Strona:William James - Pragmatyzm plus Dylemat determinizmu.pdf/67

Nie możemy wysnuć ani jednego szczegółu rzeczywistości z pojęcia o nim. Zostaje on w zgodzie z jakimkolwiekbądź stanem rzeczy tu na ziemi, a Bóg teistyczny jest prawie również jałową zasadą. Musicie się zwrócić do świata przezeń stworzonego, ażeby otrzymać jakąkolwiek wiadomość o jego rzeczywistym charakterze. Jest to ten rodzaj boga, który raz na zawsze stworzył ten rodzaj świata. Bóg pisarzy teistycznych mieszka na również czysto abstrakcyjnych wyżynach, jak i absolutyzm. Absolutyzm wywarł na niego pewien wpływ, gdy przeciwnie zwykły teizm jest bardziej niedorzeczny, lecz i jeden i drugi są zarówno nadziemskie i bujają w próżni. Filozofia, jakiej potrzebujecie, jest taka, która nietylko ćwiczy waszę władzę intellektualnej abstrakcyi, lecz także nawiązuje jakieś pozytywne nici z pozytywnym światem skończonych bytów ludzkich.
 Potrzebujecie systematu, któryby łączył w sobie właściwą uczonym lojalność względem faktów i gotowość do liczenia się z niemi, duch przystosowania i akkomodacyi, z dawnym zaufaniem do wartości ludzkich i wynikającą stąd samorzutnością typu religijnego lub romantycznego. Oto więc na czem polega nasz dylemat: znajdujecie obie połowy waszego quaesitum beznadziejnie rozdzielonemi. Znajdujecie empiryzm w połączeniu z nieludzkością i niereligijnością; lub gdzieindziej znajdujecie filozofią racyonalistyczną, która oczywiście może się nazwać religijną, lecz która trzyma się zdała od wszelkiej określonej styczności z konkretnymi faktami, z radościami i smutkami życia.
 Nie jestem pewien tego, jak wielu wśród was żyje w dość blizkiej styczności z filozofią, aby w całej pełni zrozumieć, co mam na myśli, czyniąc ten ostatni zarzut. Zatrzymam się więc nieco dłużej nad tym brakiem realizmu we wszelkich systematach racyonalistycznych, który tak zraża poważnego miłośnika faktów.
 Żałuję, że nie zachowałem paru pierwszych kartek z wypracowania złożonego mi przed rokiem lub dwoma przez jednego ze studentów. Wyświetliłyby one stanowisko moje