie, rzekł do niego:
— Wszakże mam zaszczyt mówić z panem de Luceval?
— Tak jest, panie...
— Właśnie udawałem się do pana, chcąc mu złożyć moje przeproszenie i dzięki zarazem.
— Zanim przyjmę jedne i drugie, mogęż przynajmniej wiedzieć kto...
— Kto jestem? przebacz pan, żem tego pierwej nie uczynił. Jestem d‘Infreville, i nazwisko moje, o ile się spodziewam nie jest panu zupełnie obcem?
— Rzeczywiście, panie — odpowiedział pan de Luceval, zdając sobie przypominać jakąś okoliczność — obaj mamy wspólnych przyjaciół, i winszuję sobie tego szczęścia, które mi nastręcza sposobność poznania pana osobiście. Ale nie jesteśmy zbyt daleko od mego mieszkania, i jeżeli mi pan raczy towarzyszyć, oddaję się na rozkazy pańskie.
— Najprzód byłoby mi nieprzyjemnie zawracać pana do domu. — Potem, jeżeli mam panu wszystko wyznać — dodał pan d‘Infreville z uśmiechem — obawiam się spotkania z panią de Luceval.
— Dlaczegóż to, panie?
— Tyle popełniłem względem niej uchybień, że trzeba będzie, ażeby pan był tak dobry i raczył wyjednać dla mnie przebaczenie, zanim będę miał zaszczyt być jej przedstawionym.
— Daruj mi pan — rzekł mąż Florencji, coraz bardziej zdziwiony — ale ja pana nie rozumiem.
— Wytłumaczę się panu jaśniej, ale jesteśmy właśnie na polach Elizejskich; więc jeżeli pan chce będziemy mogli przechadzając się rozmawiać.
— Jak się panu podoba.
— Powinienem był, mając zaszczyt wymienić przed chwilą moje nazwisko, dodać zarazem, że ono nie może panu być nieznanem; jakoż uczyniwszy to odpowiedziałeś mi pan, że mamy wspólnych przyjaciół, i, że... Lecz przebacz pan, chciałem o jedną prosić łaskę — rzekł pan d‘Infreville przerywając sobie, zupełnie zadyszany.
— O co panu idzie?
— Chciałem pana prosić, ażebyś trochę wolniej postępował, nie mam mocnych piersi, i już mi brakuje tchu.
— Przeciwnie, ja to powinienem pana prosić o przebaczenie mi tego pośpiechu; jest to zły zwyczaj, którego żadną miarą nie mogę się pozbyć, zresztą jeśli pan sobie życzy, możemy usiąść, oto są ławki.
— Najchętniej, panie — rzekł pan d‘Infreville, siadając skwapliwie na ławce — przyjmuję pańską propozycję z największą przyjemnością.
Gdy już obaj usiedli, pan d‘Infreville odezwał się znowu:
— Pozwól mi pan jeszcze zauważyć, że nazwisko moje musi panu być znanem nie przez same tylko pośrednictwo naszych wspólnych przyjaciół.
— Jakim sposobem... przez kogo?
— Oto... przez panią de Luceval.
— Moją żonę?
— Nie inaczej, panie. Nie dlatego, ażebym miał kiedyś zaszczyt być jej przedstawionym, i z którego to powodu trochę zapóźno proszę o przebaczenie. Ale pan będzie pobłażliwym, nieprawdaż? bo ja bardzo długo wcale nie ruszałem się z domu. Chciałem tylko panu przypomnieć; że ponieważ pani d‘Infreville, moja żona, jest w bardzo bliskich stosunkach z panią de Luceval, przeto i my, dzięki ich przyjaźni, nie jesteśmy sobie obcymi; zażyłość ich poczęła się w klasztorze, i nigdy przerwaną nie była, ponieważ widują się z sobą niemal codziennie, zatem...
— Wybaczy pan — rzekł de Luceval, przerywając swemu towarzyszowi i wpatrując się w niego z nowem zdziwieniem — zapewne w tem jest jakaś pomyłka?
— Pomyłka?
— Albo przynajmniej nieporozumienie co do nazwisk.
— Jakto, panie?
— Ja rzadko opuszczam panią de Luceval; przyjmuje ona u siebie bardzo mało osób, i nigdy jeszcze nie miałem przyjemności widzieć u niej pani d’Infreville.
Mąż Walenty zdawał się nie wierzyć własnym uszom i dodał stłumionym głosem.
— Pan mówi, że...
— Że nigdy nie miałem zaszczytu widzieć pani d‘Infreville u mojej żony.
— To być nie może panie, moja żona wiecznie przesiaduje u pańskiej żony!
— Powtarzam panu, żem nigdy nie widział pani d‘Infreville u pani de Luceval.
— Nigdy! — zawołał mąż Walentyny, z wyrazem takiego zdumienia, że pan de Luceval zdziwiony spojrzał na niego, mówiąc:
— Dlatego też przypuszczałem, że to musi być jakaś omyłka w nazwiskach, kiedyś mi pan mówił, że moja żona codziennie przyjmuje u siebie pańską żonę.
Pan d‘Infreville zbladł jak chusta; grube krople potu spłynęły z jego łysego czoła. Gorzki i gniewny uśmiech osiadł na jego zwiędłych ustach; lecz, tłumiąc swoje wzruszenie, i pragnąc w oczach obcego człowieka przyjąć rzecz całą w sposób obojętny, dodał szyderczo.
— Na szczęście jest to rzecz zwyczajna pomiędzy mężami, i powinniśmy czuć trochę litości jedni dla drugich. Zresztą, na kaźdego przyjdzie kolej, bo nie wiadomo, co się jeszcze stać może.
— Co pan przez to rozumie?
— Ah! moje wątpliwe podejrzenie było aż nadto słuszne — rzekł zcicha pan d’Infreville z tłumioną wściekłością — czemuż nie starałem się pierwej dowiedzieć o prawdzie! o! kobiety! kobiety!
— Jeszcze raz proszę, chciej się pan wytłumaczyć...
— Panie — odpowiedział d‘Infreville, głosem prawie uroczystym — jesteś człowiekiem honoru, liczę tedy na prawość pana, będąc przekonanym, że świadectwo pańskie nie zawiedzie mnie, kiedy potrzeba będzie zawstydzić i ukarać taką podłość. Gdyż teraz domyślam się wszystkiego. O, kobiety! kobiety!...
Pan de Luceval, obawiając się, ażeby wykrzykniki jego towarzysza nie zwróciły baczności innych osób, siedzących w bliskości, starał się uspokoić go, gdy przypadkiem ujrzał własnego lokaja, któremu przyjaciółka Walentyny poleciła oddać list na pocztę.
Człowiek ten, trochę głupowaty, trochę włóczęga, szedł zwolna, kołysząc się i trzymając w ręku poruczone sobie pismo. Pan de Luceval widząc w jego ręku list, napisany zapewne przez Florencję po owej sprzeczce porannej, uległ pod wpływem niepokonanego uczucia ciekawości. Przywołał więc lokaja, który skwapliwie zbliżył się do niego i zapytał go:
— Gdzie idziesz?
— Idę, panie, kupić fijołków dla pani, i zanieść ten list na pocztę. — I pokazał swemu panu poruczone sobie pismo.
Ten wziął bilet do ręki, spojrzał na niego i nie był w stanie ukryć żywego poruszenia, jakie wywołało w nim zdziwienie; poczem, przyszedłszy nieco do siebie, kazał służącemu oddalić się.
— Ale list... — zaczął niepewnie lokaj.
— Dobrze, ja sam ten list oddam.
Gdy lokaj się oddalił, pan de Luceval rzekł do męża Walentyny:
— Przebacz pan, lecz usłuchałem jakiegoś przeczucia, które mnie nie zawiodło; ten list mojej żony adresowany jest do pani d’Infreville.
— W takim razie — zawołał d‘Infreville z wyrazem niejakiej nadziei — sam pan się przekonywa, że nasze żony korespondują z sobą.
— Prawda, panie, ale dzisiaj pierwszy raz dowiaduję się o tem.
— Panie, zaklinam cię, racz otworzyć ten list, adresowany on jest do mojej żony i całą odpowiedzialność na siebie przyjmuję.
— Masz pan list, przeczytaj go — odpowiedział de Luceval, równie ciekawy dowiedzieć się prawdy, jak mąż Walentyny.
Ten przeczytawszy bilet, zawołał:
— Czytaj pan, doprawdy! można oszaleć, gdyż w liście tym żona pańska przypomina mojej żonie, że cały dzień wczorajszy spędziły razem, dzień równie przyjemny, jak ostatnią środę, i wzywa ją, ażeby znowu przybyła do niej w niedzielę.
— Przysięgam panu na honor, — odpowiedział pan de Luceval ze zdumieniem przeczytawszy list Florencji — przysięgam panu, że moja żona wczoraj wstała o dwunastej, że z wielką trudnością skłoniłem ją, ażeby wyjechała ze mną powozem około godziny trzeciej; potem wróciliśmy na obiad, a po obiedzie dwie osoby, liczące się do grona naszych przyjaciół, przepędziły z nami reszty wieczoru. Co się tyczy środy, przypominam sobie doskonale, że kilka razy byłem u mojej żony, i ręczę panu honorem, że pani d’Infreville nie spędziła dnia tego u nas.
