Strona:Władysław Leopold Jaworski - Ze studiów nad faszyzmem.djvu/4

177

zytor w Dostojewskiego »Braciach Karamazowych« do Chrystusa: »Czy Ty wiesz, że miną wieki i ludzkości obwieści ustami swej nauki i mądrości, iż niema zbrodni, a przeto i grzechu niema, lecz są tylko głodni. — »Nakarm nas i dopiero wtedy żądaj od nas cnoty!« — oto, co wypiszą na swych sztandarach, które podniosą przeciwko Tobie i któremi kościół Twój zburzą. ....I żadna nauka nie da im chleba, dopokąd wolnymi pozostaną. Lecz skończy się na tem, że wolność swą u stóp naszych złożą i rzekną do nas: »Niewolnikami nas raczej uczyńcie, lecz nakarmcie nas!« Sami wreszcie pojmą, że wolność i chleb dla wszystkich do sytości — nawet pomyśleć się razem nie dadzą, bo nigdy, przenigdy, podzielić ich pomiędzy siebie sprawiedliwie nie potrafią! Przekonają się także, że wolnymi stać się nigdy nie potrafią dlatego, iż słabi są, nędzni, pełni wad i buntownicy«.
 Mussolini jest uzurpartorem opierającym się na swojem stronnictwie. Jego publiczno-prawna działalność polega na tem, że upaństwawia swoje stronnictwo. Ta przemiana partji w państwo, a raczej dążność do zidentyfikowania państwa z partją, to eksperyment godny szczególnej uwagi. Milicja faszystowska otrzymała funkcję publiczno-prawną. Opanowane przez faszystów związki zawodowe zostały wcielone w organizm państwowy. Ostatnia reforma czyni z »posłów« nie mężów zaufania ludu, ale »mężów państwowych«. Mussolini walczy z parlamentem, jak walczył Bismarck, a podobnym do niego jest także i z tego względu, że walka ta toczy się w cieniu ich monarchów. Bonn w swej interesującej rozprawie o faszyźmie mówi nawet, że Mussolini administrację »sprusaczył«.
 Jeżeli przez politykę rozumieć będziemy działalność, którą się rozwija dla zdobycia i utrzymania władzy, to działalność faszystowska wyczerpuje się prawie zupełnie w działalności politycznej. Żeby to uznać, trzeba pamiętać, że całe gospodarstwo, cała oświata poddane zostały państwu, a więc wedle wyobrażeń faszystowskich, polityce.
 W dziedzinie ustroju państwowego faszyzm podejmuje program, który cechuje kierunek romantyczny, przekształca bowiem państwo w system korporacyj.
 Powyższe uwagi niech służą za uzasadnienie mojego poglądu na istotę faszyzmu. Faszyzm podjął się rozwiązania dwóch kwestyj: