miały być prowadzone w języku polskim ukraińskim (białoruskim, litewskim). Wprawdzie ustawa dopuszczała również tworzenie prywatnych szkół mniejszościowych (z językiem wykładowym danej mniejszości), ale w praktyce były one w szybkim tempie wypierane przez szkoły utrakwistyczne (por. tab. 8), służące polonizacji mniejszości słowiańskich. Także pewne uprawnienia, przyznawane im w tym ustawodawstwie w kwestii posługiwania się językiem ojczystym w urzędach, podlegały w praktyce władz administracyjnych rozlicznym ograniczeniom i przeszkodom.
Tab. 8.
Szkoły według języka nauczania
| Język | Rok szk. 1924/25 | 1929/30 | 1934/35 | 1937/38 | Rok szkolny 1930/31 (wg M. Falski, Szkoły Rzeczypospolitej Polskiej w roku 1930/31)** | |||||||||||||||
| pow- szechne |
średnie ogólno- kształ- cące |
nauczy- cielskie |
pow- szechne |
średnie ogólno- kształ- cące |
nauczy- cielskie |
zawo- dowe |
pow- szechne |
średnie ogólno- kształ- cące |
nauczy- cielskie |
zawo- dowe |
pow- szechne |
średnie* | nauczy- cielskie |
zawo- dowe |
powszechne |
średnie ogólnokształ- cące |
nauczy- cielskie |
zawodowe i kursy zawodowe | ||
| gimnazja |
licea | |||||||||||||||||||
| Ogółem Polski Polski i ukraiński Polski i niemiecki Polski i inny Ukraiński Białoruski Niemiecki Żydowski Hebrajski Żydowski, hebrajski Rosyjski Czeski Litewski Francuski |
27 414 23 225 103 181 19 2 558 23 919 102 109 9 9 20 137 — |
778 674 1 3 1 20 4 39 5 13 — 11 — 2 2 |
207 183 9 — 1 6 — 4 1 1 — — — 1 1 |
26 539 21 806 2 336 — 311 790 26 768 — — 360 8 28 105 1 |
759 673 1 — 9 20 3 29 — — 14 7 — 2 1 |
229 198 13 — 1 10 — 3 — — 4 — — — — |
735 705 1 — 6 2 — 5 — — — — — — — |
27 757 23 299 2 754 — 384 457 16 490 87 172 — 8 18 — — |
770 698 2 — 5 26 1 20 2 9 — 5 — — — |
187 170 1 — 2 7 — 4 — 3 — — — — — |
743 714 — — 7 4 — 4 14 — — — — — — |
28 723 24 047 3 064 — 485 461 — 394 — — 226 5 18 23 — |
769 671 2 — 39 24 1 15 — — 12 4 — 1 — |
691 604 2 — 35 21 1 13 — — 10 4 — 1 — |
74 72 — — — 1 — — — — 1 — — — — |
764 753 — — — 5 — 6 — — 14 — — — — |
— 22 156 2 974 (26)*** 188 (4) 669 (581) 139 (16) 1 (1) 553 (206) 65 (65) 20 (20) 5 (5) 2 (2) 1 (1) 88 (75) — |
— 711 (373) 24 (16) 36 (27) 79 — — — — — — — — — — |
— 231 (16) 10 (8) 5 (4) 7 (5) — — — 1 (1) — — — — — — |
— 1 127 (816) 4 (4) 5 (5) 20 (20) — — 4 (4) 4 (4) — — — — — — |
* W roku reformy wprowadzono dwa stopnie szkoły średniej: gimnnazja i licea, licea były dwoma ostatnimi klasami szkoły średniej.
** We wstępie do urzędowego opracowania Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, pt. Szkoły Rzeczypospolitej Polskiej w roku 1930/1931 (Warszawa 1933, s. XX), redaktor tomu, wybitny znawca szkolnictwa polskiego M. Falski podaje, że urzędowe statystyki opracowywane były w sposób bardzo dowolny, dlatego zmuszony był poczynić poważne korekty. Dane liczbowe – tenże s. XXXVIII-XXXIX.
*** W nawiasach podano liczbę szkół prywatnych
Źródło: Rocznik statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 1923/26, s. 390; Mały rocznik statystyczny 1934, s. 175; 1936, s. 228; 1939, s. 31
Pomni dotychczasowych doświadczeń posłowie mniejszości narodowych przy jęli projekty rządowe zdecydowanie nieufnie i wrogo. W późniejszych wspomnieniach pisał na ten temat S. Thugutt: „spodziewałem się ostrej krytyki ze strony Ukraińców i Białorusinów niektórych punktów wniesionych ustaw, ale nie myślałem, że krytyka ta dojdzie aż do odrzucenia ustaw en bloc, do manifestacyjnego opuszczenia sali przed głosowaniem, a zwłaszcza do tak pełnego nienawiści tonu w przemówieniach. Jeszcze przez resztki szacunku nie nazywano mnie zdrajcą, ale posądzeń o ugodowość, o strach przed endecją nie brakło. Ustawy przeszły tylko głosami polskimi“ (zresztą nie wszystkimi). Przyznawał dalej, że