— Ale, zresztą, jakżebyś pan ten list zdołał wytłumaczyć?
— Nie tłumaczę go wcale, ograniczam się tylko na oznajmieniu panu tego, co jest. Wierzaj mi pan, że i mnie, równie jak panu, leży na sercu wyjaśnienie tej tajemnicy.
— O! pomszczę się — zawołał pan d’Infreville z wybuchem gwałtownego gniewu. — Teraz, nie mam już żadnej wątpliwości! dowiedziawszy się, że od jakiegoś czasu żona moja po całych dniach nie bywa w domu, powziąłem niejakie podejrzenie. Pytałem ją o przyczynę tych wycieczek, odpowiedziała mi, że częstokroć całe dnie przepędza u jednej z najlepszych swoich przyjaciółek z klasztoru, zwanej pani de Luceval. Nazwisko to jest tak zaszczytne, rzecz tak możebną, wyrazy mojej żony i głos były tak szczere, że jak głupiec jaki uwierzyłem wszystkiemu. Atoli jakaś podejrzliwa nieufność skłoniła mnie do udania się do pana, i widzi pan, co odkrywam. O! nędznica! o! podła kobieta!
— Zaklinam pana, uspokój się — rzekł pan de Luceval, usiłując uśmierzyć gniew swego towarzysza — nasza głośna mowa zaczyna zwracać powszechną uwagę. Ludzie na nas patrzą, weźmy dorożkę, i jedzmy natychmiast do mnie; gdyż tajemnicę tę trzeba koniecznie wyjaśnić; drżę na samą myśl, że moja żona przez niecną uległość została wspólniczką tego haniebnego kłamstwa. Pójdźmy, pójdźmy panie. Liczę na pana, pan liczy na mnie, to obowiązek ludzi uczciwych — nawzajem sobie pomagać wspierać w okolicznościach tak smutnych; trzeba wymierzyć sprawiedliwość, trzeba ukarać winowajców.
— O! tak, panie, jedność i zemsta, zemsta nieubłagana — szepnął pan d‘Infreville.
I, ponieważ gwałtowne wzruszenie powiększyło jego słabość, zmuszony był oprzeć się na ręku swego towarzysza, i tak drżący z gniewu razem z towarzyszem swoim wsiadł do pierwszego powozu, który im się nawinął.
Może w godzinę po owem nieszczęsnem i przypadkowem spotkaniu się dwóch małżonków, Florencja otrzymała bilet od pana de Luceval z doniesieniem, że na obiad nie przyjedzie do domu.
Gdy po oddaleniu się pokojówki, panie Luceval i d’Infreville pozostały same, ostatnia z nich rzekła do swej przyjaciółki:
— Chciałaś, żebym resztę dnia dzisiejszego spędziła u ciebie; przyjęłam twą propozycję kochana Florencjo, już to ażeby pozostać u ciebie, już też dlatego, ażeby w razie nieszczęścia nadać jakiś pozór mojemu kłamstwu.
— Ale mój list?
— Będą myśleli, żem się z nim minęła; i żem przybyła do ciebie po wysłaniu twego listu.
— Prawda.
— Teraz, kochana przyjaciółko, zamawiam sobie twoje pobłażanie, a może także i litość twoją dla reszty mego opowiadania.
— Litość, pobłażanie! czyliż nie jesteś ich naprzód pewną, biedna moja Walentyno? Byłaś w małżeństwie nieszczęśliwą, prześladowaną, upokorzoną, któżby cię nie żałował? ktoby cię nie usprawiedliwił? Ale mów, słucham cię.
— Nie wiem, czym ci wspomniała o tem, żeśmy zajmowali pierwsze piętro domu pana d’Infreville; okna mego sypialnego pokoju wychodzą na niewielki ogródek, należący do parteru domu sąsiedniego. Może na trzy miesiące przed odkryciem, że mój mąż miał kochankę, i kiedy jeszcze był bardzo cierpiący, ogród i parter, o których ci mówię, niezamieszkałe od pewnego czasu, uległy wielkiej zmianie; życie, jakie prowadziłam wtedy, zatrzymywało mnie prawie ciągle w pokoju, gdyż słabość męża nie pozwalała mi nigdzie wychodzić. Było to na początku lata. Zamknąwszy się w moim pokoju, kiedy pan d’Infreville nie potrzebował moich starań, pracowałam często przy otwartem oknie, gdyż pora roku była zachwycająca. Dostrzegłam wtedy zmiany, jakie zaprowadzono w ogrodzie; były one szczególne i zwiastowały gust wytworny, połączony z pewną oryginalnością; nieznacznie, w mojej smutnej bezczynności zbudziła się moja ciekawość. Codziennie widywałam robotników wykonywujących te wszystkie zmiany, nie widząc przecież nigdy nowego mieszkańca parteru; tym sposobem byłam niemal obecną temu przeistoczeniu dosyć posępnego ogrodu; w jednem rozkosznem miejscu oranżerja, napełniona rzadkiemi roślinami i łącząca się z częścią samego mieszkania została wystawiona nad murem południowym; mur ten znikł pod grotą z kamieni skalistych, przeplatanych rozmaitemi krzewy. Z jednej strony tej skały, kaskada spadała do obszernego basenu i roztaczała wkoło siebie miłą świeżość. Potem galerja wzniesiona z drzewa pokrytego korą, osłoniona wiejską strzechą i wsparta na łukach ukryła drugą część muru, którą ogród ten był otoczony, sam ogród został tak zapełniony kwiatami, że z mego okna wyglądał jak olbrzymi bukiet.
— Mój Boże! jakież zachwycające miejsce, i to w Paryżu. Ah! to prawdziwy raj!
— Rzeczywiście, było to prześliczne, gdyż mury znikły zupełnie śród najpowabniejszych widoków. Złocona ptaszarnia, napełniona pięknem ptactwem wzniosła się na zielonej murawie, i wystawiono rodzaj indyjskiego varendahu, tworzącego krytą galerję przed oknami parteru, który zastawiono sofami, tureckiemi poduszkami i grubemi kobiercami; nareszcie wniesiono tu fortepian. Ta przezroczysta galerja, zasłoniona w razie potrzeby storami, przedstawiała na lato schronienie pełne cienia, świeżości i chłodu.
— To chyba jaka powieść z Tysiąca i jednej nocy! I twórca tego wszystkiego nie pokazał się jeszcze?
— Pokazał się dopiero kiedy wszystkie przygotowania były skończone.
— I nie byłaś tak ciekawą, ażeby się starać dowiedzieć, kto był tym tajemniczym sąsiadem? Przyznam ci się, że ja nie wytrzymałabym tak długo.
Walentyna uśmiechnęła się smutnie i odpowiedziała;
— Przypadek chciał, że siostra starego marszałka dworu pana d‘Infreville była jedyną służącą tego tajemniczego sąsiada. Uwiadomiona przez swego brata, ona to nastręczyła swemu panu to mieszkanie i ogród. Pewnego dnia chcąc zaspokoić moją ciekawość, zapytałam naszego marszałka, czy nie wie, kto miał zająć parterowe mieszkanie sąsiedniego domu; odpowiedział mi, że jego siostra jest służącą tego nowego lokatora. Tym sposobem dowiedziałam się niektórych szczegółów, które już aż nadto zbudziły moje zajęcie.
— Doprawdy? i któż to był, kochana Walentyno?
— Powiedziano mi, że niema na świecie lepszej i szlachetniejszej od niego duszy; oto po śmierci stryja, po którym odziedziczył dosyć znaczne dobra, chciał przyjąć kilku służących, lecz ta stara służąca, o której ci mówiłam, a która była jego mamką, rzekła do niego ze łzami w oczach, że nigdy nie pozwoli, ażeby prócz niej inni służący mieli mu usługiwać. Daremnie jej przyrzekał, że ona będzie nad wszystkiemi, że uważaną będzie zawsze za jego powiernicę i gospodynię... ale nie chciała na to przystać. On, w niepojętej swojej dobroci, nie nalegał już więcej, i pomimo swego majątku, zatrzymał do swych usług tę jednę tylko kobietę.... Wydaje ci się to może śmiesznem, kochana Florencjo, lecz...
— Co mówisz? przeciwnie, znajduję to uczucie rozrzewniającem w swojej delikatności. Wszakże częstokroć nie potrzeba nam więcej, ażeby osądzić czyjś charakter.
— Dlatego też od tej chwili uważałam naszego sąsiada za człowieka dobrego i szlachetnego. Zanim jeszcze go poznałam, dowiedziałam się, że się nazywa Michał Renaud...
— Ah!... mój Boże!... — zawołała pani de Luceval. — Michał Renaud!
— Tak... ale cóż ci jest, Florencjo?
— To rzecz szczególna.
— Czy to syn jenerała Renaud, poległego w ostatnich wojnach Cesarstwa?
— Tak jest... więc go znasz?
— To kuzyn pana de Luceval.
— Michał!
— I niema prawie jednego dnia, ażeby mój mąż nie wspominał mi o nim.
— O Michale?
— Nie inaczej.... Lecz nigdy go nie widziałam, bo, chociaż był uwiadomiony o ślubie pana de Luceval ze mną, jak wszyscy członkowie jego rodziny, nie był jeszcze u nas z odwiedzinami; zresztą, nie dziwi mnie to bynajmniej, gdyż mój mąż nie utrzymywał z nim stosunków.
— Doprawdy, niepokoi mnie to, co mi powiadasz. Michał jest kuzynem twego męża. I jakże to, z jakiego to powodu twój mąż wspomina tak często o Michale?
— Niestety, biedna moja Walentyno, z powodu wady, która jak się zdaje, jest mi wspólną z panem Michałem Renaud, wady, która powinna być rękojmią dla mego męża, a która właśnie do rozpaczy go doprowadza, ale mężczyźni są tak dziwni!
— Zlituj się, mów jaśniej.
— Wiadomo ci, że w klasztorze uchodziłam powszechnie za nieuleczalną próżniaczkę. Ileż to napomnień, ile kar zniosłam za tę ulubioną moją wadę!
— Prawda.
— Otóż wada moja przybrała niesłychane rozmiary, tak niesłychane, że zamieniła się prawie w zaletę.
— Cóż to znaczy?
— Wyobraź sobie, że zamiast chęci naśladowania, czuję największą litość dla tych nieszczęśliwych kobiet, które szalone upodobanie w świecie i jego rozkoszach rzucają w odmęt rozrywek i przyjemności, o których samo wspomnienie dreszczem mnie przejmuje; gdyż niestety, widziałyśmy przecie te nieszczęśliwe! te dobrowolne męczenniczki, udające się codziennie na trzy i cztery bale lub wieczory, nie rachując w to rozmaitych innych widowisk! Teraz dopiero biegać do swoich szwaczek, modniarek, kwiaciarek! ubierać się, rozbierać, przymierzać suknie, dać sobie wydzierać włosy, więzić się w sznurówkach, zmieniać toaletę trzy razy dziennie, walcować, galopować, polkować, o! to oszaleć trzeba! Nie! trzeba mieć żelazne członki i olbrzymią siłę, ażeby się poddawać takiemu ruchowi. Ah! Walentyno, Walentyno, jakaż to różnica pomiędzy tym szałem rozrywek, z których jedna tylko na śmierćby mnie zamęczyła, a tym rozkosznym spoczynkiem, jakiego w tym fotelu kosztuję, gdzie życie moje przepędzam znajdując niewyczerpaną słodycz w bezczynnem wpatrywaniu się w niebo, w drzewa, w słońce, i będąc zupełnie szczęśliwą, że mogę pieścić się zimą przy moim kominku, gdy tymczasem przejmujący mróz skrzypi na dworze pod memi oknami. Ale Walentyno — dodała młoda kobieta, przypatrując się ze zdziwieniem swej przyjaciółce — co ci jest? To niespokojne spojrzenie... to wzruszenie... Walentyno, jeszcze raz pytam... błagam cię... odpowiedz mi.
Po chwili milczenia, pani d’Infreville, przetarłszy ręką czoło, rzekła głosem lekko wzruszonym.
— Posłuchaj... końca mego opowiadania, Florencjo... odgadniesz sama to... czego nie mogę... czego nie śmiem powiedzieć ci w tej chwili..
— Mów tedy, mów, proszę cię...
— Kiedym pierwszy raz ujrzała Michała, znajdował się właśnie pod tą krytą galerją o której ci poprzednio wspomniałam. W ciągu lata przepędzał w niej całe swoje życie; będąc ukrytą za żaluzją mogłam mu się przypatrywać swobodnie; nie zdaje mi się, ażeby można wyobrazić sobie rysy piękniejsze od jego rysów. Spoczywając w długim szlafroku z jedwabiu indyjskiego na dywanie tureckim, palił spokojnie nargile w postawie pełnej niedbałości mieszkańca wschodu, z oczyma wlepionemi w swój ogród zapełniony kwiatami, zdawał się przysłuchiwać z zachwyceniem szmerowi kaskady i śpiewowi pięknej swojej ptaszarni; potem wziął do ręki książkę, którą od czasu do czasu odkładał jak gdyby rozmyślał nad tem co przeczytał; nareszcie przybyło dwóch jego przyjaciół. Jeden z nich uważany jest słusznie za człowieka najznakomitszego w naszej epoce, był to M.***
— Rzeczywiście, nie znam człowieka znakomitszego i posiadającego większe od niego poważanie.
— Znałam go z widzenia i ze sławy; jego bardzo wysokie położenie i różnica wieku, istniejąca pomiędzy Michałem a nim, uczyniły w moich oczach jego wizytę u młodego nieznanego człowieka, rzeczą prawie nadzwyczajną.
— Zaiste, i mnie się to wydaje nader pochlebnem dla naszego kuzyna.
Po chwili namysłu i milczenia, Florencja rzekła do Walentyny:
— Pojmuję doskonale, że rozmaite zdarzenia tego pierwszego dnia, w którym ujrzałaś naszego kuzyna, Michała, uczyniły na tobie, moja biedna przyjaciółko, żywe wrażenie; znalazłaś go mężczyzną rzadkiej piękności, umysł jego był wyższym, ponieważ zdawał się wywierać pewien wpływ na jednym z najznakomitszych ludzi naszej epoki, i nareszcie to, coś wiedziała o względności Michała dla jego starej mamki, wszystko to dowodziło ci tkliwości i wspaniałomyślności jego serca. Niestety! nie potrzeba było tylu przedmiotów, ażeby obudzić twoje zajęcie w tem smutnem położeniu, w jakiem się naówczas znajdowałaś.
— Nie potrzebuję ci wspominać, że całą noc mimowolnie myślałam o Michale. Nazajutrz, jak tylko mogłam najspieszniej pobiegłam znowu do okna; dzień był prześliczny; Michał, równie jak w wilję przepędził go cały w galerji, leżąc na swoim dywanie, paląc, marząc, czytając i zachwycając się, jak mi to później powiedział, szczęściem istnienia. Tego dnia ujrzałam przybywającego do niego człowieka ubranego czarno, i mającego pod pachą ogromny portfel; zdawało mi się, że był to jakiś ajent lub pełnomocnik; rzeczywiście wydobył on z portfelu jakieś papiery; chciał je odczytać Michałowi, lecz ten odebrał je od niego i nie czytając wcale podpisał, poczem pełnomocnik, wydobywszy z kieszeni paczkę biletów bankowych oddał je Michałowi, prosząc go, ażeby je przeliczył, czego ten jednak nie uczynił, okazując mu tym sposobem ślepe zaufanie.
— Okazuje się — rzekła Florencja — że nasz kochany kuzynek nie dba wcale o swoje interesy.
— Aż nadto, na jego własne nieszczęście.
— Czyżby jego majątek?...
— Dowiesz się o wszystkiem, tylko miej jeszcze chwilkę cierpliwości; w ciągu tego dnia, który przeszedł jak wszystkie inne, na zupełnej bezczynności, służąca Michała przyniosła mu jakiś list; przeczytał go. Ah! Florencjo, nie widziałam nigdy, żeby politowanie mogło tkliwiej wyrazić się na twarzy człowieka! Oczy jego napełniły się łzami; otworzył stolik, w którym zamknął bilety bankowe, i dał jeden mamce.
— Dobre i szlachetne serce — rzekła Florencja rozrzewniona.
— Słońce zaszło już oddawna, kiedym mogła zamknąć się w pokoju i powrócić nareszcie do mego ulubionego okna — mówiła dalej Walentyna. — Szukałam właśnie oczyma Michała, gdy ujrzałam jakąś młodą kobietę wchodzącą do galerji, i biegnącą prosto do niego.
— Ah! biedna Walentyno!
— Okropny cios dotknął moje serce. Była to niedorzeczność, szaleństwo, bo przecież nie miałam do niego żadnych praw; lecz wrażenie to było mimowolne; oddaliłam się natychmiast od okna, rzuciłam się na krzesło, i zakrywszy twarz rękoma długo płakałam, potem ogarnęło mnie jakieś bolesne marzenie; w dwie godziny potem usłyszałam nagle przygrywkę na fortepianie, a wkrótce potem dwa głosy zaczęły śpiewać namiętny duet Matyldy i Arnolda z Wilhelma Tella?
— Więc to był Michał!
— Tak jest... on... i ta kobieta.
Trudno byłoby wyrazić w jaki sposób Walentyna wymówiła te wyrazy: I ta kobieta!
