Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/84

 Dusz wędrówka, ob. Metempsychoza.

 Dwużeństwo, ob. Bigamja.

 Dynamizm, sposób filozoficznego tłumaczenia zjawisk materjalnych przez działanie siły jako przyczyny tych zjawisk. Według teorji dynamizmu, materja jest to tylko wynik dostrzegalny działania siły, a wszystkie objawy materji są dziełem sił.

 Dyplomatyka papieska, umiejętność krytycznego badania dawnych dokumentów urzędowych, pochodzących z kancelarji papieskiej, a mianowicie badania ich autentyczności, dat, podpisów oraz należytego zrozumienia ich treści. Umiejętność ta dzieli historję kancelarji papieskiej na cztery okresy: pierwszy od początku istnienia papiestwa do pontyfikatu Leona IX (1048), drugi do Inocentego III (1198), kiedy zaczynają się ustalać formy aktów papieskich, trzeci, obejmujący wieki XIII i XIV oraz początek XV (do r. 1431), wreszcie czwarty okres, od r. 1431 do pontyfikatu Leona XIII, okres charakterystyczny przez powstawanie nowych rodzajów aktów papieskich.

 Dyptychy (diptycha ecclesiastica, matriculae ecclesiae), w pierwszych czasach chrześcijaństwa zapiski kościelne, umieszczane na dwóch lub więcej razem połączonych tabliczkach. Od III wieku zaczęto używać dyptychów do publicznego użytku, za-pisując w nich imiona osób, które przynosiły do kościoła chleb i wino, potrzebne do ofiary mszy św., imiona biskupów, męczenników i wyznawców, tudzież dobrodziejów kościoła. Rozróżniają dyptychy żyjących i dyptychy zmarłych. Jedne i drugie odczytywano przy nabożeństwie, a wykreślenie z dyptychów równało się karze wykluczenia z Kościoła, która spotykała heretyków, schizmatyków i zbrodniarzy. W Kościele zachodnim zaniechano użytku liturgicznego dyptychów od XII wieku, w Kościele wschodnim trwa on dotychczas.

 Dysmembracja beneficjów kościelnych, akt prawny, mocą którego zmienia się uposażenie lub obszar terytorjalny jednego beneficjum na korzyść drugiego. Przy parafjach dysmembracja następuje zwykle przez zmianę ich granic, t. j. przez odjęcie jednemu beneficjatowi części obszaru parafji i przyłączenie jej do innej parafji, ewentualnie w drodze zamiany. Dysmembracji beneficjów może dokonać ta władza kościelna, która jest powołana do ich tworzenia a więc co do parafji tylko biskup, przy beneficjach zastrzeżonych papieżowi tylko papież.

 Dyspensa, akt wyższej władzy kościelnej, zwalniający w pewnym poszczególnym wypadku od ścisłego zastosowania obowiązującego przepisu prawa kościelnego. Tak np. może być udzielona dyspensa od kar kościelnych, od wadliwości będących przeszkodami przy otrzymaniu święceń, od przeszkód do zawarcia małżeństwa lub do wstąpienia do zakonu, od przysięgi, popierającej przyrzeczenie, od postu, od ślubów zakonnych i t. p. Prawo udzielania dyspens od wszystkich ustaw kościelnych przysługuje w zasadzie tylko papieżowi, jako ustawodawcy. Biskup może dyspensować od ustaw diecezjalnych i od ustaw synodu diecezjalnego. Od ustaw powszechno-kościelnych i ustaw partykularnych, wydanych przez papieża, może biskup udzielać dyspensy tylko wtedy, gdy ma do tego upoważnienie lub gdy udanie się do papieża jest trudne, a zwłoka grozi niebezpieczeństwem. Proboszcz może udzielać dyspensy tylko w wypadkach, wyraźnie w prawie oznaczonych, a więc od niektórych przeszkód przy zawarciu małżeństwa w razie niebezpieczeństwa śmierci i w innych wypadkach naglących, jeżeli nie można odnieść się do biskupa, oraz od zachowywania świąt i postów. Przełożeni zakonów mają wobec swoich podwładnych prawo dyspensowania, równe biskupowi. Wreszcie spowiednicy mogą udzielać dyspens w pewnych, ściśle określonych wypadkach.

 Dysputy religijne. Od pierwszych wieków chrześcijaństwa usiłowano wielokrotnie wyrównywać różnice wierzeń i wyznań zapomocą dysput teologicznych, urządzanych najczęściej publicznie i pod patronatem władzy państwowej. Taką była np. dysputa w Kartaginie w r. 411 pomiędzy św. Augustynem a zwolennikami sekty donatystów, dysputa w Konstantyno-