Strona:Zielinski Historia Polski-Poslowie.djvu/003

gólności do obszernego i niezwykle bogato udokumentowanego dzieła H. Jabłońskiego Polityka Polskiej Partii Socjalistycznej w czasie wojny 1914—1918 r., Warszawa 1958, które, wykraczając swą treścią daleko poza zapowiedź w tytule, ukazało w nowy sposób całokształt stosunków wewnętrznych w Polsce i niemało światła rzuciło też na niektóre implikacje międzynarodowe sprawy polskiej. Spojrzenie na nią przez pryzmat interesów mocarstw centralnych stało się przedmiotem m. in. studiów J. Pajewskiego, Mitteleuropa. Studia z dziejów imperializmu niemieckiego w dobie pierwszej wojny światowej, Poznań 1959, oraz L. Grosfelda, Polityka mocarstw centralnych wobec sprawy polskiej w latach pierwszej wojny światowej, Warszawa 1962. Sięgnęli oni przy tym do nie wykorzystywanych jeszcze dotychczas źródeł austriackich i niemieckich, dzięki czemu mogli ukazać kwestię polską w kontekście nie tylko bieżącej polityki rządów mocarstw centralnych, ale także ich planów i zamierzeń urządzenia Europy środkowej po zwycięskim zakończeniu wojny. Problem ten interesował również historyków niemieckich z RFN i NRD, w szczególności W. Conzego, I. Geissa, F. Fischera, W. Baslera.
 Nieco gorzej pod tym względem przedstawiała się sprawa z piśmiennictwem na temat stosunku państw Ententy do kwestii polskiej. Wprawdzie i z tego zakresu pojawiło się sporo prac, przeważnie jednak mniej lub więcej fragmentarycznych. Jeszcze w pierwszej połowie lat sześćdziesiątych główne źródło wiedzy w tej dziedzinie stanowiły bądź prace przedwojenne, jak M. Seydy, R. Dmowskiego czy Dąbrowskiego, bądź wydane za granicą. Wśród tych ostatnich stosunkowo najpełniejszy obraz stosunku mocarstw Ententy do kwestii polskiej przekazywała książka historyka emigracyjnego T. Komarnickiego Rebirth of the Polish Republic. A Study in the Diplomatic History of Europę 1914—1920, Melbourne—London—Toronto {1975). Oparta głównie na opublikowanych materiałach źródłowych oraz prasie nie wnosiła ona na ogół elementów nowych do zagadnienia, niemniej jednak stanowiła niewątpliwy krok naprzód w stosunku do literatury przedwojennej. Zapóźnienie to zaczęła nadrabiać historiografia w kraju dopiero z chwilą ukazania się książek M. Leczyka Komitet Narodowy Polski a Ententa i Stany Zjednoczone 1917—1919, Warszawa 1966, oraz J. Pajewskiego Wokół sprawy polskiej. Paryż—Lozanna—Londyn 1914—1918, Poznań 1970.
 W ten sposób stopniowo poszerzał się grunt dla całościowego obrazu I wojny światowej na ziemiach polskich oraz losów sprawy polskiej na arenie międzynarodowej w tym okresie. W piętnaście lat po książce H. Wereszyckiego ukazało się pierwsze syntetyczne ujęcie tych zagadnień, poświęcone w całości i wyłącznie czasom I wojny, mianowicie J. Holzera i J. Molendy Polska w pierwszej wojnie światowej, Warszawa 1963. O tym, jak bardzo potrzebna była ta książka, świadczy kilka jej wznowień, które dawały autorom okazję do uzupełnień i zmian w miarę publikacji wyników nowych badań. Na szereg lat stała się podstawowym źródłem informacji o sprawach polskich w latach 1914—1918 (do książki dołączony m. in. cenny „słowniczek organizacji politycznych i społecznych”) oraz ważnym etapem na drodze do wytworzenia sobie obrazu powstawania niepodległej Polski.
 W kilka lat później pojawiły się kolejne próby syntez tego okresu, mianowi-