Po chwili smutnego milczenia dodała:
— Noc była spokojna, cicha; te dwa głosy dźwięczne, pełne ognia, zdawały się wznosić do nieba, jakby śpiew szczęścia i miłości; przez jakiś czas słuchałam mimowolnie... ale wkońcu tak mi to było przykre, że nie mając odwagi oddalić się, zakryłam uszy rękami; potem wstydząc się tej śmiesznej słabości, i chcąc w samej boleści znaleźć jakiś gorzki urok, słuchałam znowu; lecz śpiew już ustał. Zbliżyłam się do okna; kwiaty napełniały powietrze balsamiczną wonią, świeżość nocy była rozkoszna; najmniejszy powiew wiatru nie poruszył drzew; nikłe światło, jakby blask alabastrowej lampy przedzierało się przez spuszczone story galerji; zupełne milczenie panowało czas jakiś, potem słyszałam szelest piasku, skrzypiącego pod stopami Michała i tej kobiety; noc była dosyć jasna, widziałam oboje. Ah! Florencjo, ileż to nowych gwałtownych, strasznych namiętności zbudziło się we mnie przez te dwa dni! Miłość, żądza, zazdrość, nienawiść, wyrzuty, tak, wyrzuty, gdyż od tej chwili czułam, że niezwalczona siła popychała mnie do mej zguby, i że upadnę w tej walce; znasz energję, siłę mego charakteru. Energja ta i siła nie odstąpiły mnie w tej nieszczęsnej miłości. Cóż ci mam więcej powiedzieć? Długo broniłam się mężnie, lecz kiedy niecne i grubjańskie postępowanie mego męża doprowadziło mnie do rozpaczy, zdawało mi się, że wszystkie węzły zerwane zostały między nami, i ślepo oddałam się namiętności, która mnie trawiła.
— Przynajmniej, byłaś... szczęśliwą, Walentyno... bardzo szczęśliwą...
— Naprzód były rozkosze nieba, jakkolwiek zaćmione nieco wspomnieniem tej kobiety, z którą Michał rozłączył się już oddawna. Była to sławna śpiewaczka, znajdująca się teraz, ile mi się zdaje, we Włoszech. Znalazłam go takim, jakim go sobie marzyłam, umysł wzniosły i czarujący, serce tkliwe, delikatność nadzwyczajna, wesołość i dobry humor niezmienne, tkliwość namiętna, względność, grzeczność, słowem wszystko jednoczył w sobie. Jednak stosunki nasze dopiero dwa miesiące trwały; ubóstwiałam Michała, a byłam najnieszczęśliwszą w świecie istotą.
— Biedna Walentyno! jakimże to sposobem? Według tego, co mi opowiadasz, Michał musiał jednoczyć w sobie wszystkie przymioty mogące, uczynić cię szczęśliwą?
— Tak jest — odpowiedziała Walentyna z westchnieniem — lecz te wszystkie przymioty były w nim sparaliżowane przez jednę nieuleczalną wadę, przez...
I pani d’Infreville zatrzymawszy się nagle, zadrżała.
— Walentyno, czemuż nie kończysz? — zapytała Florencja, spoglądając na nią ze zdziwieniem — dlaczegóż to milczenie? Mów, zaklinam cię. Czyż nie posiadam całej twojej ufności?
— Alboż nie dałam tego dowodów, składając ci moje wyznanie?
— Tak... o! tak! Ale dokończ.
— Zresztą — rzekła pani d’Infreville po chwili milczenia — ty zrozumiesz moje wahanie. Oto! wszystko, co było dobrego, doskonałego, wzniosłego, tkliwego w Michale, było zepsute przez jego opieszałość.
— To jak ja — zawołała pani de Luceval, i ty lękałaś się powiedzieć mi o tem.
— Nie, nie, Florencjo, twoja opieszałość, twoje lenistwo są powabne.
— Pan de Luceval nie podziela wcale twego zdania — rzekła młoda kobieta uśmiechając się nieznacznie.
— Lenistwo twoje nie ma przynajmniej, ani dla twego męża, ani dla ciebie przedewszystkiem, żadnych złych skutków; lenistwo to stanowi twą rozkosz, i nikt na niem nie cierpi. Ale w Michale miało ono skutki fatalne; naprzód pozostawił swoje interesa majątkowe ich własnemu biegowi, nie chcąc się niemi nigdy zajmować; pełnomocnik jego człowiek przeniewierczy, zachęcony tem niedbalstwem, nie poprzestając na haniebnem okradaniu go, wciągnął go w operacje niekorzystne dla siebie, zgubne dla Michała, który brzydził się najmniejszem utrudzeniem umysłowem dla sprawdzenia jego rachunków; cóż ci mam więcej powiedzieć? w obecnej chwili nie wiem, czy pozostało mu jeszcze tyle, żeby mógł wyżyć w sposób jak najumiarkowańszy.
— Mój Boże! biedny chłopiec! jakże to smutne! Ale czemuż twój wpływ nie zdołał pokonać tego nieszczęsnego lenistwa?
— Mój wpływ — rzekła Walentyna, uśmiechając się z goryczą — jakiż wpływ można wywrzeć na podobny charakter? Rozumowanie, naleganie, przestrogi, prośby, wszystko rozbija się o tę bezwładność, zawsze zadowoloną i pogodną. Gdyż u Michała, nigdy nie usłyszysz słowa surowego lub gniewnego, unika on zniecierpliwienia lub gniewu, jak trudu jakiego; zawsze spokojny, uśmiechający i czuły, odpowiada na najrozsądniejsze upomnienia, na najtkliwsze błagania, żartem lub pocałunkiem.
— Masz słuszność, Walentyno, to rzecz nierównie ważniejsza, niż myślałam.
— To rzecz ważna, o! bardzo ważna — odpowiedziała młoda kobieta z drżeniem — gdyż nie znasz okropnej myśli, która mnie jak mara jaka ściga.
— Co mówisz?
— Michał posiada umysł zbyt przenikliwy i rozsądek zbyt wielki, żeby się mógł mylić, co do swojej przyszłości; wie on dobrze, że, gdy wyda ostatniego luidora, nie może się znikąd spodziewać pomocy, a tem mniej od siebie samego...
— O czemże on tedy myśli?
— O czem! — powtórzyła Walentyna z drżeniem. Poczem westchnęła głęboko i dodała głosem wzruszonym — o czem myśli? on się zabije.
— Wielki Boże! czy ci to wyznał?
— O! nie — odpowiedziała Walentyna ze smutkiem i większą jeszcze goryczą — nie, nie śmiał uczynić mi takiego wyznania, ponieważ odkrycie to sprowadziłoby, jak to powszechnie mówią, gwałtowną scenę z mojej strony, sprowadziłoby łzy, żale, wyrzuty bez końca. Nie, on mi nie wyznał, że się zabije przez lenistwo, jak dotąd żył przez lenistwo; lecz pewnego razu wymknęło mu się śród śmiechu, jakgdyby z rzeczy najprostszej w święcie to dziwne zdanie: Szczęśliwi umarli... wieczni próżniacy.
— Ah! Walentyno... co za okropna myśl!
— A jednak, widzisz, ja żyję z tą myślą — rzekła nieszczęśliwa kobieta zalewając się łzami. — I tę trwogę, która panuje nad mojemi wszystkiemi myślami, nad każdym moim krokiem, ja muszę ukrywać ją przed nim, bo gdyby mnie widział smutną, roztargnioną, wiesz ty, coby on mi powiedział ze swoim tkliwym i ujmującym uśmiechem?
„Moja biedna Walentyno, poco ten smutek? Nie jesteśmy młodzi, szczęśliwi i kochający się wzajemnie? Myślmy tylko o szczęściu. Kocham cię; przyjmij mnie więc takim, jakim jestem, jeżeli zaś nie, jeżelim cię mimowolnie zasmucił, jeżeli ci się już więcej nie podobam, porzuć mnie, poszukaj sobie lepszego, i zostańmy przyjaciółmi. W mojem rozumieniu miłość powinna być tylko radością, szczęściem, czułością i wypoczynkiem! kto w swojem życiu przeżył dziesięć dni zupełnego szczęścia, ten może umrzeć mówiąc: dzięki Ci Boże! My przeżyliśmy sto i może więcej takich dni! i żyć jeszcze możemy tysiące, jeżeli tylko zechcesz, gdyż ja ciebie uwielbiam, moja Walentyno; zresztą, czyż jestem zbyt leniwy, aby być niestałym? Nie mógłbym bez trwogi, pomyśleć o szukaniu nowej miłości“.
