Strona:Thomas Carlyle - Bohaterowie.pdf/219

pochodzeniu swemu: i to będzie wielka dusza! Znajdujemy, że coś podobnego już było — i będzie znowu w postaci obszerniejszej od prezbiteryanizmu: do tego czasu nie potrafi pojawić się żadne dobro trwałe. — To jest niemożliwe, powiadają niektórzy. Możliwe? Nie istniałoż to w świecie, jako fakt w życie wprowadzony? Czyż w epoce Knoxa zbrakło pierwiastka czci dla bohaterów? Czyżeśmy teraz z innej gliny ulepieni? Czyż wyznanie wiary westminsterskie dodało duszy człowieka nowej jakiejś własności? Bóg stworzył duszę człowieka. Żadnej duszy ludzkiej nie skazał na życie jako hipoteza lub jakieś „powiadają“ w świecie — pełnym rzeczy podobnych i dzieła zgubnego oraz owoców tego czegoś!
 Ale do rzeczy! To, czego Knox dokonał dla narodu swego, możemy istotnie nazwać jak gdyby wskrzeszeniem z głębokości śmierci. Sprawa nie przedstawiała się gładko, lecz bardzo pożądanie, i byłaby tanio okupiona, gdyby nawet kryła w sobie daleko więcej trudności. Byłaby, wszystko zważywszy, tanio okupiona za jakąbądźkolwiek cenę — tak, jak życie. Naród zaczął żyć: tego przedewszystkiem, bądźcobądź, należało dokonać. Literatura i myśl szkockie, szkocki przemysł, James Watt, David Hume, Walter Scott, Robert Burns: widzę działanie Knoxa i reformacyi w rdzeni serca każdej z tych osobistości i każdego z tych zjawisk; widzę, że bez reformacyi nie mogliby oni istnieć. Ale cóż mówię o Szkocyi? Purytanizm jej zaszczepił się w Anglii i Nowej-Anglii. Zgiełk w Kościele Wysokim w Edymburgu rozszerzył się na całe te państwa w postaci bitwy i walki powszechnej, — i po pięćdziesięciu latach walki objawił się w postaci