Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/82

złożone razem, wyniosłyby zaledwo trzecią część objętości Krzyża, używanego przez Rzymian do zadawania śmierci krzyżowej (ob. Krzyż).

 Dualizm, sposób tłumaczenia sprzeczności, dostrzegalnych w różnych zakresach myślenia, przez istnienie dwu przeciwnych sobie zasad czy pierwiastków, jak np. światło i ciemność, dobro i zło, duch i materja i t. p. Tak w niektórych systemach religijnych, np. w religji Zoroastra dobre bóstwo Ormazd jest przyczyną wszystkiego dobrego a złe bóstwo Aryman przyczyną wszelkiego zła. Dualizm antropologiczny, zwany także psychologicznym, uważa człowieka za złożonego z ciała i duszy. Dualizm metafizyczny zaś głosi, że wogóle istnieją w świecie dwie substancje, a mianowicie substancje przestrzenne, czyli ciało, i substancje myślące, czyli duchy. Wreszcie dualizm kosmonomiczy uznaje różnicę bytu względnego i bezwzględnego, rzeczywistości skończonej i nieskończonej. Takim jest dualizm chrześcijański, uznający istotną różnicę między Bogiem jako pierwotną przyczyną, niezłożoną, niezmienną i absolutną koniecznością, a stworzonym przezeń światem, złożonym z wielu bytów zmiennych i niekoniecznych. Temu dualizmowi sprzeciwia się monizm, który albo utożsamia Boga ze światem (monizm panteistyczny) albo uznaje materję jako jedyny byt (monizm materjalistyczny).

 Duch. Dualizm uznaje dwie, niezależnie od siebie istniejące substancje: ducha i ciało. Materjalizm zaprzecza istnienia pierwszego, spirytualizm istnienia drugiego. Filozofja chrześcijańska określa ducha jako substancję, różną od materji, niezależnie od niej istniejącą. Jeżeli duch łączy się z ciałem ludzkiem, nazywa się duszą ludzką.

 Duch św., wedle katolickiego dogmatu wiary trzecia osoba Trójcy Przenajśw., pochodząca od Ojca i Syna i współistotna Ojcu i Synowi. Według ewangelji Duch św. objawił się podczas chrztu Chrystusa w postaci gołębicy, podczas Przemienienia Pańskiego jako obłok jasny a w dniu Zielonych Świąt, czyli Zesłania Ducha św. w postaci ognistych języków.

 Ducha św. zakony i kongregacje. Były dwa zakony rycerskie Ducha św.: 1) włoski, założony w r. 1352 przez Joannę, królowę Sycylji, wkrótce wygasły i 2) francuski „Ordre du Saint-Esprit“, założony przez Henryka III na pamiątkę jego wyboru na króla polskiego w dzień Zielonych Świątek r. 1573 i wstąpienia na tron francuski w to samo święto r. 1574. Zakon ten zniosła rewolucja w r. 1792 a odnowił go Ludwik XVIII w r. 1814. W 1831 został ostatecznie zniesiony.
 Kongregacje pod wezwaniem Ducha św. są następujące: 1) zakon braci szpitalnych Ducha św. w Montpellier i Santa Maria di Sassia w Rzymie. Założony przez Gwidona z Montpellier, zatwierdzony jako fundacja szpitalna przez Inocentego III w r. 1198, został w r. 1700 przemieniony w zakon kanoników regularnych.
 2) Szpitalniczki św. Ducha, zakon „kanoniczek regularnych od św. Ducha de Saxia“, założony we Francji, pierwotnie (1212) przy szpitalu w Poligny, był poświęcony szczególnie pielęgnowaniu chorych dzieci. We Francji usunęła go Rewolucja, a istniejąca tam kongregacja „Hospitalićres de St. Esprit“ nie jest zakonem kanoniczek. Ostatni klasztor tego zakonu istnieje dotychczas w Krakowie, założony w r. 1618 pod wezwaniem „św. Ducha de Saxia“. Siostry, zwane pospolicie duchaczkami, mają klasztor przy kościele św. Tomasza i utrzymują szkołę dla dziewcząt.
 3) Kongregacja misyjna św. Ducha, założona w r. 1703 przez Ojca Grignon w Paryżu w celu kształcenia młodzieży, zniesiona przez Rewolucję i przywrócona przez Ludwika XVIII, połączyła się w r. 1848 z kongregacją Niepokalanego Serca Marji.

 Duchoborcy, ob. Rosyjskie sekty.

 Duchowieństwa uposażenie w Polsce, ob. Dotacja.

 Duchowieństwo. W najobszerniejszem znaczeniu przez wyraz ten rozumiemy osoby, które z powołania lub z zawodu, w myśl przepisów swojej religji spełniają pewne funkcje religijne, im szczególnie poruczone, lub tylko przewodniczą w funkcjach religijnych ogółu współwyznawców. W tem znaczeniu mówi się o „duchowieństwie wszystkich wyznań“, t. j.