— Tak jest — dodała Walentyna z coraz większym bólem i zapałem, gdy tymczasem Florencja zdawała się być pogrążona w głębokiem zamyśleniu — w ten to sposób Michał zapatruje się na miłość! Te przejścia z radości do łez, te nieokreślone trwogi, te szalone zazdrości, lecz okropne, które potępiają przeszłość, przyszłość nawet, które niepokoją i dręczą serca, tak jest, te gwałtowne uniesienia, te wybuchy namiętności, wywołują tylko uśmiech na ustach Michała. Byłoby dla niego utrudzeniem, gdyby ich miał doznawać; ja, ja sama tylko doświadczam całej ich boleści. Jego ociężałość, nie mogę bowiem powiedzieć obojętność, gdyż, powiedziawszy prawdę, on mnie kocha, jak umie i jak może kochać, jego niedbalstwo w miłości boli mnie, oburza mnie, doprowadza mnie do rozpaczy; lecz powściągam się i cierpię, gdyż mimowolnie ubóstwiam go takim, jakim jest; lecz to jeszcze nie wszystko: zdaje on się wcale nie domyślać podejść, trwóg, obaw, przez które codziennie muszę przechodzić, gdyż, ażeby przepędzić z nim całe godziny, niekiedy całe dnie nawet, muszę gromadzić kłamstwa na kłamstwa, zdawać się niemal na łaskę moich służących i wynajdywać za każdym razem nowe pozory do moich częstych wydaleń; a kiedy wracam, ah! gdybyś ty wiedziała, Florencjo, jak okropny ciężar obarcza moje serce, kiedy po długiem oddaleniu wyciągnę rękę, ażeby zastukać do drzwi moich, mówiąc sobie, wszystko może odkryte! A kiedy stanę przed moim mężem, spojrzeć mu w oczy, czytać z jego twarzy, czy nie ma jakiego podejrzenia, drżeć, lecz drżeć wewnętrznie, na jego najmniej znaczące pytanie, udawać spokojną, obojętną kiedy mnie dręczy i pali największa trwoga. A potem, i to już ostatnia boleść, ostatnia podłość, udawać uśmiechającą, nadskakującą nawet wobec męża, którym się brzydzę. Tak, muszę mu pochlebiać, bo go się lękam! i ponieważ usiłuję zmylić jego podejrzenie, udaję wesołą i uprzejmą. Rozumiesz ty to? niekiedy muszę być wesołą, kiedy tymczasem śmierć gnieździ się w mej duszy. Słuchaj, Florencjo, życie takie jest piekłem, a jednak, okropnem byłoby dla mnie wyrzec go się na zawsze.
— Ah! Walentyno — zawołała pani de Luceval, rzucając się w objęcia swej przyjaciółki — dziękuję ci, dziękuję, droga przyjaciółko, dziękuję!
Pani de Luceval słuchała rzeczywiście swej przyjaciółki z podwójnem zajęciem i ciekawością; a nie mogąc się oprzeć swemu wzruszeniu, rzuciła się w objęcia Walentyny z tym wykrzyknikiem:
— Dziękuję ci, dziękuję, droga przyjaciółko.
Pani d’Infreville spojrzała z największym zdziwieniem na młodą kobietę, mówiąc do niej:
— Mój Boże Florencjo, wytłumacz się, za cóż mi tak dziękujesz?
— To prawda — odpowiedziała pani de Luceval uśmiechając się — mogłabyś mnie uważać za szaloną, ale gdybyś ty wiedziała, jaką mi wyświadczasz usługę...
— Ja?
— O nie inaczej, wielką, niezmierną usługę — dodała Florencja z wyrazem wzruszenia, pewnej złośliwości, i naiwności zarazem trudnej do opisania — wyobraź sobie, że ja tobie z początku zazdrościłam, jakem ci zazdrościła w klasztorze, kiedym była małą panienką a tyś wychodziła za mąż, a potem, dlaczegóż to mam ukrywać? znalazłam w charakterze naszego kuzyna Michała tyle podobieństwa z mojemi upodobaniami i z mojem życiem, że myślałam sobie: Jakżeby mnie zachwycało, cieszyło to wszystko, co tę biednę Walentynę do rozpaczy doprowadza! ja, com nigdy nie kochała, ja, właśnie pojmowałabym miłość: w lenistwie we dwoje, i zdaje mi się, że byłabym bardzo szczęśliwa, gdybym także miała jakiego Michałka.
— Florencjo, co mówisz?
— Pozwól mi tylko dokończyć i, nie ukrywając nic przed tobą, ponieważ także spodziewam się rozmaitych zajść pomiędzy mną, a mężem moim, który staje się dla mnie coraz nieznośniejszym, przewiduję w przyszłości (gdybym równie jak ty miała być doprowadzoną do ostateczności) konieczną potrzebę wyszukania sobie jakiej pociechy, w związku tak niestosownie skojarzonym.
— Ah! Florencjo! — zawołała Walentyna z wyrazem strwożonej tkliwości — strzeż się tego, gdybyś ty wiedziała...
— Gdybym wiedziała — rzekła pani de Luceval przerywając swej przyjaciółce — gdybym wiedziała. Ale właśnie, i dzięki ci za to, teraz wiem już; i po tem wszystkiem, coś mi powiedziała, wielki Boże! wielki Boże! — dodała młoda kobieta z naiwną i niemal komiczną trwogą — teraz, kiedy wiem ile to potrzeba niepokoju, wzruszeń, trudów, zabiegów, udręczeń, ażeby mieć kochanka, przysięgam ci, że mi nigdy nawet chęć nie przyjdzie, ażebym miała sobie szukać jakiego. Nie, nie, zdaje mi się, że wołałabym raczej udać się pod Biegun północny lub na Kaukaz z moim mężem. Kochanek! o nieba! ileż to trudów! Ręczę ci, że pod tym względem, moje lenistwo będzie dla mnie cnotą; rzeczywiście, każdy może być cnotliwym w miarę środków swoich, a byle tylko nim być, to rzecz główna. Nieprawdaż?
Florencja, wymawiając te słowa, przybrała wyraz tak poważny i tak śmieszny zarazem, że jej przyjaciółka, pomimo trosk swoich, musiała się uśmiechnąć, gdy tymczasem pani de Luceval mówiła dalej:
— Ah! biedna Walentyno, lituję się nad tobą, lituję podwójnie, bo ty masz słuszność, że takie życie to prawdziwe piekło!
— Tak jest, tak, piekło, i wierzaj mi, Florencjo, kochana moja Florencjo, wytrwaj tylko w twojem postanowieniu, pozostań wierną twoim obowiązkom... chociaż są one bardzo dla ciebie uciążliwe! niechaj moja niedola posłuży ci za przestrogę; o zaklinam cię — dodała Walentyna głosem tkliwym i błagalnym — gdyż wiecznie czyniłabym sobie wyrzuty, gdybym cię miała natchnąć złemi myślami lub podać ci gorszący przykład. Wyrzucałabym sobie całe życie, jak największą zbrodnię, to zaufanie, które mam w tobie, Florencjo, przyjaciółko, droga przyjaciółko moja; niech mnie już przynajmniej nie spotka ta nowa zgryzota, przysięgnij mi...
— Bądź spokojną, moja droga Walentyno, więcej jeszcze, aniżeli ty sama, podzielam twoje zdanie, jeżeli to być może. Zastanów się tylko. Ja, kobieta tak leniwa, ja, co nie mogę opuścić mego fotelu, ażeby oddać jaką wizytę, ja miałabym się rzucić w taki odmęt; a szczególniej też z takim mężem, jak mój, który do mnie najmniej dziesięć razy na dzień przychodzi, ja miałabym próbować podejść takiego człowieka! Ah! byłaby to praca, o której myśl sprawia mi zawrót głowy. Nie, nie, przestroga jest dobra i będzie skuteczna. Lecz mówmy o tobie: na szczęście, nie widzę aż dotąd, ażeby twój mąż miał powziąć jakie podejrzenie.
— Mylisz się, właśnie obawiam się tego, chociaż nie mam jeszcze żadnej pewności.
— Jakto?
— Mój mąż, jakem ci to już powiedziała, prawie ciągle żyje za domem. Wychodzi zrana po śniadaniu... jest na obiedzie najczęściej u tej kobiety, którą utrzymuje, i gdzie także przyjmuje wszystkich swoich przyjaciół. Potem, jedzie z nią do teatru, wraca znowu do niej, gdzie zwykle grają w karty bardzo grubo i przyjeżdża do domu nie prędze jak około trzeciej lub czwartej zrana.
— Piękne życie dla człowieka żonatego!
— Czy to skutkiem ślepej ufności, czy też przez obojętność, rzadko mnie pyta, jak spędzam mój czas. Dwa dni temu, zachorowawszy nagle, powrócił do domu około drugiej godziny po południu; myśląc zaś, że się na cały dzień oddalił, gdyż oznajmił mi poprzednio, że w mieście zostanie na obiedzie, wróciłam od Michała dopiero o dziesiątej wieczorem.
— Mój Boże! jakżeś się musiała zatrwożyć dowiedziawszy się, że twój mąż powrócił! Drżę na samą myśl o tem, otóż to mieć kochanka.
— Tak byłam przerażona, że pierwszą moją mysią było wyjść z domu i nigdy już nie wrócić do niego.
— Właśnie i jabym tak uczyniła, tylko nie wiem, nie! rzeczywiście, jabym umarła ze strachu.
— Nakoniec, zebrałam całą odwagę, weszłam do siebie: doktór był już przy mężu. Pan d’Infreville tak był cierpiący, że ledwie kilka słów przemówił do mnie. Całą noc przy nim przepędziłam, doglądając go z podwójną, lecz fałszywą gorliwością. Kiedym się już uspokoiła nieco, zapytał mnie, dlaczego na cały dzień oddaliłam się z domu i gdziem była. Przygotowałam sobie na to odpowiedź i kłamstwo: powiedziałam mu, że cały dzień byłam u ciebie, jak mi się to niekiedy zdarza, ponieważ mnie zawsze samą zostawia. Zdawało się, że mi wierzył, okazując nawet, że to potwierdza, że zna pana de Luceval z nazwiska, i że jest mu przyjemne widzieć mnie w bliskich stosunkach z jego żoną. Uważałam się już za ocaloną; lecz wczoraj nowy niepokój: dowiedziałam się od panny służącej, że mój mąż wypytywał ją bardzo zręcznie, chcąc się dowiedzieć, czy często oddalam się z domu.
