Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/45

r. 1624 w Warszawie. Zmarł w Krakowie w r. 1636.

 Biskup (z greck. episkopos = dozorca), w Kościele katolickim zwierzchnik kościelny, posiadający najwyższy stopień święceń oraz pełnię jurysdykcji, czyli władzy kościelnej, na obszarze, zwanym diecezją. Oprócz biskupów, rządzących diecezją faktycznie istniejącą, zwanych biskupami rezydencjalnymi lub diecezjalnymi, czyli ordynarjuszami, są także biskupi, zwani biskupami in partibus infidelium, t. j. biskupi tytularni, święceni z tytułem diecezji, istniejącej w pierwszych wiekach chrześcijaństwa, zniesionej z powodu zajęcia terytorjum przez niechrześcijan. Biskupi tytularni jako pomocnicy (koadiutorzy) biskupów rezydencjalnych zwani są potocznie biskupami sufraganami. W znaczeniu prawa kościelnego sufraganami są biskupi rezydencjalni, w stosunku do metropolity (arcybiskupa) jako zwierzchnika prowincji kościelnej.
 Biskupi katoliccy są wskutek nieprzerwanego ciągu święceń następcami apostołów, którzy wyświęcali pierwszych biskupów (ob. Apostolat).
 Jurysdykcja, czyli władza biskupia, jest w granicach diecezji jurysdykcją zwyczajną (ordinaria), t. j. połączoną stale z urzędem biskupim oraz własną (propria), t. j. wykonywaną we własnem imieniu. Biskupi nie są zatem wikarjuszami papieża, lecz podlegają mu jako zastępcy Chrystusa i widomej głowie Kościoła.
 Prawa i obowiązki biskupów wynikają z trojakiego charakteru ich urzędu: kapłańskiego, nauczycielskiego i dyscyplinarnego. Z tytułu urzędu kapłańskiego przysługują biskupom, prócz praw wspólnych wszystkim kapłanom, jak prawa odprawiania mszy, mówienia kazań, spowiadania i t. p., także prawa właściwe urzędowi biskupiemu (iura pontificalia), jak udzielanie sakramentu bierzmowania i kapłaństwa, konsekrowania kościołów, święcenia chryzma i olejów św. i in.
 Urząd nauczycielski wykonywają biskupi, głosząc słowo Boże, czuwając nad nauczaniem religji w szkołach, nadzorując licea i seminarja duchowne.
 Z urzędu dyscyplinarnego biskupa wynika jego prawo i obowiązek wizytowania diecezji, wydawania rozporządzeń i postanowień w granicach powszechnego prawa kanonicznego, udzielania dyspens, wykonywania władzy sądowej w sprawach kościelnych oraz władzy administracyjnej, jak zarząd diecezji, nadawanie beneficjów, przestrzeganie karności kościelnej, cenzura wydawnictw religijnych, zwoływanie synodów diecezjalnych i inne. Biskupi mają też obowiązek składać papieżowi co pięć lat sprawozdanie o stanie diecezji i udawać się do Rzymu („visitare limina Apostolorum“, t. j. odwiedzać progi Apostolskie).
 Do przywilejów biskupa należy pierwszeństwo przed wszystkimi innymi prałatami, uroczysty ingres, t. j. objęcie urzędu, insygnja czyli ubiór pontyfikalny, t. j. suknia fioletowa, rękawiczki, pierścień, krzyż na piersiach, mitra czyli infuła, pastorał i tron z baldachimem po lewej stronie ołtarza, wreszcie prawo używania ołtarza przenośnego.
 Wybór biskupów należy w zasadzie do papieża (can. 329 § 2). Drugim sposobem wyznaczenia biskupa jest wybór przez kolegjum kapitulne (art. 329 § 3). Trzeci sposób pochodzi z przywileju nominacji, udzielanego dawniej przez papieża panującym.
 W Polsce na podstawie art. XI Konkordatu mianuje biskupów papież. Stolica Apostolska przyznała jednak Państwu Polskiemu wpływ na nominację biskupów, który polega na tem, że papież przed mianowaniem biskupa zwraca się do Prezydenta Rzeczypospolitej celem zapewnienia się, czy przeciw osobie kandydata nie przemawiają względy natury politycznej. Postanowienie to zapewnia rządowi polskiemu możność niedopuszczenia do nominacji osoby, której lojalność wobec państwa nasuwałaby wątpliwości.
 Najdawniejszemi biskupstwami w Polsce są: poznańskie, powstałe w X w., oraz gnieźnieńskie, krakowskie i płockie, powstałe w w. XI. W wieku XII powstały biskupstwa: włocławskie, pomorskie, chełmińskie i warmińskie. W w. XIV halickie (lwowskie), przemyskie, kamienieckie, wło-