Strona:Zielinski Historia Polski-Poslowie.djvu/004

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została przepisana.

cie S. Kieniewicza Historia Polski 1795—1918, Warszawa 1968, oraz H. Zielińskiego Historia Polski 1864—1939, Warszawa 1968, w których autorzy sporo miejsca poświęcili i czasom I wojny. Niemniej były to fragmenty większych całości, z konieczności więc ujęte skrótowo. W jedenaście lat po pierwszym wydaniu pracy Holzera i Molendy ukazała się wreszcie najobszerniejsza jak dotąd synteza I wojny w postaci odrębnego tomu Historii Polski, PAN pod red. Ż. Kormanowej i W. Najdus, t. III, cz. 3, Warszawa 1974 (opracowali: T. Cieślak, K. Dunin-Wąsowicz, A. Galos, L. Grosfeld, J. Holzer, Z. Landau, J. Molenda, W. Najdus, J. Pajewski, K. Rosen-Zawadzki, J. Tomaszewski i K. Wajda). Dzięki uwzględnieniu w szerokiej mierze problematyki gospodarczej, demograficznej, międzynarodowo-politycznej, wojskowej i oczywiście wewnętrzno-politycznej jest to dzieło faktograficzne najpełniejsze w naszej literaturze na temat I wojny. Jego wartość podnosi fakt, że wykorzystano w nim nie tylko istniejącą już literaturę przedmiotu krajową i zagraniczną, lecz niejednokrotnie sięgano także do nowych źródeł archiwalnych i prasowych. W pewnym stopniu natomiast obniża te walory jego wieloautorski charakter, jak też położenie głównego nacisku na stronę faktograficzną, co naraża na szwank jednolitość koncepcji i wykładu tej wielkiej pracy i nie sprzyja także formułowaniu tak istotnych w syntezie wniosków uogólniających. Stąd wymogom tego rodzaju pracy bardziej odpowiada ostatnio opublikowana znakomita książka J. Pajewskiego Odbudowa państwa polskiego 1914—1918, Warszawa 1978. Równocześnie J. Buszko opublikował Historię Polski 1864—1948, Warszawa 1978, w której jeden z rozdziałów w sposób zwięzły traktuje o I wojnie światowej.
Trudniejsza i dłuższa była droga do syntetycznego ujęcia dziejów II Rzeczypospolitej, które w przeciwieństwie do zamkniętego już rozdziału I wojny nie mogły z natury rzeczy stać się przedmiotem badań na szerszą skalę przed wrześniem 1939. Tylko niektóre ważne problemy dwudziestolecia międzywojennego, głównie związane z jego początkami (jak zwłaszcza walka o granice na zachodzie, wschodzie i południu, sprawa konstytucji i ustroju parlamentarnego itp.) oraz kilka innych z okresu także późniejszego (np. niektóre zagadnienia gospodarcze, mniejszościowe, oświaty i parę innych) doczekały się już wówczas opracowań, mogących stać się punktem wyjścia do badań bardziej wszechstronnych i pogłębionych, a z czasem i do syntezy. Z tego punktu widzenia obok wspomnianych już prac S. Kutrzeby, M. Bobrzyńskiego czy W. Sobieskiego na szczególną uwagę zasługuje rzecz A. Próchnika Pierwsize piętnastolecie Polski niepodległej. Zarys dziejów politycznych, publikowana w odcinkach w „Robotniku”, ale której pełny tekst i w postaci książkowej ukazał się po wojnie (Warszawa 1957). Ta pierwsza na taką skalę próba syntetycznego ujęcia historii II Rzeczypospolitej, mimo że pisana poniekąd na bieżąco, do dziś zachowała walory, niejednokrotnie wykorzystywane i w pracach późniejszych, zwłaszcza gdy chodzi o zawarte w niej materiały i oceny na temat stosunków wewnętrznych, międzypartyjnych, roli i funkcjonowania sejmu, źródeł i charakteru przewrotu majowego, ogólnej ewolucji ustawodawstwa socjalnego i politycznego itp.
Niemniej potrzebne były dalsze intensywne poszukiwania i studia, aby obraz przedstawiony przez Próchnika rozwinąć, zweryfikować, a przede wszystkim uzupełnić wątkami tematycznymi przezeń pominiętymi bądź tylko zamarkowany-