— Mój Boże! Jakaż to znowu trwoga dla ciebie, jakiż to niepokój! otóż to mieć kochanka!
— Chcąc za jaką bądź cenę wydobyć się z tak nieznośnego położenia, udałam się dzisiaj rano do Michała. Obierzmy już raz jakie stanowcze postanowienie, rzekłam do niego; ja wyznam wszystko mojej matce, powiem jej, że mąż ma wielkie podejrzenie, że pozostaje mi tylko ucieczka z jego domu. W mojej miłości dla ciebie, Michale, znajdę dostateczną siłę do przekonania mojej matki. Nie powrócę już do męża. Dzisiaj wieczorem opuszczę Paryż razem z moją matką. Udamy się do Bruxeli; ty przyjedziesz za nami. Reszta twego mienia i moja praca wystarczą na nasze utrzymanie, a jeśli zajdzie potrzeba, pojedziemy dalej dla znalezienia innych środków; ale, chociaż życie nasze będzie ubogie, przykre, wolna przynajmniej będę od tej okropnej konieczności kłamania codziennie, lub spędzenia życia w wiecznej trwodze i niepokoju. Nie domyślałeś się nigdy, Michale, moich męczarni, gdyż ukrywałam je przed tobą; lecz dzisiaj nie mogę ich już dłużej znosić.
— I przystałże na to?
— O! — zawołała Walentyna z goryczą — o! jakże byłam szalona, licząc na takie postanowienie z jego strony. Patrzył na mnie jak odurzony; ta ucieczka, to życie niespokojne, ciężkie, może nieszczęśliwe, przestraszało jego gnuśność, albo raczej jego okropny egoizm. Poczytał moje postanowienie za szaleństwo, mówiąc: że tak ważne środki można tylko w ostateczności przedsiębrać; że mąż mój ma tylko podejrzenie, i nasunął mi myśl napisania tego listu, o który cię prosiłam.
— Zresztą, Walentyno, może on ma i słuszność, wahając się jeszcze z tą ucieczką, i to nawet w twoim własnym interesie, boć przecie rzeczy nie są jeszcze na drodze tak niebezpiecznej.
— Florencjo, przeczucie jakieś mówi mi, że...
I nie mogła dokończyć. Nowe zdarzenie przerwało tę rozmowę.
Drzwi otworzyły się nagle, i panowie de Luceval i Infreville stanęli przed zdumionemi oczyma Florencji i Walentyny. Ostatnia z nich zdjęta przestrachem krzyknęła:
— Zginęłam!
I przejęta wstydem na widok pana de Luceval, towarzyszącego jej mężowi, zakryła twarz chustką.
Florencja, zbliżywszy się do swej przyjaciółki, jak gdyby chciała ją zasłonić, rzekła głosem rozkazującym do pana de Luceval:
— Czego pan chcesz?
— Przekonać panią o kłamstwach i niegodnem wspólnictwie — zawołał pan de Luceval groźnie.
— Dowiedziałem się, że pani d’Infreville przepędza prawie całe dnie poza domem — dodał mąż Walentyny, zwracając się do Florencji, gdy tymczasem przyjaciółka jej, zdjęta konwulsyjnem drżeniem, ciągle twarz rękami zasłaniała — wczoraj pytałem panią d’Infreville, gdzie spędziła cały dzień. Odpowiedziała mi na to, że go spędziła u pani. List ten, pisany przez panią, za wspólnem porozumieniem się z moją żoną, i przeznaczony do oszukania mnie przez niecne kłamstwo, dostał się w ręce pana de Luceval, który przysiągł honorem, i ja mu wierzę, że nigdy nie widział tu pani d’Infreville. Nie przypuszczam wcale, ażebyś chciała zaprzeczać wszelkiej najoczywistszej prawdzie.
— Tak jest — zawołał pan de Luceval — wyznanie twoje powinno zadać ostatni cios występnej kobiecie; niechaj to będzie karą twego bezecnego wspólnictwa.
— Panie, — rzekła Florencja — pani d’Infreville, jest i zawsze będzie moją najlepszą przyjaciółką, im zaś będzie nieszczęśliwszą, tem więcej liczyć może na moje do niej przywiązanie.
— Jakto — krzyknął Luceval — pani śmie?
— Odważę się na nierównie więcej, mój panie, odważę się powiedzieć panu d’Infreville, że postępowanie jego względem żony, było zawsze postępowaniem człowieka bez serca i bez honoru.
— Dosyć tego, pani — zawołał pan de Luceval rozgniewany. — Dosyć!
— Nie, mój panie, to nie dosyć, muszę jeszcze przypomnieć panu d’Infreville, że się znajduje w moim domu, a ponieważ teraz wie, jak go sobie cenię, domyśli się zatem, że dłuższa jego obecność tutaj nie podoba mi się wcale.
— Ma pani słuszność, zawiele już słyszałem — rzekł pan d’Infreville z szyderskim uśmiechem. Poczem uchwyciwszy swą żonę za rękę, rzekł do niej. — Proszę iść ze mną.
Nieszczęśliwa ta istota, odurzona, przerażona, podniosła się machinalnie i ciągle zakrywając twarz rękoma, tak dalece była wstydem przejęta i postąpiła kilka kroków, mówiąc zcicha:
— O moja matko! moja matko!
— Walentyno, ja ciebie nie opuszczę, — zawołała Florencja podnosząc się także i biegnąc za swoją przyjaciółką; lecz pan de Luceval zniecierpliwiony do najwyższego stopnia, uchwycił swą żonę i zatrzymał ją na miejscu, mówiąc:
— Tego już zanadto.
D’Infreville, korzystając z tego, pociągnął za sobą Walentynę, która wyrzekła głosem stłumionym przez gwałtowne łkanie, jeszcze te ostatnie wyrazy.
— Florencjo... bądź zdrowa!...
I wyszła za ciągnącym ją za rękę panem d’Infreville.
Pani de Luceval, blada z oburzenia i boleści, pozostała na miejscu i trzymana przez swego męża, który puścił ją dopiero wtedy, kiedy Walentyna wyszła z salonu. Nareszcie rzekła do niego głosem zupełnie spokojnym:
— Panie de Luceval, po grubiańsku i przemocą zadałeś gwałt mojej osobie; od tej chwili wszystko jest zerwane między nami.
— Mościa pani!
— Pan ma swoją wolę, ja będę miała moją i pokażę to panu.
— I jakaż to będzie ta wola pani — rzekł de Luceval szyderczo, czy mi ją pani raczy przynajmniej oświadczyć?
— Bezwątpienia.
— Słucham tedy.
— Słuchaj pan. Rozłączymy się przyjaźnie, bez żadnych krzyków, bez zgorszenia.
— Ah! pani to tak łatwo urządza?
— Słyszałam, że się to bardzo często tak urządza.
— I w siedemnastym roku życia puści się pani na świat swobodnie....
— Puszczać się na świat! Broń mnie Boże od tego! Pan wie, że to jest przeciwne moim skłonnościom...
— My tutaj nie żartujemy, mościa pani — zawołał de Luceval — pytam się, czy rzeczywiście jesteś tak szaloną, że sobie wyobrażasz iż, mając zaledwie lat siedemnaście, możesz sobie pozwolić żyć samotnie, kiedy zostajesz pod władzą męża?
— Ja nie myślę żyć wcale samotnie, mój panie.
— Z kimże tedy pani żyć będzie?
— Walentyna jest nieszczęśliwa, udam się do niej i do jej matki. Dzięki Bogu, majątek mój jest niezależny od majątku pana.
— Żyć z taką kobietą! z kobietą, która ma kochanka! kobietą, którą mąż dzisiaj jeszcze z domu swego wypędzi, i słusznie postąpi, z kobietą, która zasłużyła na wzgardę wszystkich uczciwych ludzi... I to pani z taką istotą chce prowadzić wspólnie życie. Doprawdy, skoro pani ma odwagę przyznać się tylko do takiego zamiaru, to już to samo posłużyć może za powód do zamknięcia pani w domu obłąkanych.
— Panie de Luceval, jestem nadzwyczajnie utrudzona dzisiejszemi wypadkami, zobowiążesz mnie pan bardzo, jeżeli mi dasz chwilę wypoczynku; dodaję tylko, że jeżeli kto godzien jest pogardy ludzi uczciwych, to niewątpliwie pan d’Infreville, gdyż jego niecne postępowanie doprowadziło jego żonę do zguby. Co do Walentyny, ona zasługuje i zawsze zasługiwać będzie na moje najtkliwsze współczucie.
— Ah! to rzecz niesłychana, powtarzam, że pani zasługuje, ażeby cię zamknąć w domu obłąkanych.
— Oto ostatnie moje słowa, panie de Luceval: nikt mnie nigdzie nie zamknie, będę wolną i wolności mojej używać będę, jak mi się będzie podobało.
— O! zobaczymy to, moja pani!
Około czterech lat upłynęło od wypadków, któreśmy dotąd opowiedzieli.
Zima była przykra, mróz mocny, niebo szare i ponure.
Jakaś kobieta idzie spiesznie ulicą Vaugirard, zatrzymując się gdzieniegdzie dla przypatrzenia się numerom domów, jak gdyby szukała czyjegoś mieszkania.
Kobieta ta ubrana w żałobę, zdaje się mieć dwadzieścia dwa lub dwadzieścia trzy lata, jest wysoka, wysmukła, brunetka, ma wielkie czarne oczy, pełne wyrazu i ognia; rysy jej są piękne, chociaż znękane nieco; wyraz twarzy żywy i zmienny, objawia naprzemian gorzki smutek, lub niepokój, pełen niecierpliwości; chód jej niejednostajny, czasami bardzo przyśpieszony, zwiastuje także mocne wzruszenie wewnętrzne.
Przeszedłszy może połowę ulicy Vaugirard, młoda kobieta zaczęła znowu sprawdzać numery strony nieparzystej, a stanąwszy przed domem oznaczonym numerem 57, zatrzymała się, zadrżała, i przyłożyła rękę do serca, jak gdyby chciała stłumić jego gwałtowne uderzenia; stojąc chwilę czasu na miejscu, zbliżyła się nareszcie do bramy, potem znowu się zatrzymała z oznakami widocznego wahania; lecz ujrzawszy tablicę z kartami donoszącemi o rozmaitych lokalach do wynajęcia, zamyśliła się chwilkę i śmiało weszła do tego domu, mówiąc do odźwiernego:
— Wszakże tu są mieszkania do wynajęcia?
— Są, pani, pierwsze piętro, trzecie piętro i dwa pokoje oddzielne.
— Pierwsze, byłoby zapewne zbyt drogie dla mnie, trzecie byłoby może dla mnie stosowniejsze, jakaż jego cena?
— Sześćset franków, pani, ostatnia cena, jest zupełnie wyrestaurowane, tylko jeszcze papierem wykleić.
— Z iluż składa się ono pokoi?
— Jest kuchnia, z której się wychodzi do przedpokoju, mała sala jadalna, salon, i piękny pokój sypialny z dużym gabinetem, gdzie może stać łóżko służącej. Jeżeli pani chce pójść na górę sama pani obejrzy.
— Przedewszystkiem chciałabym wiedzieć, kto mieszka w tym domu. Jestem wdową, żyję samotnie, i pan rozumie, dlaczego zadaję takie pytanie...
— Rzecz bardzo prosta. Pani dobrodziejko, zresztą to dom jeden z najspokojniejszych: pierwsze piętro jest niezajęte, jakem to już pani powiedział, na drugiem mieszka pewien profesor ze szkoły prawa, człowiek czcigodny, równie jak jego żona; nie mają dzieci wcale; trzecie piętro jest właśnie tem mieszkaniem, które pani proponuję, z przedpokojem, wynajęte jest przez pewnego młodego człowieka, a kiedy mówię młodego, to nie ma jeszcze w tem nic złego, gdyż pan Renaud może mieć od dwudziestu sześciu do dwudziestu ośmiu lat.
Usłyszawszy to nazwisko Renaud, młoda kobieta, pomimo wielkiego panowania nad sobą, zbladła i zarumieniła się zkolei, bolesny uśmiech ściągnął jej usta, a jej wielkie czarne oczy zdawały się jaśniej błyszczeć pod jej długiemi powiekami. Panując jednak nad swojem wzruszeniem, rzekła spokojnym tonem i z udaną obojętnością:
— Więc mieszkanie trzeciego piętra jest bezpośrednio pod mieszkaniem tego jegomości?
— Tak, pani.
— A czy on żonaty?
— Nie, pani.
— Nie dziw się pan tym pytaniom, jakie czynię, i jakie uczynić jeszcze zamierzam; lecz wyznać muszę, że nienawidzę wszelkiego łoskotu nad moją głową i złego towarzystwa; lecz ponieważ ta część miasta, równie jak cena i rozkład lokalu zdają się dogadzać memu życzeniu, chciałabym jeszcze wiedzieć, czy ten pan nie ma jakich zwyczajów hałaśliwych, i owych lekkomyślnych przyjaciółek, które byłoby mi nieprzyjemnie spotykać na schodach, wychodząc z domu lub wracając do siebie.
— On? — zawołał odźwierny z pewnym wyrzutem — pan Renaud miałby u siebie przyjmować takie kobiety, ah! pani.
I załamał dłonie.
Promyk radości i nadziei rozjaśnił na chwilę smutne rysy młodej kobiety, która dodała z nieznacznym uśmiechem:
— Daleką jestem od myśli czernienia obyczajów tego pana, i zdziwienie jakie w panu spowodowało moje zapytanie, uspakaja mnie w tej mierze.
— Pan Renaud, to człowiek tak porządny, jakich mało na świecie; codzień, czy to w niedzielę, czy w święto, wychodzi o wpół do czwartej lub o czwartej rano z domu, nie wraca prędzej jak po północy, i nie przyjmuje nigdy żadnych wizyt.
— Wierzę temu, musiałyby to być wizyty nadzwyczajnie ranne — rzekła młoda kobieta, zdając się być bardzo uderzoną temi wszystkiemi szczegółami — jakto? więc on codziennie wstaje tak rano?
— Tak jest, pani, zimą i latem, zawsze o jednej godzinie.
— Ależ — dodała młoda kobieta, jak gdyby nie mogła uwierzyć tym słowom — to chyba człowiek ten jest jakimś cudem pracowitości.
— Nie umiem tego pani powiedzieć; wiem tylko tyle, że to ranny ptaszek, jak kogut wiejski.
— Nie chciałabym być natrętną, mój panie — rzekła młoda kobieta nadzwyczajnie zdziwiona tem wszystkiem, co słyszała — ale jakież jest zatrudnienie tego jegomości, który codziennie wychodzi o trzeciej lub czwartej zrana i nie wraca przed północą?
— Pyta mnie pani o to, czego ja wcale nie wiem, to tylko jest pewne, że ten lokator nie narazi się pani w niczem.
— Rzeczywiście, trudnoby mi było wynaleźć mieszkanie odpowiedniejsze moim chęciom, ale, otwarcie mówiąc, niepodobna, ażebyś pan nie znał zatrudnienia swego lokatora?
— Cóż ja pani mam powiedzieć? od trzech lat jak pan Renaud tu mieszka, tylko jeden list przyniesiono do niego, zaadresowany poprostu do pana Michała Renaud, sam zaś nigdy nikogo nie przyjmuje.
— Przecież on nie jest niemy?
— Doprawdy pani, ale też i niewiele do tego brakuje; kiedy wychodzi, ja śpię; kiedy wraca toż samo. Zrana mówi do mnie: Dzień dobry, panie Landri; wieczorem biorąc swą świecę: Dobry wieczór, panie Landri, oto cała nasza rozmowa. Ah, prawda, zapomniałem jeszcze...
— Cóżeś pan zapomniał?
— Oto, ostatniego dnia kwartału, mówi do mnie wieczorem składając swoje sześćdziesiąt franków na stole: kładę tu kwartalne komorne, panie Landri. Nazajutrz wieczorem ja mu odpowiadam: Koło lichtarza leży kwit pański, panie Renaud. Bierze go wtedy i mówi: Dziękuję, panie Landri. I to wystarcza znowu na całe trzy miesiące...
— Rzeczywiście, trudno jest być mniej mownym od niego, więc pan nigdy nie miał chęci odgadnąć tajemnicy jego dziwnego życia? Czy jemu nikt nie usługuje?
— Nie, pani, on sam sobie służy. To jest, sam ściele łóżko, sam czyści buty, sam trzepie suknie, i sam zamiata pokój...
— On! — zawołała mimowolnie młoda kobieta głosem nowego i nadzwyczajnego zdumienia; lecz poprawiając się dodała: — jakto? on sobie tyle zadaje pracy?
— Bah! — odpowiedział odźwierny, zdając się być zdziwiony tym wykrzyknikiem młodej kobiety — to rzecz bardzo prosta; nie każdy to może mieć pięćdziesiąt tysięcy rocznego dochodu, i kiedy się nie ma czem opłacić usługi, to trzeba samemu sobie być lokajem.
— Bardzo słusznie, mój panie — odpowiedziała nieznajoma, przybierając wyraz zwykłej obojętności; ale czy pan nigdy nie byłeś w jego mieszkaniu?
— Tylko dwa razy, pani.
— I nie widziałeś w niem nic nadzwyczajnego?
— Nie, pani, mieszka tylko w jednym pokoju, drugi nie jest wcale umeblowany.
— A w tym pokoju nic nie nasunęło panu myśli, jakie może być jego zatrudnienie?
— Mój Boże, jest to pokoik jak wszystkie inne, sprzęty są w nim orzechowe, bardzo czyste, łóżko, komoda, stół i cztery krzesła, oto wszystko.
— Doprawdy, mój panie — rzekła młoda kobieta domyślając się nareszcie, jak te wszystkie pytania, a mianowicie jej zdziwienia, musiały wydawać się dziwnemi odźwiernemu — spostrzegam się trochę zapóźno, że strasznie jestem natrętną; ale pan to rozumie, gdyż przekonana jestem, że od czasu jak tylko wynajmujecie mieszkania, pewnie nie mieliście lokatora podobnego do tego jegomości.
— Co do tego to czysta prawda. Pani dobrodziejko, lecz ponieważ pan Renaud opłaca komorne jak najregularniej, ponieważ nie mamy lokatora lepszego od niego, tem więcej, że on nikogo nie przyjmuje u siebie, powiedziałem sobie: Dalibóg! niech on sobie będzie, czem chce. Teraz, czy pani chce obejrzeć mieszkanie?
— Nie inaczej, gdyż, zdaje mi się, że trudnoby mi było znaleźć lokal dogodniejszy dla mnie.
W chwili gdy przyszła lokatorka poszła za odźwiernym na górę, inna, dosyć ciekawa scena odbywała się w domu przyległym, którego parter zajęty był na kawiarnię.
Kawiarnia ta, mało uczęszczana, posiadała w obecnej chwili jednego tylko gościa, siedzącego przed stołem, na którym stały karafka z wodą, cukier i kieliszek absyntu.
Osobą, która dopiero przed chwilą przybyła, był mężczyzna, mający najwyżej lat trzydzieści, chudy, żylasty, ogorzałej cery, o ruchach porywczych, wziął kilka gazet, jednę po drugiej, jakgdyby je przeglądał. Palił przy tem cygaro, lecz myśl jego błąkała się widocznie gdzieindziej i nie wiązały go bynajmniej przedmioty, które czytał, jeżeli nawet czytał; zdawał się być dotknięty jakimś głębokim smutkiem, połączonym kiedy niekiedy z wielkiem rozdrażnieniem, które objawiało się w jego gwałtownych ruchach; właśnie w jednem takiem poruszeniu rzucił z niechęcią na marmurowy stół ostatnią gazetę, którą przeglądał. Po chwili namysłu przywołał nareszcie markiera głosem nakazującym i niechętnym.
Markier, człowiek z głową pokrytą szronem siwizny, przybiegł natychmiast.
— Markier! nalej mi kieliszek absyntu — rzekł gość do niego.
— Ale, panie, wszakże kieliszek pański jeszcze jest pełen.
— To prawda. — I wypróżnił kieliszek, który markier napełnił znowu.
— Powiedz mi — rzekł mężczyzna z cygarem — wszakże ta kawiarnia należy do domu pod numerem 59?
— Tak jest, panie.
— Czy chcesz zarobić sto soldów? — dodał gość.
A gdy markier patrzył na niego ze zdziwieniem, powtórzył
— Pytam cię, czy chcesz zarobić sto soldów?
— Ja... panie... lecz...
— Chcesz czy nie?
— I owszem chcę, panie, cóż mam uczynić?
— Mówić.
— Mówić... o czem... panie?
— Odpowiedzieć na kilka pytań.
— To rzecz najłatwiejsza, jeśli tylko będę wiedział...
— Czy dawno jesteś w tej kawiarni?
— O, jestem w niej od jej założenia, od lat dziesięciu.
— Więc mieszkasz w tym domu?
— Tak jest panie, sypiam na piątem piętrze.
— I znasz wszystkich lokatorów?
— Z nazwiska i z widzenia, panie, ale na tem ogranicza się wszystko. Jestem tu tylko markierem, nie mam zatem czasu zawierać znajomości z sąsiadami.
Po chwili przykrego wahania, w której rysy mężczyzny z cygarem wyrażały jakąś bolesną trwogę, rzekł do markiera głosem nieco wzruszonym:
— Tak jest, panie — odpowiedział tenże — dama, sama.
— Pewna dama, panie.
— Dama... sama jedna?
I niepokój jego zdawał się powiększać w oczekiwaniu na odpowiedź markiera.
— Tak jest, panie — odpowiedział tenże — dama, sama jedna.
— Wdowa?
— Tego nie wiem, panie, nazywa się tylko pani Luceval, oto wszystko, co mi wiadomo.
— Rozumiesz to dobrze, mój przyjacielu, że jeżeli ci obiecuję sto soldów, to dlatego ażebyś mi coś powiedział.
— Trudno, panie, człowiek mówi to, co mu wiadomo.
— Masz słuszność. Powiedz mi otwarcie, co tu myślą w domu o tej damie? Jak ona się nazywa?
Pytanie to widocznie uczynił dlatego, ażeby ukryć lekkie drżenie swojego głosu i ażeby mieć czas do pokonania wewnętrznego wzruszenia.
— Dama ta, powiedziałem już panu, nazywa się pani Luceval, i trzebaby być nadzwyczajnie złośliwym, ażeby o niej powiedzieć coś złego, gdyż nigdy nie można jej widzieć.
— Jakto?
— A tak, panie, zawsze o wpół do czwartej lub o czwartej zrana wychodzi z domu, tak latem jako i zimą; a ja, co się nigdy nie kładę przed północą, słyszę jak po mnie dopiero wraca do domu.
— Słuchaj! to być nie może — zawołał mężczyzna z cygarem, z równem zdziwieniem, jakie okazała owa młoda kobieta, dowiadując się o zwyczajach pana Renaud.
— Jakto! — powtórzył — ta kobieta wychodzi codziennie z domu przed czwartą?
— Tak panie, słyszę zawsze, jak zamyka drzwi za sobą...
— Trudno temu uwierzyć — rzekł do siebie mężczyzna z cygarem. I po chwili milczenia dodał: — i cóż ta kobieta może robić za domem.
— Nie wiem tego, panie.
— Ale cóż o niej myślą sąsiedzi?
— Nic, panie.
— Jakto? nic! uważają to za rzecz naturalną?
— W pierwszych czasach, kiedy pani Luceyal tutaj się wprowadziła, będzie temu blisko lat cztery, jej sposób życia wydawał się dosyć dziwnym, później jednak przestano zajmować się nią, gdyż jakem to już panu powiedział, nigdy jej nie widać; stąd łatwo o niej zapominają, chociaż ona jest bardzo piękna.
— Ha! mój kochany, skoro jest tak piękna — odpowiedział nieznajomy z uśmiechem szyderskim, i jakgdyby słowa, które wymawiał, paliły jego usta, musi mieć jakiego kochanka, co? — Przyczem rzucił ponurym i pałającym wzrokiem na markiera, który rzekł do niego:
— Słyszałem, że ta osoba nikogo u siebie nie przyjmuje.
— Lecz wieczorem, kiedy wraca do domu o tak późnej godzinie, sądzę, że nie sama wtedy przychodzi?
— Nie wiem, panie, czy ją kto odprowadza do bramy, to tylko jest rzeczą pewną, że nigdy nic złego o niej nie słyszałem.
— Więc to sama cnota?
— Nie inaczej, panie, a przynajmniej zupełnie na nią wygląda, i pewien jestem że cały dom tak jak ja, za nią panu zaręczy.
I tym razem zupełne było podobieństwo pomiędzy uczuciem, jakiego doznawał ów mężczyzna z cygarem, a radością jaką okazała kobieta w żałobie, dowiedziawszy się z wstydliwych zwierzeń odźwiernego, że pan Renaud nigdy żadnych panien u siebie nie przyjmował; lecz rysy gościa kawiarni wyjaśnione na chwilę, zachmurzyły się znowu i dodał:
— Czy też wiadomo przynajmniej, z czego ona się utrzymuje?
— I tego także nie wiem, panie; nie zdaje się jednak, ażeby żyła z kapitałów. O! o! kapitaliści nie wstają tak rychło, zwłaszcza też w czasie jak dzisiejszy naprzykład, kiedy mróz jest tak wielki, a właśnie biło wpół do czwartej na Luxemburgu, kiedym ją słyszał wychodzącą z domu.
— To dziwne, niepojęte! ja chyba marzę — rzekł zcicha do siebie nieznajomy, poczem dodał głośno — więc to już wszystko, co wiesz o niej?
— Wszystko, panie, i zaręczam, że nie ma tu w całym domu nikogo, coby więcej o niej wiedział.
Mężczyzna z cygarem zamyślił się czas jakiś, i po chwili milczenia, w ciągu którego wychylił drugi kieliszek absyntu, rzucił na stół sztukę obcej monety złotej, i rzekł do markiera:
— Zapłać sobie, co ci się należy, i zabierz sto soldów dla siebie, spodziewam się, że cię nie wiele pracy kosztowały?
— Nie prosiłem o nie wcale, i, jeżeli pan....
— Ja raz tylko mówię, zapłać sobie — odparł nakazującym głosem nieznajomy.
Markier poszedł zmienić sztukę złota, gdy tymczasem gość pogrążył się w głębokiem zamyśleniu. Następnie, odebrawszy resztę pieniędzy, wyszedł z kawiarni.
W tejże samej chwili młoda kobieta o której mówiliśmy wyżej, wychodziła z sąsiedniego domu i zbliżyła się ku nieznajomemu: kiedy się mijali, spojrzenia ich spotkały się przypadkiem. Mężczyzna zatrzymał się na chwilkę, jak gdyby widok tej kobiety przypomniał mu jakieś dalekie wspomnienie; potem, myśląc że go pamięć zawiodła, poszedł dalej w górę ulicy Vaugirard, gdy tymczasem kobieta udała się w przeciwną stronę.
